خروج عجولانه از برجام شرایط را برای تهران سخت تر می کند

دیپلماسی ایرانی: عبدالرحمن فتح الهی – پس از موضع روحانی در قبال بسته پیشنهادی اروپا در خصوص حفظ برجام و نیز نتایج نشست وزرای امور خاورجه 1+4 در خصوص تدوام توافق هسته ای، آن هم در آستانه بازگشت دور اول تحریم ها در کمتر از یک ماه شرایط را برای سیاست خارجی و عرصه دیپلماسی پیچیده و دشوار کرده است. از این رو دیپلماسی ایرانی برای بررسی سیر مذاکرات در آینده و نیز تحلیل شرایط نشست های آتی در سطح کارشناسان گفت وگویی را با حسن بهشتی پور، کارشنای مسائل بین الملل ترتیب داده که در ادامه می خوانید:  

با توجه مواضع تهران در قبال بسته پیشنهادی اروپا برای حفظ و تداوم برجام و نیز شرایطی که دیروز بر فضای نشست وزرای امور خارجه 1+4 حاکم بود، آیا می توان گفت که اروپایی ها به دنیال پیگیری برنامه مذاکره برای مذاکره در راستای تئوری فرسایش قدرت در ایران هستند؟

از همان روزی که ترامپ از توافق هسته ای خارج شده به واقع اروپا همواره خواستار حفظ برجام بوده و تمامی تلاش های خود را هم در این راستا داشته است. اما مساله اینجا است که توان اروپا برای عملی کردن این برنامه تا کجا خواهد بود. برجام هم از نظر اقتصادی به سود اروپا است و هم از نظر حفظ و گسترش امنیت در خاورمیانه و به تبعش هم قاره سبز. لذا تا این جای کار برنامه اروپا به نظر مذاکره برای مذاکره در راستای کاهش قدرت تهران نیست. در راستای همین سوال شما بسیاری اروپا را پلیس خوب و آمریکا را پلیس بد معرفی کرده اند تا از طریق این تقسیم وظیفه ضمن متعهدماندن به برجام و تحمل تحریم ها تهران را وادار به تغییر موضع در دیگر فصل های اختلافی کنند.

از دید شما بسته پیشنهادی اروپا نمی تواند مبین این برنامه اروپا باشد؛ چرا در آن فرصت دو ماهه هیچ طرح مدونی عملی از جانب اروپا برنامه ریزی نشده است؟

مساله اروپا مقابله با آمریکا است. در ضمن باید گفت که گستردگی مسائل در خصوص حفظ برجام سبب شده تا کنون جامعه اروپا نتواند آن چنان که باید راهکار عملی را ارائه کند. بحث دفاع از کم کاری اروپا نیست. اما مسائل مربوط به فروش نفت و پتروشیمی و میعانات گازی، کشتیرانی، بیمه، تبادل ارزی، تجارت فلزات گرانبها، حضور بانک ها در مراودات تجاری ایران و دیگر مسائل مربوط به این حوزه آن هم در فضای مقابله با تحریم های آمریکا سبب شده تا بسته پیشنهادی اروپا در این فرصت دو ماهه نتواند آن انتظارات تهران را برآورده کند. ضمن این که خود اروپا هم اکنون در درگیری شدید تجاری با آمریکا به سر می برند. لذا دست آنها هم در انجام روابط تجاری نسبت به گذشته بسته تر است. مساله دیگری که تهران به دنبال آن است، مساله جزئیات برای عملی کردن این کلی گویی های بسته پیشنهاد است. نشست دیروز وزاری امور خارجه هم در وین در همین راستا بوده که گویا با برخی توضیحات و مذاکرات جدی، قاره سبز به دنبال راهکارهای عملی در راستای ثابت کردن حسن نیت خود است. با توجه به توضیحات ظریف و نیز بیانیه خانم موگرینی قرار است که مذاکرات این بار در سطح کارشناسی برای حصول این راه حل های ادامه یابد.

