رقبای ایران دنبال بمب‌ هسته‌ای نیستند

دیپلماسی ایرانی: یکی از مهم ترین بحث هایی که سال گذشته در خلال بررسی برجام در کنگره مطرح شد، تاثیر آن بر انگیزه کشورهای خاورمیانه برای تمایل به دستیابی به سلاح هسته ای بود. حامیان توافق بر این اعتقاد بودند که برجام با از میان بردن خطر ایران واجد سلاح هسته ای، انگیزه کشورهای خاورمیانه را برای کسب تسلیحات هسته ای از میان می برد. در مقابل، مخالفان توافق بر آن بودند که توافق با به رسمیت شناختن حق غنی سازی ایران توان آن را برای دستیابی به سلاح هسته ای بعد از دوره ده تا 15 ساله بالا می برد و رفع تحریم ها نیز با تقویت اقتصاد ایران دست آن را برای پیشبرد برنامه هسته ای خود بازتر می کند. به اعتقاد من برجام می تواند به شکل قابل توجهی احتمال اشاعه تسلیحات هسته ای در خاورمیانه را کاهش دهد. اما در مورد برجام و آینده آن عدم قطعیت هایی وجود دارد که می تواند کشورهای منطقه را به فکر حصول به تسلیحات هسته ای بیندازد. آنها در سال های پیش رو با سوال های متعددی رو به رو خواهند بود؛ آیا برجام در طول زمان پایدار خواهد بود؟ آیا نظرات مخالفان در تهران و واشنگتن توافق را در معرض فروپاشی قرار خواهد داد؟ آیا تغییر در سطوح حاکمیت چه در تهران و چه در واشنگتن بر دوام برجام تاثیرگذار است؟ آیا پس از تمام شدن دوره محدودیت ها ایران توانایی شکافتی خود را بالا می برد؟ آیا پس از آن ایران با رد مرزهای برجام به دنبال سلاح هسته ای خواهد رفت؟ آیا ایران امنیت همسایگان خود را در سال های آتی تهدید خواهد کرد؟ و آیا آمریکا حضور نظامی  قدرتمند خود را در منطقه ادامه خواهد داد؟

همه این سوال ها می تواند بر سیاستگزاری در خاورمیانه تاثیرگذار باشد. در اینجا اهداف و انگیزه های چهار کشور مهم منطقه در پیگیری برنامه هسته ای بررسی می شود:

عربستان سعودی

در میان چهار کشور مورد بررسی، عربستان بیشترین انگیزه را برای دستیابی به بمب اتم دارد. عربستان ایران را رقیبی بلامنازع خود می بیند که قصد دارد ثبات همسایگان را به هم زده، به هژمونی منطقه ای برسد و رژیم سلطنتی عربستان را سرنگون کند. به طور هم زمان، عربستان اعتماد خود را به آمریکا و اجرای تعهدات امنیتی خود در قبال شرکای منطقه ای اش از دست داده است. در نتیجه رهبری جدید عربستان رویکردی مستقل و خصمانه تر در تعارضات منطقه ای اتخاذ کرده است. با همه اینها عربستان می داند که هیچ چاره ای جز اتکا به آمریکا برای تامین امنیت خود ندارد و می داند با پیگیری دستیابی به سلاح هسته ای این ارتباط استراتژیک با آمریکا را در معرض خطر قرار خواهد داد. عربستان از توان مالی لازم برای پیگیری این برنامه برخوردار است، اما به دست آوردن زیرساخت ها و منابع انسانی لازم برای این کشورها سال ها طول خواهد کشید.

با لحاظ همه این چالش ها، این گزینه مطرح می شود که عربستان از یک کشور خارجی به طور مثال از پاکستان استمداد بطلبد. با وجود همه شایعات موجود در این زمینه، درک واقعیت ماجرا در این زمینه دشوار است. اگر چنین توافقی میان عربستان و پاکستان انجام شده باشد، به احتمال زیاد توافقی نانوشته، مبهم و بدون اشاره به جزئیات میان رهبران دو کشور بوده است. در هر صورت، اتکا به چنین ضمانت هایی در عصر حاضر برای عربستان دشوار است.

