آینده‌نگری روابط ایران و آمریکا در سال ۹۷

نویسنده: مهدی مطهرنیا، آینده اندیش اجتماعی – فرهنگی و سیاسی

دیپلماسی ایرانی: آخرین لحظه ها در چسبندگی سریع "آن" های زمان، در زمانهٔ موجود در سال 1396، در آغوش یکدیگر فرو غلطیدند. این اکنون ها؛ با سرعت تمام از آیندهٔ نزدیک در قالبِ "حال"؛ به سمت ما یورش می آورند. حال؛ همان آینده است که به سرعت به سمت ما در می غلطد و در آغوش گذشته حیات ما، می آساید.

در این مجال کوتاه بر آن است تا با در نظرداشت پارادایم آینده نگری با روش شناسی کیفی، و روش تحلیلی – تفسیری به پیش نگری در ارتباط با آنچه در سال 97 و در ساحتِ آینده نگری اوضاع بین المللی محتمل به نظر می رسد چهره نشان دهند، بپردازد.

بدیهی است که پیش بینی، یا پیش نگری هرآیینه پذیری – ضرورت - ندارند. پیش نگران، نگاه هنجاری به این پیش اندیشی ها نداشته و تنها بر آنند که با افزایش سطح دانایی نسبت به آینده ها؛ خطاهای تخمینی را کاهش دهند؛ و غافلگیری های استراتژیک را کاهش بخشند.

۱- مکعب فروریزش فاصله ها تکمیل تر خواهد شد.

جهان گام هایی پرشتاب برای گذار از «اتاق شیشه ای»؛ به سمت «گوی بلورین» برخواهد داشت. به گونه ای که سیاه قلمی از تصویر جدید از جهان آینده را نیز در لایه های زیرین خود به نمایش خواهد گذاشت. مرگ فاصله های زمانی و مکانی- فضایی، به سرعت فروریزش بزرگ زبانی را تجربه خواهد کرد. سال آینده خبرهای جدی در باب برداشت عاملیت انسانی برای ترجمه زبان ها به یکدیگر را شاهد خواهیم بود. ورود هوش مصنوعی به این صحنه این فروریزش را تسریع خواهد کرد. تلاش بشر برای برداشتن فاصله های جنسی و جسمی از طریق فناوری های مدرن جلوه های جدیدی از نومدرنیته جهانی را به نمایش خواهد گذاشت. ارتباط بین الاذهانی میان رایانه ها و ایجاد ابررایانه جهانی عصر ارتباط بین الاذهانی از طریق تنظیم فرکانس های ذهنی انواع بشر با یکدیگر بدون ابزار مادی از طریق انتقال فکر به انرژی و انتقال سریع و بدون واسطهٔ آن را بر خواهد ساخت. تراشه ای که حافظه را بیشتر می کند در این سال به بازار خواهد آمد. این تراشه که در مغز کاشت می شود به افراد کمک خواهد کرد که حافظه بخرند و برخی خاطرات را حذف کنند. شتاب این تغییرات و ظهور و در دسترس قرار گرفتن محصولات این فناوری ها در گسترهٔ جهانی، تصویری جدید از سیاه قلم دنیای آینده و گذار از گوی بلورین به تصویری جدیدتر را شکل خواهد بخشید. این سیاه قلم از تصویر آینده جهان را «فلک آبگونه» نام نهاده ام. انسان پیشرو؛ در پی انتقال خود از زمین به کرات دیگر و گسترش ارتباط با جغرافیای فرازمینی برخواهد آمد.

۲- افزایش سطح رقابت بین المللی میان کنشگران اقتصادی جهان برای کنترل بازارهای هوش مصنوعی

تلاش جهان برای دستیابی به دستاوردهای پنهان علمی در حوزهٔ هوش مصنوعی، رقابت سازمان های جاسوسی را بیش از هر چیز به سمت این بازار خواهد کشاند. امریکا تلاش خواهد کرد که خود را برای یک جهش اقتصادی جدید آماده کند و از فرصت باقی مانده برای مدیریت آینده زمان، به نفع خود بهره برد. ایالات متحده آمریکا و چین در موضوع ساخت هوش مصنوعی و ابر رایانه ها و همچنین تسلط بر بازارها در سراسر جهان، در این زمینه در مرکز توجه خواهند بود. این رقابت، بیش از هر زمانی خطراتی را برای بازارها و امنیت آن ها در سطح بین المللی ایجاد می کند.

