راهبرد اندیشکده واشنگتن برای شکست ایران

اندیشکده واشنگتن در تحلیلی به قلم «ساموئل برگر»، «استفان هادلی»، «جیمز جفری»، «دنیس راس»، و «رابرت ساتلوف» از اعضاء و تحلیلگران ارشد این اندیشکده نوشت: امروز خاورمیانه به واسطه جنگ و درگیری هایی که عمدتاً به خاطر نزاع بر سر «هویت و منفعت» به وجود آمده اند، در حال تحلیل و نابودی است. این درگیری ها از یک سو بقاء کشورهای سراسر منطقه از جمله سوریه، عراق و یمن را تهدید می کنند و از سوی دیگر کل نظام های دولتی منطقه خاورمیانه را در معرض تهدید قرار می دهند. این پدیده فرامرزی دوردست منافع ملی آمریکا را بطور مستقیم تحت تأثیر قرار می دهد. کشورهای منطقه خاورمیانه هرچه ضعیف تر شوند، گروه های تروریستی و کشورهای حامی تروریسم راحت تر می توانند به جذب نیرو، طراحی و راه اندازی عملیات های تروریستی علیه آمریکا و متحدانش دست بزنند. اگر این فقدان کنترل همچنان ادامه پیدا کند، آمریکا بیش ازپیش ناگزیر خواهد شد با توطئه هایی، نه تنها علیه متحدانش بلکه علیه سرزمین خود مقابله نماید.

■ نفوذ ایران بر چهار پایتخت عربی■

نظام های دولتی خاورمیانه با دو خطر اصلی خارجی روبروست. دولت اسلامی عراق و شام، موسوم به دولت اسلامی یا داعش مهم ترین خطر برای خاورمیانه است، به خصوص با توجه به اینکه خلیفه ای برای جانشینی دولت های موجود انتخاب و اعلام کرده است. جمهوری اسلامی ایران نیز خطر دوم است که شاید حملاتش به آشکاری حملات داعش نباشد اما چیزی از واقعیت آن نمی کاهد. ایران برای تضعیف دولت ها و سلب اختیارات آن ها در قلمروشان از عوامل نیابتی شبه نظامی بهره می برد و تاکنون به کمک این فرآیند بر چهار پایتخت عربی، یعنی بغداد، دمشق، بیروت و صنعا نفوذ کرده است.

■ بدون بی اعتبار کردن داعش نمی توان آن را شکست داد ■

آنچه بر وخامت اوضاع ناشی از این دو چالش می افزاید، مسائل عمیق دولتی و حکومتی است؛ از رهبری سیاسی گرفته تا مدیریت اقتصادی، و از برابری های اجتماعی گرفته تا توسعه سیستم آموزشی. این مسائل حتی می توانند یکدست ترین کشورهای منطقه، از قبیل مصر، را نیز به خطر بیندازند. اگر آمریکا راهبرد جامعی برای مقابله با تهدیدات خارجی داشته باشد، توان بیشتری برای تمرکز مؤثر بر این مشکلات داخلی به دست خواهد آورد. باراک اوباما، رئیس جمهوری آمریکا صراحتاً اعلام کرده است که مسئله داعش فراتر از چالش نظامی است، اگرچه لازم و ضروری است که پشتیبانی نظامی از دولت هایی که نبرد زمینی با داعش دارند صورت بگیرد. اما اقدام نظامی تنها یک بعد قضیه است؛ نمی توان داعش را شکست داد مگر اینکه بتوان اعتبار آن را از بین برد. تنها مسلمانان می توانند ایدئولوژی افراطی داعش را تضعیف کنند و باید رهبری اقدامات صورت گرفته در این راستا را بر عهده بگیرند. در نهایت، راهبرد آمریکا به دو امر وابسته است: تحمیل عقب نشینی بر نیروهای داعش، و ایجاد ائتلاف گسترده با متحدان در حمایت از اقدامات کشورهای عربی برای شکست دادن این گروه. سقوط الرمادی، مرکز استان الانبار عراق ابعاد و وضعیت اضطراری این چالش را بیش ازپیش مشخص می کند.