امارات متحده عربی

امارات نیز مانند عربستان ایران را به مثابه یک تهدید امنیتی نگریسته و از زمان امضای برجام نیز رویکردی خصمانه تر اتخاذ کرده است. همچنین امارات نیز تا حد زیادی اعتماد خود را به ضمانت های امنیتی آمریکا از دست داده است. اما این نکته را هم باید اشاره کرد که امارات همچون عربستان حاضر نیست پیوندهای امنیتی اساسی خود با آمریکا را در معرض خطر قرار دهد. افزون بر این، امارات هم اکنون سرمایه گذاری عظیمی روی دستیابی به انرژی هسته ای با کمک کنسرسیومی متعلق به کره جنوبی انجام داده و به خوبی می داند به دنبال سلاح هسته ای رفتن به مثابه مرگ این پروژه است.

امارات همواره یکی از حامیان رژیم منع اشاعه در سطح منطقه بوده است. در توافق دوجانبه امارات با آمریکا برای همکاری های هسته ای مسالمت آمیز، آنها رسما اکتساب توانمندی غنی سازی و بازفرآوری را نفی کردند.

مصر

مصر از کشورهایی است که همیشه به طور بالقوه می توان از آن به عنوان نامزد دستیابی به سلاح هسته ای یاد کرد. اما با وجود این که مصر و ایران اغلب رقبای منطقه ای بوده اند، مصر ایران را به عنوان تهدید نظامی مستقیم علیه خود نمی نمی بیند. نگرانی های جدی مصر شامل فعالیت های افراط گرایان در صحرای سینا، تکه تکه شدن عراق و سوریه، آشوب در لیبی و تاثیر منفی این تحولات بر امنیت داخلی مصر است. مصر به خوبی می داند که راه حل مبارزه با هیچ یک از این تهدیدها دستیابی به سلاح هسته ای نیست. اگر چه روسیه متعهد است که با مصر برای راه اندازی اولین رآکتور هسته ای همکاری کند، اما قاهره پیشتر نیز اشتباهات زیادی در شروع برنامه های انرژی هسته ای داشته و دلیلی وجود ندارد که این بار استثنا باشد، به ویژه آن که در حال حاضر شرایط اقتصادی نیز در مصر بسیار وخیم است.

ترکیه

ترکیه نیز به عنوان یک قدرت منطقه ای در حال ظهور و با برخورداری از بنیادهای رو به رشد علمی و صنعتی و جاه طلبی های منطقه ای می تواند به طور بالقوه در زمره کشورهایی باشد که خواهان دستیابی به سلاح هسته ای هستند. اما ترکیه به دلایلی منطقی حتی در دوران تحریم ها نیز روابط خوبی با ایران داشت. اگر چه مواضع دو کشور در جنگ سوریه مخالف هم است، ترکیه نیز مانند مصر، ایران را یک تهدید نظامی مستقیم علیه خود نمی بیند. در واقع، آنکارا تروریسم و بی ثباتی بر آمده از سوریه را به عنوان دغدغه امنیتی اصلی خود می داند و در این راستا دستیابی به سلاح هسته ای نمی تواند به ترکیه در رفع این تهدیدات کمک کند.

یکی دیگر از چالش های پیش روی ترکیه تعارضات آن با روسیه است که به دنبال سرنگونی هواپیمایی روسی از سوی ترکیه به وجود آمد. اما در این زمینه نیز بهترین راه حل اتکا به تضمین های امنیت است. ترک ها بر این باورند که در شرایط بحرانی می توانند روی ناتو حساب کنند. سایر کشورهای منطقه نظیر سوریه، عراق و لیبی نیز که پیشتر به سوی دستیابی به سلاح هسته ای پیشرفته بودند به خاطر درگیری فزاینده در چالش ها و تعارضات برنامه هسته ای خود را کنار گذاشتند.

به طور کلی می تواند گفت که توافق هسته ای با ایران به شکل قابل توجهی انگیزه کشورهای منطقه خاورمیانه برای تجدیدنظر در برنامه هسته ای خود را کاهش داده است. حداقل برای آینده ای قابل پیش بینی، هیچ یک از این کشورها به دنبال سلاح هسته ای یا توانمندی های مربوط به آن نخواهند رفت.

منبع: اندیشکده بروکینگز / ترجمه: تحریریه دیپلماسی ایرانی / 25