به نظر شما تهران و اتحادیه اروپا تا آبان ماه که تحریم های ثانویه اعمال خواهد شد، توان رسیدن به یک راه حل را خواهند داشت؛ چنانی که خود ظریف هم این مساله را خواسته صریح تهران اعلام کرده است؟

من نمی توانم پیش بینی کنم که در این فاصله امکان به سرانجام رسیدن مذاکرات وجود دارد. به هر حال نفوذ آمریکا در تجارت جهانی سبب شده تا هر گونه راه حل عملی مستلزم ماه ها مذاکره و بحث باشد. اما نکته ای که در این میان وجود دارد این است که تحریم های ثانویه در آبان ماه اعمال می شود. نکته مهم اینجا است که در آن بازه زمانی آمریکا خود را برای انتخابات مجلس سنا و مجلس نمایندگان آماده می کند. پس پیروزی و شکست جمهوری خواهان در چنین انتخاباتی با از دست دادن راس قانون گذاری و نظارت بر رئیس جمهوری می تواند قدرت عمل را از دست آنان خارج کند. لذا به نظر با اعمال این تحریم ها در آن بازه زمانی کاخ سفید به دنبال یک شوی سیاسی – تبلیغاتی انتخاباتی برای نمایش مبارزه با ایران است تا بتواند خود را پیروز میدان مبارزه با ایران معرفی کند. از آن سو هم اروپا منتظر است که آیا حزب متبوع ترامپ در این انتخابات شکست می خورد یا خیر. چرا که در بستر حضور دموکرات ها فضای عمل ترامپ بسیار سخت وسخت تر از اکنون خواهد بود. حتی احتمال این که کار به استیضاح ترامپ کشیده شود هم وجود دارد. جدا از این مساله اگرچه که به نظر می رسد اروپا نتواند در مقابل تحریم های ثانویه آمریکا در آبان ماه از خود عکس المعملی نشان دهد. اما نباید در داخل هم عجولانه تصمیم گرفت و با واکنش های بی منطق میز مذاکره را بر هم زد. هفته ها و ماه های پیش رو فرصت های مهم و در عین حال حساسی است که اقدام و واکنش هر یک از طرفین می تواند سرنوشت کل جهان را دچار التهاب کند.

در این حالت معتقدید که خروج از برجام به نفع ایران نخواهد بود؟

خیر. خروج زود هنگام از برجام می تواند شرایط کنونی را برای ما سخت تر هم بکند. ما باید با منطق به دنبال حفظ برجام باشیم. نباید در خروج از برجام عجله کنیم. بلکه با مذاکره باید به دنبال هماهنگی با اروپا، گسترش گفت وگوها با روسیه و چین و نیز تشدید همکاری ها با کشوری مانند هند باشیم. اکنون میزان تنش های تجاری این کشورها با آمریکا می تواند عامل هماهنگی آنها برای همکاری برجامی ایران باشد. همه این مسائل هم اکنون 50 – 50 است. باید منتظر نتایج مذاکرات گروه های کارشناسی بود. اگر چنین راهکارهای پیدا شود می توان به حفظ برجام امیدوار بود. به خصوص که هر کدام از این کشورها به دلایل مختلف اکنون با کاخ سفید مشکلاتی پیدا کرده اند.

اما در این میان رفتار و اقدام برخی شرکت ها مانند توتال و ایرباس در قطع روابط خود با ایران نمی تواند پیشاپیش شکست برجام را اعلام کند؟

در خصوص شرکت های بزرگ نکته شما درست است. اما اکنون تهران استراتژی خود را روی شرکت ها و بانک های کوچک برده است. در این راستا اروپا و ایران با فعالیت شرکت ها و بانک های کوچک و متوسطی که هیچ رابطه دلاری با آمریکا ندارند به دنبال ادامه حفظ برجام هستند. در صورت حضور چنین بانک ها و شرکت هایی شاید شرایط برای ما ایده آل نشود، اما تا حد بسیار زیادی محدودیت ها و فشارهای ناشی از تحریم ها کاهش پیدا می کند. در این راستا مهم است که آیا چنین بانک اختصاصی وجود خواهد داشت یا خیر و در ادامه این بانک ها تا چه اندازه می توانند نیازهای ایران را مرتفع کنند. این مسائل قدری شرایط آتی کشور را پیچیده می کند.