■ کشورهای عرب سنی، ایران را تهدیدی وجودی برای خود می دانند ■

این ائتلاف، به گمان عده ای می تواند ایران و عربستان سعودی را در قالب دشمنی مشترک با داعش کنار هم بیاورد. شاید قول معروفِ «دشمنِ دشمن من دوست من است» در مورد آمادگی کشورهای عرب سنی برای همکاری های مخفیانه با اسرائیل صدق کند، اما وقتی صحبت از ایران به میان می آید، عربستان سعودی، امارات متحده عربی و بحرین حاضر به همکاری با این کشور نیستند. آن ها ایران را تهدیدی برای موجودیت خود می دانند و هرچه اراده ایران برای محاصره عربستان سعودی بیشتر شود، عربستان و دیگر کشورهای عربی نیز به مقابله بیشتر با این کشور خواهند پرداخت. این هدف آنقدر برایشان مهم و بنیادی است که عربستان، مصر و دیگر کشورهای عربی اکنون برای راه اندازی نیرویی عربی با هم توافق کرده اند تا، نه به جنگ داعش بروند، بلکه با گروه های شبه نظامی مورد حمایت ایران، و احتمالاً نیروهای جهادی مقابله کنند.

■ اختلاف دیدگاه راهبردی ایران و آمریکا در خصوص خاورمیانه ■

ما هم باید ایران را بر اساس رفتارها و اقداماتش قضاوت کنیم. ایران قطعاً برای جلوگیری از سلطه داعش در سوریه و عراق مبارزه خواهد کرد و این دو کشور، صحنه ای است که اهداف ما و ایران به هم می رسند و عملیات های ما گاهی ممکن است در یک راستا صورت پذیرد. با اینکه احتمال همگرایی نقاط تاکتیکی وجود دارد اما دیدگاه راهبردی ایران نسبت به منطقه خاورمیانه با دیدگاه ما اختلاف اساسی دارد. شاید اگر پیوستن ایران به اقتصاد جهانی و آرمان های داخلی این کشور باعث تغییر اهداف راهبردی ایران در منطقه شود، این تغییر متعاقباً در تفاوت دیدگاه های ایران و آمریکا نیز تحقق پیدا کند. اما در هر صورت قضاوت ما درباره ایران باید بر مبنای عملکرد این کشور باشد.

■ ایران به دنبال تضعیف کشورهای عربی خاورمیانه است ■

قدرتمندترین نهادهای ایران هنوز هم آمریکا را دشمن خود می دانند. این امر تنها به خاطر ذهنیت توطئه آمیز درباره هدف آمریکا مبنی بر تخریب جمهوری اسلامی نیست، بلکه به این دلیل است که آن ها آمریکا را تنها مانع بر سر راه سلطه ایران بر منطقه خاورمیانه می دانند. حتی اگر آمریکا تلاش کند اطمینان آن ها را نسبت به اهداف خود به دست آورد، بعید است که اعتماد آنان جلب شود مگر آنکه آمریکا هژمونی منطقه ای ایران را بپذیرد. اگر تمایل ایران به تضعیف ساختار دولتی رقبای سنی خود را با این باور متحدان دیرینه خود کنار هم بگذاریم که ایران تهدیدی وجودی برای آن هاست، درآنصورت باید بیشتر درباره اتحاد با ایران و گروه های شبه نظامی شیعی مورد حمایت ایران در جنگ علیه داعش تأمل کنیم.

■ آمریکا نمی تواند ایران را در جنگ علیه داعش متحد خود بداند ■

در نهایت، اگر آمریکا امیدوار است مردم سنی عراق و سوریه را به قیام علیه داعش وادارد (عاملی که برای به حاشیه راندن داعش لازم و ضروری است)، نباید ایران را از همان ابتدا متحد خود بداند. در آن صورت، کشورهای عرب سنی هیچ اقدام جدی برای نابودی داعش انجام نخواهند داد، حالت دفاعی به خود خواهند گرفت، و بدتر از همه آنکه، این احتمال را افزایش خواهد داد که داعش خود را تنها حامی واقعی سنی ها نشان دهد. عربستان سعودی در گذشته، یقیناً، نقش منفی در تبلیغ ایدئولوژی افراطی گری سنی ایفا کرده است. اما عربستان در حال حاضر آگاه است که مبارزه با رادیکال ترین عوامل افراطی منطقه اهمیت بسیاری برای این کشور دارد. از سوی دیگر، عربستان سعودی، برخلاف ایران، از خطر تضعیف نظام های دولتی در خاورمیانه آگاه است.

