چرا ترکیه دوستان خودش را از دست می‌دهد؟

نویسنده: ساواش گنچ *

دیپلماسی ایرانی: اول «دوست من اسد» و سپس «خانه دوم من ایران» پس از آن «دوست من احمدی نژاد» و البته «متحد من پوتین.» یکی پس از دیگری موجب شد تا درگیری هایی میان آنکارا و این «دوستان» به وجود بیاید و آخرین مورد هم شامل رهبر روسیه می شود. در کل تاریخ جمهوری ترکیه، روابط با روسیه هیچ وقت به خوبی زمان رجب طیب اردوغان و ولادیمیر پوتین نبوده است. این دو رهبر تا پیش از این روابطشان را براساس اعتماد متقابل، خطوط قرمز مشخص و توافق های محترمانه بنا نهاده بودند.

حتی با وجود این واقعیت که ترکیه و روسیه از طرف های متفاوتی در سوریه حمایت می کردند این مسئه بر روابط اردوغان و پوتین تاثیری نداشت. اردوغان و دوستش پوتین تمایالات متقابلی در رابطه با مقاومت در برابر ارزش های سیاسی از جمله دموکراسی به سبک غربی، کثرت گرایی، شفافیت و مسئولیت پذیری داشتند. آنها همچنین منافع مشترکی در زمینه همکاری بر سر موضوعاتی همچون انرژی داشتند.

سوالی که مطرح می شود این است که چرا ترکیه که روابط محکم و خوبی با روسیه داشت، تصمیم می گیرد به جای این که یک نقض حریم هوایی جزئی را به جای دیپلماسی از طریق سرنگونی جنگنده پاسخ دهد و خطر احتمال مواجهه نظامی با ناتو را به وجود بیاورد؟ اگرچه در گذشته موارد کمی اتفاق افتاده بود که ترکیه هواپیماهای کشورهای دیگر را مجبور به فرود کند و البته آن هم همیشه براساس قوانین بوده و از طریق ستاد کل ارتش به اطلاع عموم می رسید. این بار چرا افکار عمومی این خبر را مستقیماً از اردوغان شنید؟

آیا ترکیه می تواند اعتبارش را مجدداً به دست بیاورد؟

آیا آنچه که ما شاهد آن بودیم و ترکیه با سقوط جنگنده روسیه چشم در چشم این کشور شد، بازیابی اعتبار گذشته بود؟ با تمام تفاسیر این همان ترکیه ای است که هواپیماهایش پیش از این مجبور به فرود شده بودند، کشتی هایش در آب های بین المللی توسط اسرائیل و لیبی مورد حمله قرار گرفته بود و کنسولش هم ربوده شده بود. اما در این مورد چرا تنها پس از چند دقیقه از سقوط هواپیما ناتو اجلاس اضطراری تشکیل داد؟ از همان روزهای اول بحران سوریه تمایل غرب به این بود که مطابق با خواسته ترکیه مبنی بر اعزام نیرو، عمل نکند. حتی ناتو هم پس از حملات به اوستیا و اوکراین اقدامی علیه روسیه انجام نداد.

اوضاع کنونی، اوضاعی نیست که افکار عمومی روسیه به آن عادت داشته باشند. افکار عمومی ترکیه هم عادت به این ندارند که کشورشان جنگنده یک ابرقدرت را سرنگون کند. اوضاع کنونی شبیه زمانی است که در جنگ جهانی اول، ترکیه بندرهای روسی سیواستوپول و اودیسه را بمباران کرد. هم اکنون فشار بسیار زیادی بر روی پوتین قرار دارد تا از ترکیه انتقام بگیرد. مسکو در حال ارائه تصویری از ترکیه است که از پشت خنجر می زند و از تروریست ها حمایت می کند. پوتین به شدت اعتقاد دارد که اردوغان از خط قرمزها عبور کرده است. شکی وجود ندارد که مسکو در حال آماده کردن اسنادی است که به جایگاه ترکیه در سطح جهان آسیب می زند.

چرا ترکیه همیشه اشتباه می کند؟

آنکارا با انتخاب مجموعه ای از سیاست خارجی که به جای اصول و ارزش ها فقط مبتنی بر منافع خودش است، در حال حاضر همان تجربه ای که مدت ها پیش با تهران و دمشق داشت با مسکو هم تکرار می کند: دوستی و نزدیکی شدید تا دنبال درگیری بودن.

هفته گذشته برای اولین بار یک عضو ناتو جنگنده روسی را سرنگون کرد. این اقدام ممکن است در کوتاه مدت برای عده ای در جبهه داخلی نقشی قهرمانانه ایفا کند، اما در جهان خارج موجب می شود ترکیه به عنوان یک بازیگر غیرقابل پیش بینی نشان داده شود.

مشکل سوریه تنها یکی از اشتباهات تاریخی حزب عدالت و توسعه است. شکست آنکارا در هر دو جبهه داخلی و خارجی موجب می شود تا در آینده نزدیک هزینه بیشتری بپردازیم.

* استاد دانشگاه فاتح ترکیه

منبع: تودی زمان/ مترجم: حسین هوشمند