طرح دلار تک نرخی شکست می‌خورد؟

دیپلماسی ایرانی - عبدالرحمن فتح الهی: با اعلام اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس جمهور پس از جلسه دوشنبه شب در خصوص تک نرخی شدن ارز در بازار مقداری از التهابات چند روز اخیر گرفته شد و به نظر دهنه اسب سرکش دلار با "ارز جهانگیری" کشیده شده است. هرچند که بازاز هنوز رنگ این ارز ویژه (دلار 4200 تومانی) را به خود ندیده است، اما خبر آن کافی بود تا تب دلار سرد شود. شاید اکنون هیجانات بازار ارز و جنون دلاری قطع شده باشد، اما اقتصاد ایران از گذشته تا به حال در سایه مشکلات ساختاری و نداشتن سازوکار تعیین قیمت صحیح، دائما درگیر نوسانات نرخ ارزو عدم ثیاتی پایدار در بازار ارزی بوده است؛ از همین رو یقینا باز اقتصاد ایران شاهد چنین التهاباتی خواهد بود. باید پذیرفت که دولت ذینفع ترین بازیگر در این بازی بود. از سویی به عقیده برخی از اقتصاددانان، دولت با افزایش نرخ ارز در پی کاهش کسری بودجه خود است؛ مضافا این که شرایط شکل گیری رنگ و بویی از جامعه ونزوئلا اکنون در ایران هم پدید آمده است که اگر دولت موفق به تحقق عرضه ارز وعده داده شده خود نشود آنگاه شرایط به نحوی پیچیده می شود که احتمال هر اتفاقی وجود دارد. از همین رو دیپلماسی ایرانی بررسی بازار ملتهب چند روز اخیر ارز و نیز اقدامات دولت و مجلس در کنترل و نظارت بر این بازار را در گفت وگویی با سیدناصر موسوی لارگانی، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس پی گرفته است که در ادامه می خوانید:

پس از چند روز التهابات جدی در بازار ارز با اعلام معاون اول در خصوص عرضه دلار تک نرخی ما شاهد کاهش این التهابات بودیم. نکته مهمی که می تواند جای سوال باشد این است که اگر دولت توان کنترل بازار را با یک دستور ساده این چنینی داشت چرا پیشتر این اقدام انجام نگرفته بود؟

نکته مهمی که در این خصوص ابتدا به ساکن باید مطرح شود این است که التهابات بازار ارز تنها منحصر به چند روز اخیر نبوده است. ما چندین ماه متوالی به خصوص ماه های منتهی به پایان سال گذشته با نوسانات و رشد نرخ ارز مواجه بودیم. در این مدت تنها چند روز، آن هم به دلیل طرح فروش اوراق مشارکت با سود 20 درصد از جانب دولت شاهد کاهش قیمت ارز بودیم. به جز این روزها در کل این چند ماه دلار و سایر ارزها نرخ صعودی خود را داشته اند. اما در این 48 ساعت تا 72 ساعت گذشته این سیر صعودی شیب بسیار تندی به خود گرفت که نهایتا التهاباتی را برای کل جامعه ایجاد کرد. اگر چه تصمیمی که طی دستور آقای جهانگیری به عنوان تک نرخی شدن ارز مطرح شد، سبب کاهش این التهابات بود، اما کاش این اقدام قبل از پایان سال از طرف دولت پیگیری می شد که ما شاهد این التهابات اخیر در بازار ارز کشور نباشیم. بله این سوال اکنون در جامعه مطرح است که اگر دولت می توانست با دستوری این چنینی التهاب بازار ارز را زودتر رفع کند، چرا تاکنون این کار را نکرده است؟ اما در این وضعیت اولویت باید سامان دادن به شرایط ارزی کشور باشد تا بتوان در ادامه دولت را به زیر چتر نظارتی خود آورد. در این میان بسیار از اقتصاددانان و کارشناس حوزه پولی و بانکی معتقدند که دولت در این رشد نرخ ارز به دنبال تحقق اهداف خود هم بوده است، اهدافی نظیر رفع کسری بودجه؛ لذا دولت در این مدت به شکل قاطع و جدی چندان به دنبال مدیریت و کنترل بازار ارزی کشور نبوده است. اما تدوام این شرایط یقینا می توانست چالشی بسیار پررنگ و حتی فرادولتی را در ادامه برای کل کشور ایجاد کند. در این راستا ما ظرف 48 ساعت شاهد بودیم که ارزش پول ملی 20 درصد کاهش یافت. اگر این وضعیت به همین منوال ادامه پیدا می کرد کمتر از یک هفته پول کشور دیگر هیچ ارزشی از نظر اقتصادی پیدا نمی کرد، آنگاه بود که صدای ملت و به خصوص قشر حقوق بگیر و کارمندان بلند می شد، چنانی که در همین مدت هم شاهد انتقاد جدی جامعه در خصوص نابسامانی های اخیر اقتصادی در کشور هم بودیم، چرا که هر روز ارزش پول کشور و در ادامه حقوق جامعه که به ریال است در سایه ضعف توان ارزی پول ملی کمتر و کمتر می شد تا جایی که اکنون ارزش حقوق ها به ریز 50 درصد کاهش یافته است. یقینا نمایندگان مجلس توان تحمل این شرایط را نداشتند و خود وارد گود شدند. در این راستا مجلس شورای اسلامی هم با برخی از اقدامات دولت در چند ماهه اخیر موافق نبوده است. لذا اکنون کمیسیون اقتصادی مجلس هم در حال تدوین طرحی دوفوریتی برای سامان دادن به بازار ارز است که بسیار بعید است در جلسه امروز(چهارشنبه) مجلس مطرح شود، اما به نظر در جلسه روز یکشنبه هفته آینده این طرح در صحن علنی مجلس به رای و نظر گذاشته خواهد شد تا مجلس، هم توان مدیریت شرایط ارزی را داشته باشد و هم چتر نظارتی خود را به صورت جدی تری بر دولت داشته باشد.