۳- نظام بین الملل و تلاش در خروج از دوران گذار

با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی در مسکو، جهان وارد دوران گذار شد. اکنون حدود سه دهه از این دوران می گذرد. جهان در برزخ معنایی این دوران که دارای هویت «بحران زی و بحران زا» است، سردرگم و اکنون بسی خسته و عصبانی است. سال آینده در لایه های گوناگون نظام بین الملل شاهد تلاش برای گریز از این وضعیت خواهیم بود که به دلیل انباشتِ فراوانی حجم عصبانیت های تحریک شده در این سه دهه با درد زایمان بس دردناکی همراه خواهد بود.

۴- ایران و امریکا یکی از مهم ترین مراکز ثقل توجه در سال آینده

تحولات موجود در نقش بندی بازیگرانِ ساختار قدرت در آمریکا نشان می دهد که امریکا در پی تنظیم نهایی تیم ضد ایرانی در کاخ سپید است. از آیت الله مایک تا مایک!! پمپئو و از مایک!! پمپئو تا جینا هاسپل، با سخنگویی نیکی هیلی در سازمان ملل متحد، همگی گرایش های ضد ایرانی شدید با مرکزیت قبول روش های ترامپ از خود به نمایش گذاشته اند. کره شمالی احیانا در پرتو اولتیماتوم آمریکا به کیم جونگ اون؛ و زد و بندهای بین المللی؛ جهت تحویل سپاری قدرت اقتصادی درون زمینی مدرن به چین، و چهت گیری آمریکا برای ورود به دوران «فلک آبگونه»، و دوران اقتصاد فرازمینی، از رودرویی با آمریکا کنار خواهد رفت و حداقل پشتیبانی چین را نخواهد داشت. ایران در مرکز ثقل توجه دستگاه سیاست جهانی امریکا قرار خواهد گرفت. ایران از این به بعد نه به عنوان چالش در برابر آمریکا که به شکلی پی درپی به عنوان «تهدید امنیت منطقه ای؛ و صلح بین المللی»، معرفی خواهد شد. دکترین امنیتی امریکا در قبال ایران از فاز «محدودسازی همکاری های بین المللی با ایران، و محاصره منطقه ای تهران»، در بستر تئوری جنگ های نامتعادل به فاز «تهدیدنمایی امنیتی ایران در بعد منطقه ای، و صلح بین المللی»؛ روی خواهد آورد. این امر در گرو نشست آینده اجلاس سران هفت کشور صنعتی و نهایی کردن آن بعد از نشست اخیر ایتالیا خواهد بود.

۵- افزایش سطح برخورد ایران و امریکا

سال آتی هجری شمسی به واسطه آن چیزی که من آن را شفاف سازی فضای بازی، صحنه و شیوه بازی بازیگران در روابط ایران آمریکا می نامم، می تواند به پیچیدگی بیشتر و در هم تنیدگی این روابط بین دو کشور بینجامد. در این راستا هر دو کنشگر در هر دو سوی بازی مجبور خواهند شد برای 1397 دست به اتخاذ تصمیمات جدی بزنند، در غیر این صورت دو طرف باید هزینه های بسیار گزاف تری را باید بپردازند. امریکا تلاش خواهد کرد با افزایش سطح اصطکاک با ایران وارد عمل شود. امریکا از سال 1397 از کنشگر محدودساز ایران به کنش ورزی تهدیدگر نسبت به ایران تبدیل خواهد شد.

۶- مذاکرات محرمانه، اما قابل ردیابی ایران با آمریکا

با وجود افزایش سطح اصطکاک بین ایران و امریکا در این سال، تمایل به مذاکرات محرمانه بین ایران و امریکا به وجود خواهد آمد. این بار دیگر زمان گرفتن یک تصمیم بزرگ خواهد بود که کنترل پیامدهای آن بسیار سخت تر از پیامدهای ناشی از «نرمش قهرمانانه» برای دلواپسان و «دلخوش گرایان» موجود در ایران خواهد بود.

۷- نزدیکی فاصلهٔ اقتصادی چین به آمریکا و همگرایی سیاسی آن ها در حل بحران های جهانی

با وجود افزایش مناقشات میان چین و آمریکا، بویژه در موضوع تجارت جهانی در سال 2018 میلادی در سطح لیتانی، بیش از سال آینده به جهت گیری نفکر دلفینی، به جای رودرویی با هم در قالب افکار کوسه وار روی خواهند آورد. به بیان دیگر به نوعی رقابت آشکار و همکاری پنهان گرایش پیدا خواهند کرد. چین به پذیرش رهبری هژمونیک آمریکا در ساحت امنیتی جهان نزدیک و امریکا مدیریت اقتصادی چین در گستره جهانی را خواهد پذیرفت. در همین حال برای تثبیت این بافت موقعیتی، امریکایی ها در پی کنترل بیشتر ژئوپلتیکی چین و گسترش بیشتر نفوذ خود به شرق آسیا برخواهند آمد.

