ترکیه برای ایفای نقش نیاز به دخالت نظامی ندارد

مصاحبه با فیلیپ گوردون، عضو ارشد اندیشکده "شورای روابط خارجی"

دیپلماسی ایرانی: در موصل، دومین شهر بزرگ عراق، عملیات نظامی گسترده ای به منظور بازپسگیری این شهر از دست دولت اسلامی خودخوانده داعش در جریان است و ارتش عراق و نیروهای پیشمرگه کُردستان عراق همچنان به پیشروی های خود ادامه می دهند. تجهیزات و آرایش نظامی مبارزان مسلحی که برای نبرد با داعش در این شهر گرد هم آمده اند، نبرد موصل را بسیار پیچیده خواهد کرد. فیلیپ گوردون، عضو ارشد "شورای روابط خارجی" آمریکا درباره نبرد موصل می گوید: "این مبارزان تجربه چندانی در امر هماهنگی با یکدیگر نداشته و در بسیاری از موارد حتی با یکدیگر دشمنی دیرینه ای نیز دارند". فیلیپ گوردون، مقام سابق شورای امنیت ملی در دولت اوباما در ادامه می افزاید: "حیدرالعبادی، نخست وزیر عراق که فرماندهی کل نیروهای مسلح این کشور را به دست گرفته، تلاش می کند تا رقابت های موجود در طول نبرد را تا حد ممکن کاهش دهد، اما بازگرداندن نظم پایدار آن هم در چنین شرایطی بسیار دشوار خواهد بود."

دولت اوباما نبرد موصل را نقطه اوج تلاش های خود در مسیر مبارزه با داعش دآن استه و به دنبال آن است تا با حمایت از نیروهای ارتش عراق، داعش را وادر به عقب نشینی از این مناطق کند. با این اوصاف نبرد موصل چند ماه به طول خواهد انجامید. اما چرا موصل تا بدین حد اهمیت دارد؟

موصل در حدود دو میلیون نفر جمعیت دارد و داعش نیز توآن استه بود کنترل بسیاری از منابع موجود در این شهر را در اختیار گیرد، بنابراین این شهر اساساً بسیار مهم و با ارزش است اما به لحاظ نمادین از ارزش و اهمیت بسیار بالاتری برخوردار است. موصل مکانی بود که ابوبکر بغدادی، رهبر گروه تروریستی داعش در ماه ژوئن سال 2014 میلادی در آنجا اعلام خلافت کرد. موصل به نوعی نشانگر آن بود که داعش این توانایی را دارد که برای خود پایتخت داشته باشد و به یک کشور تبدیل شود. داعش در هجده ماه گذشته تقریباً نیمی از قلمرو و مناطق تحت کنترل خود در عراق را از دست داده، اما موصل شهری است که این گروه تروریستی حکومت خود را از آنجا آغاز کرد، بنابراین از دست دادن چنین جواهر گرانبهایی، به مثابه شکست روانی بسیار مخربی برای این گروه خواهد بود.

داعش چگونه به این شکست های پی در پی واکنش نشان خواهد داد؟

هر چقدر که داعش در رسیدن به هدف خود مبنی بر حفظ حکومت اسلامی با شکست های بیشتری روبرو شود و مناطق بیشتری را از دست بدهد به همان اندازه بر میزان حملات خارجی این گروه تروریستی افزوده خواهد شد. شکست داعش در میدان های جنگ، فرایند نیروگیری این گروه از اروپا و دیگر نقاط را مختل خواهد کرد و در چنین شرایطی داعش قطعاً به دنبال حمله به مناطق و کشورهای دیگر خواهد بود. داعش به دنبال آن است تا دولت های غربی را تحریک کرده و آنان را به اقداماتی وادارد که به رادیکالیزه شدن هرچه بیشتر مردم این کشورها منجر شود که نمونه ای از این دست اقدامات را در حملات تروریستی شهرهای بروکسل، پاریس، استانبول و همچنین ایالات متحده آمریکا نیز شاهد بودیم. یکی دیگر از پیامدهای احتمالی نبرد موصل فرار رهبران و نیروهای این گروه تروریستی به سوریه است. به احتمال بسیار زیاد، در حال حاضر برخی از نیروهای داعش به سوریه فرار کرده اند و نیروهای باقی مانده در این شهر نیز به تدریج به سوریه خواهند گریخت. باید این نکته را در نظر داشت که فرار این نیروها به سوریه موجب تقویت حضور داعش در برخی نقاط سوریه خواهد شد.