شما به بازی دولت با ارز برای رفع کسری بودجه و عدم برخورد قاطع و مدیرت و کنترل جدی نوسانات ارزی اشاره داشتید، در این راستا هم در جلسه سه شنبه مجلس در خصوص تحلیل التهابات اخیر بازار ارزی، پورابراهیمی، رئیس کمیسیون اقتصادی هم گریزی به رفتار دوگانه دولت در خصوص افزایش نرخ ارز داشت؛ آیا به واقع می توان گفت که دولت هنوز هم به فکر بالا بردن نرخ ارز است؟

رفتار دوگانه ای دولت که آقای پورابراهیمی هم در جلسه دیروز به آن اشاره داشتند، ناظر بر این است که برخی از مدیران رده بالای دولت در سخنانی اعلام می کنند که ما خواهان کاهش نرخ ارز و کنترل و ایجاد ثبات در بازار هستیم، اما در همین بدنه دولت هم برخی عنوان می کنند که باید نرخ ارز هم چنان سیر صعودی خود را داشته باشد تا به نرخ واقعی اش برسد. این رفتار دوگانه یقینا ضربات جدی به بازار ملتهب چند روز اخیر داشته است. ملت شریف ایران در همین 20 روزی که از سال گذشته شاهد چنان التهابی در حوزه ارز و به تبع آن معیشت خود بودند که هنوز هم متحیر مانده اند که چه اقدامی انجام دهند؛ به خصوص تولیدکنندگان داخلی که تکلیف خود را با این بازار ملتهب نمی دانند. آیا مواد اولیه را با این قیمت ارزی برای تولید بخرند یا خیر؟ آیا این رشد نرخ ارز ادامه خواهد یافت یا نه؟ مساله واردات مواد اولیه خارج از کشور با این نوسانات به کجا خواهد کشید؟ همه این ها سوالات تولید کنندگان بوده که هنوز هم بی پاسخ مانده است.         

اما نکته مهم این است که مساله تک نرخی شدن ارز از قبل هم مطرح بوده است، آیا دولت در این شرایط متشتت توان عملی کردن آن را خواهد داشت، چرا که از لحظه وعده عرضه دلار 4200 تومانی، باراز ارز رنگ این دلارها را به خود ندیده است؟

چنانی که گفتید مساله تک نرخی شدن ارز در دولت های قبلی هم مطرح بوده است، اما در ادامه عملیاتی نشد. نکته مهمی که باید در این خصوص مطرح کنم این است که شرایط کنونی بسیار ملتهب تر از گذشته است، لذا اگر دولت توان عرضه دلار تک نرخی را نداشته باشد و یا در در ادامه با قاطعیت پتانسیل حفظ ارز تک نرخی را نداشته باشد، یقینا شرایط بازار ارز به قدری ملتهب خواهد شد که می توان گفت غیرقابل کنترل خواهد بود، چرا که تاکنون دولت توان تحقق وعده های خود را در خصوص بازار ارز نداشته است. اگر دولت نتواند همین مساله قاچاق بودن معامله ارز خارج از شبکه بانکی را پیگیری کند، سایه بازار بر دولت و بانک مرکزی، عملا هر گونه اختیاری را آنها خواهد گرفت. در این صورت مشکلات بازار ارز بیشتر و در عین حال جدی تر از چند روز اخیر خواهد شد.

