امیدها به مصالحه ایران و غرب در خطر است

دیپلماسی ایرانی: یک سال از زمانی که ایران و غرب به توافق تاریخی هسته ای دست یافتند، می گذرد. ایران وعده داده که برنامه های صلح آمیز هسته ای خود را محدود کند و در مقابل واشنگتن متعهد شده که تحریم های اعمال شده علیه ایران را لغو کرده و راهی را برای بازگشت تهران به جامعه اقتصادی جهان باز کند.

این توافق چهاردهم جولای 2015 در وین به سرانجام رسید، توافقی که به نظر می رسید به 40 سال جنگ سرد میان ایران و غرب پایان می دهد. ایران همان طور که وعده داده بود به تعهدات خود برای کاهش برنامه های هسته ای خود عمل کرده و با بازرسان سازمان بین المللی امرژی اتمی نیز به خوبی همکاری داشته است. در مقابل اما ایالات متحده تمام تلاش خود را برای تحلیل بردن این توافق به کار گرفته است.

هفته گذشته، کنگره طرح فروش 100 هواپیمای بوئینگ به ایران به ارزش 25 میلیارد دلار را متوقف کرد. همچنین تحریم های آمریکا به سدی در برابر توسعه تجارت اروپا با ایران تبدیل شده است. در همین حال، کنگره ایالات متحده در تلاش برای بستن راه دسترسی ایران به درآمدهای نفتی خارج از کشور است که ارزش آن ده ها میلیارد دلار است.

مجموع ارزش سپرده های خارجی ایران حداقل 50 میلیارد دلار است و ایرانیان امیدوار بودند که بازیابی سریع این وجوه به تقویت اقتصاد داخلی منجر شود که در چهار سال گذشته به دلیل تحریم های آمریکا و اروپا در شرایط دشواری قرار داشته است. اما ایرانی ها ناامید شده اند. بسیاری از این سپرده ها نزد کشورهایی هستند که اقتصادشان وابسته به دلار است. بیشتر دارایی های ارزهای خارجی آنان به غیر از دلار، به عنوان مثال یورو یا ین، هم برای تبدیل سپرده های ایران به ارز محلی بدون استفاده از کانال دلار بسیار کم است.

دولت باراک اوباما پیشنهاد داده که این مشکل از طریق یک تصمیم حکومتی که اجازه می دهد سپرده های ایران برای مدت بسیار کوتاهی به دلار تبدیل شود، حل شود. مثلا، پول ایران برای یک دوره کوتاهی در مسیر تبدیل شدن به یورو به شکل دلار دربیاید.

این تصمیم دولت اوباما به کنگره درز و صدای مخالفان را بلند کرد. بنابراین ابتکار دولت امریکا برای حل این مشکل ناکام ماند؛ به طوری که جیکوب لو، وزیر خزانه داری ایالات متحده، یازدهم آوریل اعلام کرد که آمریکا سهم خود را در ازای رفع تحریم ها در برابر محدود شدن برنامه هسته ای ایران انجام داده و دولت اوباما حتی اجازه دسترسی محدود به سیستم مالی ایالات متحده را ندارد.

این ناکامی در کنار ندادن تضمین کافی به بانک های اروپایی برای ورود به بازار ایران، اکنون توافق هسته ای را تهدید می کند. سال گذشته درباره فواید توافق هسته ای به ایرانی ها وعده های زیادی داده شده بود و اکنون شرایط فعلی تحقق این وعده ها را تقریبا غیرممکن کرده است. ما معتقدیم که ایالات متحده تعهد خود را در برجام برای رفع تمامی تحریم های ملی مرتبط با برنامه هسته ای ایران، نقض کرده است؛ از جمله در زمینه فراهم کردن زمینه دسترسی ایران بخش های تجاری، فناوری، مالی و انرژی.

مهمتر از همه، توافق هسته ای باید تحریم هایی که با هدف وادار کردن ایران به توفق غنی سازی اورانیوم و تکمیل نیروگاه اراک طراحی شده بود را لغو می کرد. این توافق خواستار لغو تحریم های مرتبط با برنامه موشکی یا حقوق بشری ایران نبود. اما از قضا این تحریم ها دقیقا همان تحریم هایی هستند که در سال های اخیر بانک های اروپایی به اتهام نقض آن ها میلیارد ها دلار جریمه شده اند. پس قابل درک است که بانک های اروپایی دیگر تمایلی برای خطر کردن در این رابطه نداشته باشند.      