■ احتمال افزایش همکاری آمریکا با ایران در سایه حصول توافق جامع هسته ای ■

آمریکا نمی تواند برای نابود کردن داعش با ایران متحد شود اما توافق جامع هسته ای با ایران اقدام عاقلانه ای خواهد بود اگر حق برنامه صلح آمیز هسته ای را به ایران بدهد اما توان رسیدن به تسلیحات هسته ای را از آن بگیرد. همه مسائلی که ایران امروز به آن ها دامن می زند، در صورت دستیابی ایران به تسلیحات هسته ای در آینده، بیش ازپیش دشوارتر و خطرناک تر خواهند شد. اما توافق با ایران، باعث نگرانی عربستان سعودی و دیگر کشورهای عربی نسبت به خطر ایران خواهد شد، و آمریکا باید برای کنترل واکنش های این کشورها و دادن اطمینان خاطر به آن ها تلاش کند. رسیدن به این مهم مستلزم عقب نشینی ایران در تمامی بخش های خاورمیانه است. اما اگر رهبران ایران ببینند که آمریکا در عین حال که دید بازی به فرصت ها دارد بهای رفتارهای خصمانه ایران را نیز بالا می برد، درآنصورت شاید احتمال همکاری با ایران در برخی مسائل افزایش یابد، و حتی شاید به مرور زمان باعث تغییر در محاسبات سیاسی این کشور شود.

■ سیاست آمریکا در قبال سوریه نیازمند تغییر است ■

آمریکا در این شرایط به تغییر سیاست خود در قبال سوریه نیاز اساسی دارد. دولت اوباما متوجه شده است که اگر بتواند داعش را بموقع در عراق شکست دهد، داعش در سوریه پناهگاهی نخواهد داشت. اما حکومت بشار اسد از حملات آمریکا به داعش استفاده می کند و حملاتی که علیه گروهان مخالف خود (که ارتباطی به داعش ندارند) انجام می دهد در اغلب اوقات از حملات آمریکا به داعش بیشتر است. برای آنکه اعتبار آمریکا حفظ شود و امکان ایجاد نیروی مخالف مستحکم تری فراهم شود که بتواند توازن قدرت بر روی زمین را تغییر دهد، باید نوع دیگری از پناهگاه امن در سوریه ایجاد شود؛ پناهگاهی که پناهندگان را در داخل سوریه جای دهد و قدرت سیاسی و نظامی بیشتری در اختیار گروهان مخالف مشروع و قابل اعتماد درون سوریه قرار دهد.

■ توافق سیاسی در سوریه ضروری است ■

هدف نهایی آن است که بشار اسد بفهمد امکانی برای پیروز شدن ندارد و مراتب توافق سیاسی فراهم شود. حامیان بشار اسد، به خصوص ایران، یقیناً از این وضع ناراضی خواهند بود و احتمال واکنش از سوی آنان وجود خواهد داشت. اما ایرانیان باید بفهمند که آمریکا با آن ها رقابت خواهد کرد و تنها نتیجه عدم توافق سیاسی در سوریه بالا رفتن هزینه های آن ها خواهد بود. از بین رفتن مرزها، و وجود شبکه درهم گسیخته ای از اتحادهای موقتی و گروه های فراملیتی (هم شیعه و هم سنی) که فارغ از محدودیت ها و فشارهای دولتی در حال فعالیت اند، فشار طاقت فرسایی بر نظام های دولتی منطقه خاورمیانه وارد آورده است. حفظ این منطقه به راهبردی بلندمدت بر مبنای تقویت متحدان آمریکا، عقب راندن داعش و مقابله با ایران نیاز دارد. ایالات متحده آمریکا آینده منطقه خاورمیانه را تعیین نخواهد کرد اما بدون شک منافع ملی ویژه ای در جلوگیری از فروپاشی نظام های دولتی این منطقه دارد.

منبع: اشراف