۸- تلاش انگلستان برای نزدیکی به عربستان، و مصر با محوریت اردن

بریتانیا بعد از خروج از بریگزیت بر آن می شود تا به عربستان و مصر با محوریت اردن، و قرابت بیشتر با سیاست های اسرائیل در منطقه، جهت بازی با آمریکا در گرفتن امتیازگیری بیشتر احتمالی در آینده دست پر باشد. انگلیس تلاش دارد در این بازی پوکر در کازینوی قمار قدرت؛ برگ هایش را در موقع مقتضی رو کند. این قمار بزرگ می تواند به همگرایی هایی هم بین روسیه و انگلستان در بازی قدرت در امریکا ورود پیدا کند. این برای ترامپ خطرناک خواهد بود.

۹- برگزیت و ورود انگلستان به عصر پشیمانی پنهان و تلاش های فراوان برای جبران

توافقات بین المللی در حوزهٔ اقتصادی در سال آینده با لغزندگی ناشی از موضع گیری های متلاطم ترامپ روبرو خواهد بود. ترامپ بر اساس پارادایم آشوب، دکترین بازیگر دیوانه و سیاست ابهام عمل می کند و استراتزی های گوناگون دولت او در این مسیر تأثیر می پذیرد. در این جاست که این توافقات با لغزندگی روبرو می شوند. در بین این دسته از مسائل، برگزیت، در این سال گفت و گوهای پر ابهام و مخاطره انگیز را به دنبال خواهد داشت.

۱۰- تلاش کشورهای اقتدارگرا برای حفظ قدرت در اولیگارشی حاکم

خداحافظی رهبران فرسوده ژاپن، کوبا و عربستان سعودی: امپراتور ژاپن، آکی هیتو، رئیس جمهور کوبا رائول کاسترو و پادشاه عربستان، شاه سلمان در سال جدید دور از انتظار نیست. این ها مجبور می شوند تا از سمت خود کناره گیری کنند. در این ارتباط تعدادی زیادی از رهبران جهان که مدت هاست بر مسند قدرت تکیه زده اند همچون نیکولاس مادورو در ونزوئلا سعی خواهند کرد همچنان موضع خود را حفظ کنند. رهبران قدرتمند دیگر در کشورهای اقتدارگرایی چون چین، در برابر موج فزایندهٔ گریز از اقتدارگرایی در گستره جهانی شدن و جهانی گرایی های موجود در اتاق شیشه ای، بر اساس اصل سوم قانون نیوتون مقاومت می کنند. اما، عصر دایناسورها در ساحت سیاست در حال تمام شدن است.

۱۱- تلاطم های موجود در سطوح زیرین و امکان وقوع جنگی بزرگ در سطح زبرین

در همین حال و با وجود افزایش سطح تنش ها برای ورود به عرصهٔ پسادوران گذار از دنیای دو قطبی به جهان تک چند قطبی، جهان باید آمادگی پذیرش جنگی بزرگ را داشته باشد. سال 1397 سال دور میز نشستن رهبران اقتدارگرای جهان است. رهبری دموکرات با باورهای لیبرالیستی اصیل در میان آن ها دیده نمی شود. ماکرون با وجود قابل تأمل بودن واجد ویژگی های رهبری جهان دموکراتیک نیست. از این رو اگر چه همهٔ رهبران دنیا به این دانش رسیده اند که در دنیای آینده باید به قدرت های غیردولتی در نظام بین الملل باج بدهند؛ و برآنند تا به همگرایی برای این رودرویی اجتناب ناپذیر روی آورند؛ اما، در عمل نمی توانند به درک متقابل برسند و امکان زیر میز زدن توافقات پنهان و آشکار وجود دارد. این اقدام می تواند در خود جرقه های جنگ بزرگی را برافروزد.

۱۲- نوهارتلند جغرافیای مخاطره انگیز سال 1397

هارتلند بزرگ شامل:

1. هارتلند غربی یا هارتلند نو، از شمال غربی افریقا تا جنوب عراق و نوک غربی فلات ایران

2. هارتلند میانی یا نوهارتلند دربرگیرندهٔ فلات ایران و حدفاصلِ میان تنگه هرمز و خلیج عدن

3. هارتلند شرقی یا، هارتلند علیا؛ یعنی تبت و محدودهٔ گسترده آن در شرق و جنوب شرقی آسیا

از اهمیت کلیدی برخوردار بوده است. این سال، سال انتقال بحران ها از خاورمیانه عربی یا هارتلند نو به نوهارتلند خواهد بود تا در پرتو آن قدرت هژمونیک مرکب امریکا در گذار سریع از "دوران گذار"، با عبور از نوهارتلند تسلط امنیتی خود را بر هارتلند علیا تحکیم و سپس در پی تثبیت آن برآید.