در این راستا حتی در بستر حضور چنین بانک ها و شرکت هایی آیا دو مساله قطع سوئیفت ارزی و نیز شناسایی و محدود کردن این بانک ها از جانب آمریکا نمی تواند مانع از حضور جدی آنان در بازارهای ایران در دوران تحریم به خصوص تحریم های ثانویه شود؟

سوئیفت ارزی وسیله انتقالی پول و ارز بین بانک ها است. ما اگر یک بانکی را پیدا کنیم که حاضر به همکاری با ایران شود به شرط آن که هیچ رابطه مالی و پولی با‌ آمریکا نداشته باشد، می توان به حضور آنها امیدوار بود. ببینید تحریم های ثانویه ای که به آن اشاره می کنید، تحریم بانک هایی را در نظر دارد که ضمن همکاری با ایران با آمریکا هم رابطه مالی داشته باشد. اما در خصوص شناسایی و محدود کردن این بانک ها هم در آینده از جانب آمریکا باید گفت که امکان چنین اقدامی از جانب واشنگتن وجود دارد، اما نوع رفتار و اقدام آنها را نمی توان از الآن پیش بینی کرد. فعلا ما باید به دنبال راهکار برای مقابله با تحریم ها در شرایط کنونی باشیم. ما باید بانک های کوچک و متوسطی را پیدا کنیم که یک، با آمریکا هیچ رابطه ای نداشته باشد؛ دو، دلار ارز مرجع این بانک ها نباشد؛ سه، ذخیره ارزی زیادی در اختیار داشته باشد و چهارم این که کشورهای اروپایی حاضر به پشتیبانی و تضمین همکاری ‌آنها باشند. پس شاید ایرباس و توتال از ایران خارج شوند. اما این مساله به معنای شکست توافق هسته ای نیست. کشورهای اروپایی حاضر در برجام نمی توانند برای شرکت ها و بانک های بزرگ تعیین تکلیف کنند، اما با داوطلب شدن شرکت ها و بانک های کوچکی که حاضر به همکاری با ایران هستند. باید سه کشور اروپایی و اتحادیه اروپا همکاری آنها را با تهران با سهولت در انجام مراودات و نیز تضمین قراردادهای آنان ضمانت کنند.

مساله بسیار مهمی که در این راستا وجود دارد واکنش و اقدام تهران در فاصله و بازه زمانی مرداد ماه است که دور اول تحریم های آمریکا اعمال می شود تا آبان ماه که تحریم های ثانویه باز خواهد گشت. چرا که احتمالا برخی در داخل اعمال دور اول تحریم ها را مفری برای خروج از برجام خواهند دانست؟

نه این که دور اول تحریم ها در نیمه مرداد ماه مهم نباشد، اما به دلیل این که تهران هیچ رابطه مالی و تجاری با واشنگتن نداشته و ندارد، تحریم های مرداد ماه چندان در روند اقتصادی کشور تاثیر گذر نخواهد بود. مهم تحریم های ثانویه است. در این خصوص پیشتر با قطعنامه های شورای امنیت و شورای حکام پشتوانه حقوقی بین المللی در خصوص اعمال تحریم بر ایران توسط جامعه جهانی وجود داشت، اکنون با صدور قطعنامه 2231 تمامی آن پشتوانه حقوقی از میان رفته است. با در نظر داشتن این شرایط آمریکا در قبولاندن اعمال تحریم های ثانویه به جامعه جهانی دچار مشکل است، چرا که آن پشتوانه حقوقی وجود ندارد. با این تفاسیر باز تاکید دارم که در فاصله زمانی مرداد تا آبان نبابد تهران با یک رفتار عجولانه سبب افزایش فشارها بر خود شود. ما تنها باید از طریق گفت و گو و مذاکره منطق تهران را به جهان نشان دهیم. رفتارهای ترامپ اکنون چالشی برای تهران و برجام نیست، بلکه اکنون این چالش با تمام جامعه جهانی شکل گرفته است. خروج از پیمان آب و هوایی پاریس، شورای حقوق بشر، لغو نفتا، تهدید به خروج از ناتو، جنگ تجاری با همه جهان و مسائلی از این دست شرایط را برای بازگشت آمریکا به دوران دکترین مونرو مهیا کرده است.          

اما دیدار هلسینکی چه تاثیری بر این روند و پروسه خواهد داشت. اساسا ترامپ در این دیدار به دنبال چیست؟

مسلما ترامپ از نفوذ مسکو بر تهران آگاه است. لذا در این شرایط ترامپ به همراهی پوتین با مواضع خود نیاز مبرم دارد. حال این که پوتین تا چه اندازه با این سیاست ها همراهی می کند مساله دیگری است. اما ترامپ یقینا در این دیدار از یک سو می خواهد تا مسکو فشارهای خود را برای تعدیل مواضع تهران  به کار ببرد و از سوی دیگر به دنبال انشقاق روابط میان ایران روسیه است.