در نبرد موصل علاوه بر نیروهای رسمی ارتش عراق، گروه های دیگری نیز حضور دارند. حضور این نیروها چه تأثیری بر این نبرد خواهد داشت؟

بدون شک عملیات نظامی آزادسازی موصل نبرد بسیار پرچالشی خواهد بود. داعش از شیوه و ابزاهایی همچون بمب گذاران انتحاری، تله های انفجاری، سپرهای انسانی و هر شیوه دیگری که موجب حفظ شهر شود، استفاده می کند، بنابراین جنگ های خیابانی در مقابل نیروهای باتجربه این گروه ترویستی بسیار دشوار خواهد بود. حتی ایالات متحده آمریکا که توانمندترین ارتش جهان را در اختیار دارد نیز در طول عملیات زمینی و نبردهای شهری جنگ عراق متحمل تلفات قابل توجهی شد. نبرد موصل در مقایسه با نبردهای پیشین از پیچیدگی های بیشتری برخوردار است، چرا که در این نبرد مجموعه ای از نیروها از جمله نیروهای امنیتی عراق (ISF)، نیروهای مبارزه با تروریسم، پلیس، نیروهای عملیات ویژه، نیروهای پیشمرگه کُردستان عراق، مبارزان سنی قبایل مختلف، شبه نظامیان شیعه و همچنین گروه های کوچکی از شهر موصل و مناطق و شهرهای اطراف آن مشارکت دارند. این مبارزان تجربه چندانی در امر هماهنگی با یکدیگر نداشته و در بسیاری از موارد حتی با یکدیگر دشمنی دیرینه ای نیز دارند.

رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه اخیراٌ مدعی شده که ارتش این کشور از این حق برخوردار است تا در عملیات پاکسازی شهر موصل شرکت کند و اعلام کرد که نیروهای خود را از این شهر خارج نخواهد کرد، این امر موجب بروز تنش هایی میان وی و حیدر العبادی، نخست وزیر عراق شد. چرا ترکیه تلاش می کند نیروهای خود را وارد چنین جنگ پیچیده ای کند؟

ترکیه احساس می کند که در شهر موصل سهم و حق ویژه ای دارد. این کشور نقشی تاریخی در این منطقه داشته و احساس قرابت و نزدیکی بسیاری با قبایل سنی و ترکمن این شهر و مناطق اطراف آن دارد. ترکیه به دنبال آن است تا تعادل موجود با نیروهای شیعی مورد حمایت ایران را تغییر دهد. موضوع کُردها نیز یکی دیگر از مسائل مطرح در این زمینه است. در سال های اخیر درگیری و تنش های شدیدی بین دولت ترکیه و کُردهای ساکن در این کشور به وجود آمده است، بنابراین تا زمانی که دولت ترکیه همچنان با کُردهای ترکیه و سوریه تنش و درگیری داشته باشد، نسبت به کُردهای عراق و نقش آنها در این کشور نیز نگران خواهد بود.

در تابستان گذشته که فلوجه از دست گروه تروریستی داعش آزاد شد، این تصور در بسیاری از ساکنان سنی در این منطقه به وجود آمد که اگرچه گروه تروریستی داعش رفتار بسیار خصمانه ای داشت، اما نیروهای به اصطلاح "آزادی بخش" عراق رفتار خصمانه تری نسبت به داعش داشتند. آیا نیروهای ارتش عراق این موضوع را مد نظر قرار داده است؟

اگر پاکسازی موصل از داعش تنها به این معنا باشد که شبه نظامیان شیعه مورد حمایت ایران این شهر را از وجود ساکنان سنی پاک کنند، در این صورت ما با تهدید بزرگی روبرو خواهیم بود و این امر می تواند به افزایش حمایت ها از داعش و درگیری و خشونت های قومی و قبیله ای بیشتر در این منطقه منجر شود. یکی از اصلی ترین دلایلی که موجب شد شهر موصل به دست داعش بیفتد، این بود که ساکنان سنی منطقه از نیروهای امنیتی عراق که در آن زمان کنترل شهر را در دست داشتند، به شدت بیزار بودند. از آنجا که ساکنان سنی موصل از نیروهای امنیتی عراق وحشت داشتند و نیز تصور می کردند که شهر موصل و مردمان آن به اشغال شبه نظامیان شیعه در آمده است، از ورود نیروهای داعش به این شهر به شدت استقبال کردند. امیدواریم بغداد بتواند از حضور مؤثر و نقش آفرینی مستقیم "جبهه بسیج مردمی عراق" (PMF) و ترکیه در این منطقه جلوگیری کرده و حقوق مسلمانان سنی و دیگر اقلیت های مذهبی در موصل را محترم بشمارد.

آیا می توان امیدوار بود که "جبهه بسیج مردمی عراق" به خواسته مردم موصل مبنی بر عدم دخالت در این منطقه توجه کند؟

