نتیجه مشترک آمریکا و روسیه درباره جنگ سوریه

دیپلماسی ایرانی: بیش از چهار سال است که سوریه درگیر جنگ داخلی خونینی شده است. در اثر این جنگ چهار میلیون سوریه ای آواره شده اند، شهرها تبدیل به ویرانه شده اند و اقتصاد، سیاست و جغرافیای سوریه از میان رفته اند. به خشونت طرف های درگیر بیش از پیش افزوده می شود و قدرت های خارجی سوریه را تبدیل به زمین بازی خود کرده اند. در جنگ سوریه، نشان چندانی از قانون، وجدان و نظم به چشم نمی خورد و مشخص نیست که صلح یا پیروزی چه حاصلی خواهد داشت.

به همین خاطر، خوشبینی اندکی به وضعیت سوریه وجود دارد؛ به خصوص در وضعیتی که قدرت های منطقه قصد افزایش دخالت خود را در این کشور دارند. در عراق نیز وضع به همین منوال است. با این حال، وضعیت خونبار فعلی سوریه شاید اولین گام در مسیر پایان بخشیدن به درگیری ها باشد. روسیه و ایالات متحده که در جنگ سوریه مواضع متفاوتی داشته اند کم کم دارند به یک نتیجه مشترک می رسند: ادامه وضع فعلی در سوریه فایده ای نخواهد داشت.

در جلسه ای که اخیراً اندیشکده آمریکایی «مرکز منافع ملی» (Center for the National Interest) برگزار کرد، «ویتالی ناومکین»، از کارشناسان برجسته روسیه در حوزه خاورمیانه و «پل پیلار»، از مقامات اطلاعاتی عالیرتبه آمریکا، به بیان دیدگاه های خود پرداختند. با اینکه هیچ کدام از این دو شخصیت به نمایندگی از کشور خود صحبت نمی کردند، نزدیکی آراء آنها به یکدیگر در این زمینه بسیار چشمگیر بود.

ناومکین که مدیر «موسسه مطالعات شرق» (Institute for Oriental Studies) آکادمی علوم روسیه است سه نیروی اصلی حاضر در جنگ سوریه را به این ترتیب برشمرد: دولت، داعش و اپوزیسیون (که غالباً اسلامگرا است و گاهی نزدیک به القاعده است). به گفته او، هر سه گروه مصمم به جنگیدن هستند، میل چندانی به مصالحه ندارند و امیدوارند که در نبرد پیروز شوند. او افزود که جنگ در سوریه در سه سطح کشوری، منطقه ای و جهانی در جریان است. در سطح کشوری، موازنه نیروها به نسبت شکننده است. دولت به نظر می رسد که گاهی در حال پیروز شدن است و گاهی در حال شکست خوردن. سطح منطقه ای جنگ بیشتر قابل پیش بینی است: عربستان و ایران قصد پا پس کشیدن ندارند. اما به گفته ناومکین، در سطح جهانی داستان پیچیده تر است و تلاش برای رسیدن به مصالحه ای سیاسی معمولاً به مانع بر می خورد. علت اصلی آن اختلاف آمریکا و روسیه در مورد این مسئله است که آیا اسد باید از قدرت کناره بگیرد و اگر جواب مثبت است، کی و چگونه؟ با این حال، به گفته ناومکین موضع دو کشور در حال نزدیکتر شدن به یکدیگر است.

به گفته این کارشناس روس، مسئله دیگری که وضعیت را پیچیده تر کرده، اهمیت روزافزون مسئله کردها در سوریه است. کردهای سوری اختلافات زیادی با دیگر بازیگران دارند و ترکیه آنها را تهدیدی جدی تر از دولت اسلامی می بیند. کردها به سرعت در حال تبدیل شدن به نیروی چهارم تأثیرگذار در جنگ سوریه هستند. ناومکین خاطرنشان کرد که رهبران کرد طیف های مختلف در ترکیه دستاوردهای حاصله در «روژاوا»، نامی که آنها به کردستان سوریه اطلاق می کنند، را به مثابه الگو نگاه می کنند. این مسئله چیزی نیست که به مذاق رجب طیب اردوغان خوش بیاید.

پل پیلار، که زمانی مأمور اطلاعاتی در حوزه خاور نزدیک و جنوب آسیا بوده و به عنوان تحلیلگر مسائل اطلاعاتی و تروریسم فعالیت داشته، می گوید دلایل زیادی نشان می دهد که جنگ در سوریه به این زودی ها به پایان نمی رسد. به گفته او نشانه ای از مشخص شدن وضعیت دیده نمی شود. نکته اول مورد اشاره او این بود که حتی گزارش های مطرح شده درباره نارضایتی بخشی از کارگزاران حکومت اسد هم نشان نمی دهند که شرایط به حالت بحرانی رسیده است. نکته دوم آنکه این جنگ، جنگی چندجانبه است که باعث شده هیچ یک از طرف ها بخت زیادی برای افزایش نیرو و جلب پشتیبانی قابل توجهی نداشته باشد. حتی اگر یکی از طرف های درگیری کنار بکشد، باز هم جنگ ادامه خواهد داشت. پیلار به دو مورد مشابه اشاره کرد: افغانستان بعد از سقوط نجیب الله و قذافی بعد از سقوط لیبی. نکته سوم آنکه رسیدن به مصالحه بعید است: حکومت اسد و طرفدارانش برای بقاء می جنگند و داعش ماهیتاً اهل مصالحه نیست. نکته چهارم که پیلار به آن اشاره کرد این بود که بازیگران غیرسوری نیز با یکدیگر توافقی ندارند و بر سر اینکه از کدام گروه حمایت کنند و چگونه بر آنها نظارت داشته باشند اختلاف دارند. پیلار اظهار داشت که هیچ کدام از سه گروه مورد علاقه ایالات متحده نیستند و امکان اینکه یک گروه میانه رو ظهور کند هم محتمل نیست.

این مقام سابق اطلاعاتی به نقل از وزیر دفاع ایالات متحده گفت که تنها شصت نفر شورشی «میانه رو» با موفقیت دوره آموزش نظامی آمریکا را گذرانده اند. او هشدار داد که آسان گرفتن فرایند جذب نیرو برای آموزش توسط آمریکا خطرناک است، چون در جنگ سوریه، اینکه نیروها به گروه شورشی جدیدی بپیوندند امر بسیار رایجی است. پیلار افزود که جنگ داخلی ذاتاً با میانه روی ارتباط خوبی ندارد. در جنگ های داخلی تندروترین گروه ها قدرت می گیرند و ایدئولوژی و رفتار در طی جنگ شاخص مطمئنی برای عملکرد افراد در دوران پس از جنگ نیست. او پیش بینی کرد که جنگ سوریه نیز سرنوشتی مانند جنگ لبنان داشته باشد، یعنی تمامی طرفین از جنگ خسته شوند و به مصالحه رضایت بدهند.

منبع: نشنال اینترست / مترجم: علی عطاران