با این تفاسیر سوال مهمی که پیش می آید این است که دولت توان و یا اساسا میلی به عرضه ارز تک نرخی دارد؟

بگذارید این گونه پاسخ شما را بدهم که مساله مهم تر اینجا است که همگی اکنون به اهمیت اجرایی شدن ارز تک نرخی برای کنترل و کاهش التهاب بازار ارز واقفیم. لذا اگر ما در این طرح شکست بخوریم به کمبود ارزی دولت باز خواهد گشت. به عبارت دیگر اگر دولت نتواند نیاز واقعی ارزی بازار را جواب دهد، به دلیل نبود ارز دولتی خواهد بود؛ آنگاه مشکل به حدی جدی می شود که حل آن از توان دولت خارج خواهد شد. حال این که دولت نخواهد و یا نتواند به این وعده خود عمل کند، باید این عواقب آن را هم بپذیرد.      

در کنار سناریوهایی که در بسترسازی التهابات چند روزه بازار ارز مطرح شد برخی به مسائل فرااقتصادی، حتی سناریوهای امنیتی اشاره داشتند،؛ من جمله خود آقای سیف که در جلسه دیروز مجلس هم به دخالت برخی در به آشوب کشاندن بازار ارزی اشاره داشتند.

مساله التهابات چند روزه بازار ارزی شاید فرااقتصادی باشد، اما سناریوی امنیتی در بسترسازی آن وجود نداشته و ندارد. البته در صورت تدوام این شرایط امکان امنیتی شدن وضعیت وجود داشت. اما با اقدام دو روز گذشته قدری از التهابات کاسته شده است. هر چند که به قول شما تاکنون بازار ارز شاهد عرضه ارز تک نرخی نبوده ایم، اما دولت باید همین رویه را در پیش بگیرد. دست دلالان ارزی باید از بازار کوتاه شود، صرافی های غیر مجاز باید فورا تعطیل شوند، در ادامه مجوزی هم به صرافی ها جدید داده نشود، حتی باید از میزان و تعداد صرافی های مجاز هم کاسته شود، ارز باید از طریق سیستم بانک مرکزی و با نظارت خود بانک عرضه شود، باید تا می توان دایره حضور بازیگران را در بازار ارزی کم کرد و با حذف واسطه، دلار به دست نیازمند واقعی اش برسد. چه دانشجو، چه تولیدکننده و چه کسانی که بیماری را در خارج از کشور دارند و برای طی درمان به ارز نیازمند هستند. در این صورت رانت خواری و ویژه خواری ارزی به شکل جدی برچیده خواهد شد. در این شرایط بسیاری به واسطه التهابات به نام واردکننده مواد اولیه برای تولید، ارزهای کلان را دریافت می کردند و با نرخ های آزاد به فروش می رساندند. در این میان هم بسیاری با کاغد بازی، سندسازی، فاکتورنویسی جعلی و سفته بازی از رانت های ارزی کمال سوء استفاده خود را برده اند که نهایتا هم شرایط به اینجا رسیده است.

اما چالش مهمی که در افت قیمت دلار تک نرخی شکل گرفته ضرر و زیان کسانی است که تا دو روز پیش دلار 6 هزار تومانی را خریده اند و یا با دلار 6 هزاری تومانی مواد اولیه خود را وارد کرده اند. آیا این زیان باعث تنش در بازار نخواهد شد؟

بیش از 60 درصد این نکته و یا بهتر بگوییم چالش مطرح شده مهم شما در سوال ناشی از سوءمدیریت مدیران است. ما در دولت دهم هم با این سوءمدیریت ها روبه رو بوده ایم. زمانی که دلار 1226 تومانی یکباره قیمت 3 هزار تومانی را به خود دید، بسیار متضرر شدند و در ادامه حتی کار به تعطیلی بازار هم کشیده شد. یقینا تولید و رونق اقتصادی از این نوسانات شدیدا رنج خواهد برد. دولت و مدیران دولتی به راحتی می توانستند این مساله را حل کنند، اما به واسطه همین عدم مدیریت، کار به چالشی جدی برای کل کشور بدل شد و در سایه برخی اختلافات در بدنه دولت تنش در بازار ارز هم پدیدار گشت. اکنون هم به دلیل این که تولید کننده، کارشناس پولی و بانکی و یا اقتصاددانانی با تجربه در این حوزه (بازار ارز) در کنار دولت تصمیم گیر نیستند، عملا با این نوسانات روبه رو می شویم و تنها ملت است که در این میان باید ضرر و زیان ناشی از نوسان قیمت ارز را تحمل کند.

انتشار اولیه: چهارشنبه 22 فروردین 1397 / انتشار مجدد: سه شنبه 28 فروردین 1397