روابط با اروپا را باید جدی گرفت

دیپلماسی ایرانی: طی روزهای گذشته هیاتی از پارلمان اروپا برای دیدار با مسئولان قوه مقننه و برخی مسئولان اجرایی وارد کشور شدند. این شاید یکی از مهمترین هیات های اروپایی بود که به ایران آمده است. روابط پارلمانی ایران و اروپا طی دو دوره مجالس ششم و هفتم در حالت فراز خود قرار داشت. اما در دوره مجلس هشتم و سپس مجلس نهم، این روابط به تدریج کمرنگ شد. پس از روی کار آمدن دولت یازدهم و رویکرد تعاملی با غرب به خصوص اروپا، به مرور شاهد حضور هیات های پارلمانی کشورها و اتحادیه اروپا بودیم. با توجه به پیشینه تاریخی روابط ایران و اروپا و ظرفیت های بالقوه میان طرفین و همچنین اثرگذاری تصمیمات پارلمان اروپا، سفر اخیر نمایندگان این اتحادیه می تواند حایز اهمیت قرار گیرد. در این باره با محمود محمدی، نایب رییس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس هفتم که سرپرست گروه دوستی پارلمانی ایران و اروپا نیز بود، به گفت وگو پرداختیم:

ارزیابی شما از سفر هیات پارلمانی اروپا به ایران چیست و چه پیام و پیامدهایی را به همراه دارد؟

روابط دیرینه جمهوری اسلامی ایران با اروپا همواره دستخوش فراز و نشیب هایی بوده است. این امر نیز تحت تاثیر روابط سیاسی اروپا و ایران بود. هر زمان که روابط سیاسی دچار تنش می شد، روابط پارلمانی منفعل بوده و هرگاه روابط سیاسی فعال شده، روابط پارلمانی نیز فعالیت خود را از سر گرفته است. به همین دلیل می توان گفت دوران همکاری های پارلمانی ایران و اروپا مانند همکاری های سیاسی فراز و فرودهایی داشته است. طی دو دوره مجالس ششم و هفتم رفت و آمدهایی میان پارلمان ایران و اروپا صورت می گرفت. اما طی چند سال گذشته خللی در روابط به وجود آمد و با از سر گیری مذاکرات هسته ای، مجددا پارلمان اروپا به شکلی تمایل خود را برای رفت و آمد و گفت وگو نشان داده است. شاهدیم پس از مذاکرات لوزان و ادامه گفت وگوها برای توافق نهایی، پارلمان اروپا فعالیت خود را برای ارتباط پارلمانی با ایران آغاز کرده است. ارزیابی که می توان از رفت و آمدهای پارلمانی داشت، تاثیر آن بر همکاری های سیاسی ایران و اروپاست که هرچه فعال تر باشد، به مراتب منافع قاره اروپا و جمهوری اسلامی ایران را در برخواهد گرفت. روابطی که پیوسته تحت تاثیر روابط سیاسی دولت ها بوده است. بنابراین این دیدارها پیام مثبتی دارد که می تواند تاثیر مثبت خود را بر روابط سیاسی ایران و اروپا و حتی مذاکرات هسته ای بگذارد. جمهوری اسلامی ایران همواره تمایل به همکاری های پارلمانی و سیاسی فعال با اتحادیه اروپا و کشورهای اروپایی چه به صورت دوجانبه و چه در قالب 27 کشور عضو اتحادیه داشته و این به میزان تمایل پارلمان اروپا بستگی دارد که چه میزان ارتباطات بیشتر و تاثیرگذاری بر روابط سیاسی میان کشورهای عضو اتحادیه با ایران را دنبال می کند. اینگونه رفت و آمدها می تواند پیامدهای اقتصادی، سیاسی و حتی امنیتی خوبی برای ایران و اروپا داشته باشد، زیرا ایران به لحاظ موقعیت ژئوپولتیک، انرژی و مناسبات سیاسی دیرینه با اروپا، می تواند روابط فعال و گسترده تری داشته باشد.

ظرفیت های متقابل ایران و اروپا برای توسعه روابط چیست؟ ظرفیت هایی که طی دیدارهای پارلمانی از حالت بالقوه به بالفعل تبدیل شود.

موقعیت ژئوپولتیک، انرژی و همکاری های اقتصادی از جمله ظرفیت های متقابل ایران و اروپاست که مکمل همدیگر هستند. ایران به لحاظ ژئوپولتیک در شرایطی قرار گرفته که برای تامین نیازهای انرژی اروپا چه از دریای شمال و چه از خلیج فارس می تواند این نیاز را با ارزان ترین قیمت و به سهولت تامین کند. ایران پل ارتباطی بسیار قوی و ترانزیتی برای اروپا به منظور تامین نیازهای این قاره برای صادرات، حمل و نقل و تامین انرژی است که به صرفه ترین قیمت و کمترین مسیر را فراهم می آورد. پیشینه تاریخی روابط ایران و اروپا هم به لحاظ سیستم و هم نظام سیاسی – اقتصادی، می تواند زمینه ساز همکاری های گسترده باشد. علاوه بر آن ایران و اروپا می توانند همکاری های امنیتی خوبی برای تامین انرژی، حمل و نقل و مبارزه با پدیده تروریسم و خشونت گرایی داشته باشند. اروپا و ایران از چنین ظرفیت هایی آگاهی دارند اما متاسفانه طی سال های گذشته از این ظرفیت ها به خوبی استفاده نشده مگر با برخی از کشورهای اروپایی به صورت دوجانبه. اگر مجموعه روابط دوجانبه با کشورهای اروپایی را در مقیاس بزرگتر این قاره و در چارچوب همکاری های جمهوری اسلامی ایران و اتحادیه اروپا تعریف کنیم، می توان گفت ظرفیت ها بیشتر می تواند منافع ایران و اروپا را تامین کند.