جان کری، وزیر امور خارجه و مقام های وزارت خزانه داری ایالات متحده می گویند که بانک های اروپایی تا زمانی که از مشاوران قانونی استفاده کنند دلیلی برای نگرانی از جزییات پیچیده تحریم های ایالات متحده نخواهند داشت. اما واقعیت این است که چنین توصیه هایی کارساز نیست و به دلیل نبود دستورالعمل مناسب، نگرانی بانک ها از قوانین پیچیده ایالات متحده رفع نخواهد شد. البته تلاش برای مهار نگرانی بانک ها به دلیل تردیدها درباره این که چه کسی سال آینده رییس جمهور ایالات متحده خواهد بود، چندان هم کارساز نیست. در شرایط فعلی این پرسش مطرح است که آیا دونالد ترامپ یا هیلاری کلینتون به عنوان رییس جمهور جدید به توافق پایبند خواهند بود؟ ترامپ گفته "می خواهد در این باره دوباره مذاکره کند" و کلینتون نیز بارها با مخالفان حامی اسراییل توافق ابراز همدردی کرده است. این عدم قطعیت، درباره انتخابات کنگره در ماه نوامبر نیز وجود دارد و مشخص نیست که آرایش نیروهای مخالف و توافق برجام در آینده چگونه خواهد بود.

به این عوامل باید خطر اعمال تحریم های جدید علیه ایران در سال 2017 را نیز اضافه کرد. تحریم ها نمی توانند عطف به ماسبق شوند اما می توانند از بانک های اروپایی بخواهند که بار دیگر از بازار ایران خارج شوند و این خود یکی دیگر از دلایل عدم تمایل بانک ها برای همکاری با ایران است.

گرچه برخی بانک های کوچکتر تمایل به همکاری با ایران دارند اما این بانک ها هم ابزارهای لازم برای معاملات بزرگ مالی چون خرید هواپیما یا توسعه زیرساخت های ایران را در اختیار ندارد و این دقیقا همان معاملاتی است که دولت میانه روی حسن روحانی در زمان توافق انتظار عملی شدنش را داشت.

واقعیت این است که تعداد انگشت شماری از مزایای مورد نظر توافق نشانه ای از عملی شدن دارند و این مزیتی برای مخالفان سیاسی روحانی است، کسانی که به اندازه جمهوری خواهان و نومحافظه کاران با توافق هسته ای مخالف هستند.

(در مقابل) دولت اوباما برای مقابله با این تهدیدها که توافق هسته ای را نشانه رفته اند و همچنین این مفهوم آمریکایی که ایران یک رژیم سرکش انقلابی است که نمی توان به داشتن روابط عادی با آن فکر کرد، هیچ کاری نکرده است.

این در حالی است که رسیدن به توافق حاصل ساعت های طولانی مذاکره میان جان کری و محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران بوده است. پس این مساله می تواند اوباما و جان کری را وادار کند به مردم آمریکا اطمینان دهند که ایران اکنون دولتی است که می توان با آن توافق کرد. شاید رفتار ایرانی ها باعث نگرانی شود اما رفتار بسیاری از دولت ها دیگر که ایالات متحده با آنان روابط عادی دارد، نیز مایه نگرانی واشنگتن است.

اوباما حق دارد که توافق هسته ای را دستاورد خود بداند، اما او کار زیادی برای ایجاد شرایط مساعد به منظور حفظ این توافق پس از ترک دفتر ریاست جمهوری انجام نداده است. آن هم در شرایطی که این توافق هم در ایالات متحده و هم در ایران مخالفانی بی رحم دارد. در حال حاضر، کنگره گام های موثری برای کاستن از مزایای این توافق برای تهران برداشته است و این مساله در مقابل، آسیب جدی به موقعیت حسن روحانی وارد کرده است. تندروها در هر دو طرف اعتماد بیشتری پیدا کرده اند و حتی ممکن است که توافق را از میان ببرند و با این کار تمام امید به مصالحه میان ایران و غرب نیز از میان برود.

منبع: لوب لاگ/ تحریریه دیپلماسی ایرانی/30