براساس طرح دولت عراق، نیروهای امنیتی عراق و نیروهای پیشمرگه کُردستان مسئولیت هدایت نبرد موصل را بر عهده خواهند داشت، بنابراین بدون آن که مشکل چندانی میان نیروهای مبارز به وجود آید، عراق قادر خواهد بود تا نبرد موصل را وارد فاز عملیاتی کند. حیدرالعبادی به خوبی می داند که باید "جبهه بسیج مردمی عراق" را از ایفای هرگونه نقش اساسی در این نبرد باز دارد و از اهمیت این موضوع آگاه است. آمریکا نیز با ارائه حمایت و پشتیبانی های بیشتر از عملیات موصل و مبارزان تحت رهبری نیروهای امنیتی عراق (ISF) می تواند تأثیر به سزایی در محدود شدن نقش جبهه بسیج مردمی عراق داشته باشد. همچنین واشنگتن باید مانع از افزایش نقش ترکیه در نبرد موصل شود؛ ترکیه در چند هفته اخیر تعدادی از مبارزان سنی را به منظور شرکت در این نبرد تحت آموزش های نظامی قرار داده است، بنابراین این کشور می تواند بدون اعزام نیروهای ارتش خود به موصل، در این عملیات ایفای نقش کند. انجام این اقدامات به هیچ وجه آسان نبوده و با مشکلات و چالش های بسیاری همراه است اما مشکلات حقیقی پس از آزادسازی موصل پدیدار خواهند شد. ایجاد ثبات و اداره منطقه ای همچون موصل که به واسطه اختلافات شدید فرقه ای به چند بخش تقسیم شده قطعاً کار بسیار دشواری خواهد بود. از سوی دیگر حضور گروه های متعددی چون نیروهای سنی عراق، شبه نظامیان شیعه، نیروهای پیشمرگه کُردستان عراق و دیگر گروه ها اداره و کنترل این شهر را بیش از پیش دشوار خواهد کرد. حتی می بینیم که در میان جمعیت سنی این منطقه نیز تقسیم بندی هایی وجود دارد، به طوری که برخی از گروه های سنی این منطقه از سوی ترکیه حمایت می شوند و تعدادی دیگر نیز از حمایت و پشتیبانی بغداد برخوردارند.

 رئیس جمهور بعدی ایالات متحده آمریکا با چه مسائلی در عراق روبرو خواهد شد؟

زمانی که موصل به دست نیروهای داعش افتاد، از آمریکا درخواست های زیادی شد تا اقدام نظامی سریعی را برای بازپسگیری این شهر صورت دهد، اما از آن جا که مسئولیت حل این مشکل در وهله نخست با دولت بغداد بود، دولت اوباما اعلام کرد که اعزام نیروی نظامی (امریکایی) به این منطقه و به نمایندگی از دولت عراق می تواند نتایج و اثرات زیانبخشی به همراه داشته باشد. حمایت از دولت مالکی و به خصوص استفاده از نیروی هوایی ارتش آمریکا در این عملیات می توانست به نارضایتی هر چه بیشتر ساکنان سنی در منطقه بیانجامد، تلفات و کشته های بسیاری را بر جای گذاشته و همچنین موجب تداوم بحران شود. آمریکا نیز در نهایت مجبور می شد تا از یکی از طرفین درگیر در این جنگ فرقه ای داخلی حمایت و پشتیبانی کند.

اما در عوض، دولت اوباما اعلام کرد که بغداد باید رویکرد جامع تری را در قبال این مسئله اتخاذ کند؛ بدین ترتیب با تغییر نخست وزیر عراق و روی کار آمدن حیدر العبادی، این کشور وارد مرحله جدیدی شد. عبادی از نیاز این کشور به تجهیز و بازسازی دوباره ارتش و همچنین ضرورت مشارکت همه گروه ها و اقشار در حل مسائل این کشور به خوبی آگاهی داشت. در طی دو سال اخیر، آمریکا برای بازسازی و تجهیز ارتش عراق، از میان برداشتن رویکردهای فرقه ای و همچنین کاهش فساد در ارتش این کشور همکاری های بسیار خوبی را با دولت عبادی داشته است.

زمانی که باراک اوباما، رئیس جمهور آمریکا استراتژی و طرح مذکور را در سپتامبر سال 2014 میلادی اعلام کرد، بیان داشت که اجرایی شدن این استراتژی به یک بازه زمانی 36 ماهه نیازمند است که دولت وی در طول بیست و چهار ماه باقی مانده بخشی از این طرح را اجرایی خواهد کرد و ادامه آن به عهده دولت بعدی آمریکا گذاشته خواهد شد. بنابراین اگر ما بتوانیم تا پایان دوره ریاست جمهوری اوباما، مناطق و بخش های بیشتری را از تصرف داعش خارج کنیم، دولت بعدی آمریکا صرفاً باید شرایط و وضعیت عراق را تثبیت کند. ممکن است تا آن زمان شهر "رقه" در سوریه نیز آزاد شده یا به طور کامل از سوریه جدا شود. بنابراین می توان گفت اوباما داعش را در حالی به رئیس جمهور بعدی واگذار می کند که این گروه تروریستی متحمل شکست های سنگین نظامی، ایدئولوژیکی و مالی شده و جریان جذب نیروی خارجی این گروه نیز تا حد زیادی متوقف شده است. در نهایت، وظیفه دولت بعدی آمریکا ایجاد هماهنگی در دستاوردهای نظامی کنونی و سیاست های جامع در عراق و نیز دستیابی به راه حلی برای بحران سوریه است؛ راه حلی که بتواند به درگیری های فرقه ای که عامل اصلی تشدید فعالیت های داعش است، پایان دهد.

منبع: اندیشکده شورای روابط خارجی / ترجمه: زهره شهریاری

انتشار اولیه: دوشنبه 10 آبان 1395 / انتشار مجدد: سه شنبه 18 آبان 1395