روابط پارلمانی همواره به عنوان مسیر دوم به منظور توسعه روابط دیپلماتیک وسیاسی میان دولت ها تلقی شده است. از این رو آیا روابط پارلمانی ایران و اروپا در بهبود روابط و حل پرونده هسته ای کمک می کند؟

از آنجا که نمایندگان پارلمان اروپا به عنوان نمایندگان مردم و به نمایندگی از کشورهای مختلف در پارلمان حضور دارند، به طور حتم مجمع قانونگذاری این اتحادیه تاثیر چشمگیری بر روابط سیاسی به خصوص سیاست خارجی کشورهای اروپایی خواهد داشت. هنگانمی که اختلافی در روابط ایران و اروپا به وجود می آید، شاهدیم مجموعه کشورهای اروپایی موضع واحد و یکسانی در قبال ایران می گیرند. این را می توان در بیانیه های آنها پیرامون جنگ عراق علیه ایران و ماجرای سلمان رشدی مشاهده کرد که سیاست خارجی کشورهای اروپایی را به صورت هماهنگ به سمت فراخوانی سفرا از ایران سوق داد. اما پس از آن ارتباطات پارلمانی و گفت و گوهای سیاسی بین پارلمانی موجب شد روابط دوباره آغاز شود. بنابراین تاثیر روابط پارلمانی اروپا و ایران بر روابط سیاسی و تشویق دولت ها به همکاری و نزدیکی ملت ها برای تامین منافع، دوستی و همزیستی مسالمت آمیز است. تاثیری که می تواند بر پرونده هسته ای نیز واقع شود. نقش اروپا در پرونده هسته ای و اعضای موثر آن در گروه 1+5 را شاهدیم. وقتی به گذشته رجوع کنیم، نقش مسئول سیاست خارجی اروپا در مذاکرات هسته ای و نقش کنونی آن را مشاهده می کنیم. هر نوع توافقی که در سطح اروپا درباره مساله هسته ای صورت گیرد، دولت های عضو اتحادیه نسبت به آن معترض نخواهند بود زیرا در یک مکانیزم تصمیم گیری جمعی اتخاذ شده است. مذاکرات دوره مسئولیت خاویر سولانا و سپس خانم اشتون و اکنون نیز خانم فدریگا موگرینی بیانگر این است که دولت های اروپایی در چارچوب اتحادیه به نظرات پارلمان نسبت به همکاری با ایران اهمیت می دهند و تصمیمات خود را به صورت جمعی اتخاذ می کنند. زمانی که مذاکرات با محوریت آقای سولانا انجام می شد، آنها بسیار راغب بودند که مساله هسته ای با محوریت اروپا حل و فصل شود. اما متاسفانه به دلیل عدم درک متقابل و برخی موانعی که آمریکا بر سر راه مذاکرات قرار می داد، پرونده هسته ای از اروپا به شورای امنیت رفت.

 به یاد دارم که طی سال های 85 و 86 گروه دوستی پارلمانی اروپا و ایران در مجلس هفتم نقش موثری در تشویق کشورها برای حل مساله هسته ای داشت. زمانی که آقای سولانا مسئول سیاست خارجی اروپا و سرپرست تیم مذاکره کنندگان بود، مجلس هفتم نیز گروه دوستی روابط پارلمانی را با سرپرستی بنده به عنوان مسئول کمیته روابط خارجی به اروپا اعزام کرد که طی آن با آقای سولانا دیدار و گفت و گو و سپس در پارلمان اروپا سخنرانی هایی صورت گرفت. پس از آن اروپایی ها و شخص آقای سولانا تمایل خود را برای ماندن پرونده هسته ای در اروپا نشان دادند تا بر اساس آن بتوانند به راه حل مورد رضایت طرفین برسند. اما در آن مقطع هم آمریکا فشارهای خاص خود را بر اروپا وارد می کرد و ایران هم تمایلی برای اینکه آمریکا طرف مذاکره اروپا با ایران باشد، نشان نداد. کاملا مشخص بود که آقای سولانا تمایل ندارد که پرونده هسته ای ایران به شورای امنیت برود، زیرا پس از آن مشکلات عدیده ای را به همراه آورد از جمله صدور قطعنامه در این شورا که مرحله به مرحله حلقه تحریم ها را گسترده تر و فشار بر ایران را افزایش داد. در آن زمان اروپایی ها نیز تمایل نداشتند که نقش محوری آمریکا نسبت به اروپا قوی تر باشد. شاید یکی از اشتباه های راهبردی ما عدم تلاش برای ماندن پرونده در اروپا بود. بنابراین در شرایط کنونی لازم است اهمیت بیشتری به اروپا شود، زیرا پارلمان اروپا به عنوان یک قطب تاثیرگذار سیاسی مایل است جایگاه، نقش و منافع و مناسبات خود با کشورهای مرتبط  از جمله ایران را حفظ کند و این مناسبات، روابط و منافع تحت تاثیر سیاست های یکجانبه آمریکا قرار نگیرد. چون اروپا طی سال های گذشته به خاطر سیاست های یکجانبه آمریکا متضرر شده است. بر این عقیده ام هرچه قدر نقش اروپا را در مذاکرات ارتقا دهیم و از پارلمان اروپا و همکاری های آن استقبال کنیم، می توانیم موازنه ای در روابط خود با اروپا و مذاکرات 1+5 به وجود آوریم.

انتشار اولیه: سه شنبه 19 خرداد 1394 / انتشار مجدد: یکشنبه 24 خرداد 1394