نتانیاهو اعراب را ناامید کرد

نویسنده: شیبلی تلهامی

دیپلماسی ایرانی: به رغم نتایج به دست آمده در نشست هفته پیش کمپ دیوید در مورد این که آمریکا و کشورهای شورای همکاری خلیج فارس همچنان در مقابله با چالش های مشترک به یکدیگر نیاز دارند، اما یک مسئله در کمپ دیوید حل نشده باقی ماند: نگرانی کشورهای شورای همکاری خلیج فارس از افزایش نفوذ ایران پس از خارج شدن این کشور از انزوای بین المللی. با نزدیک شدن به مهلت دستیابی به توافق با ایران، احتمالا برای رسیدگی کامل به نگرانی های کشورهای شورای همکاری خلیج فارس خیلی دیر شده است.

چطور کشورهای شورای همکاری خلیج فارس در این موقعیت گرفتار شدند؟پاسخ ساده است! آنها منتظر شدند تا بنیامین نتانیاهو نخست وزیر اسرائیل به جای آنها اقدام کند و در این روند شاهد این بودند که بی بی به خود آسیب زد و آنها نیز در نتیجه آسیب دیدند. نتانیاهو با مطرح کردن مسئله هسته ای به عنوان «تهدیدی برای موجودیت خود» سبب شد که نگرانی های وسیع تر اعراب و اسرائیل در مورد ایران به حاشیه کشیده شود.

عربستان سعودی و دیگر کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس هیچگاه به اندازه ای که مطرح شد نگران برنامه هسته ای ایران نبودند. به طور قطع آنها خواستار تبدیل شدن ایران به یک قدرت هسته ای نیستند؛ اما علت نگرانی آنها این نیست که ایران از بمب هسته ای علیه این کشورها استفاده کند، بلکه آنها از منزلت و افزایش نفوذی نگران هستند که ایران به دست می آورد. آنها به طور قطع ایران هسته ای را تهدید می پندارند، اما نه تهدیدی برای موجودیت خود به آن شیوه ای که نتانیاهو اعلام کرده است!

دیدگاه کشورهای شورای همکاری خلیج فارس نیز این نبوده است. به رغم نگرانی های فزاینده در مورد ایران در میان عامه کشورهای شورای همکاری خلیج فارس از زمان جنگ عراق، عصبانیت از آمریکا و غرب و تصورات در مورد استانداردهای دوگانه در شیوه برخورد آمریکا با مسائل هسته ای ایران و اسرائیل، اعراب را حتی در شورای همکاری خلیج فارس به مخالفت با اعمال فشارهای بین المللی علیه ایران برای دست کشیدن از برنامه هسته ای ترغیب کرد. مسئله همواره نفوذ سیاسی، مداخله ایران در امور داخلی کشورهای عربی و قابلیت ها و منابعی بوده که این مداخله را ممکن می کرده است.

اگر سعودی ها با دو گزینه ایران مجهز به تسلیحات هسته ای تحت فشار تحریم های بین المللی و در انزوا (همانند کره شمالی) از یک سو و از سوی دیگر، ایرانی که برنامه هسته ای را بدون دستیابی به تسلیحات پیش می برد اما در زمینه های اقتصادی، فناوری و سیاسی با غرب تعامل دارد مواجه شوند، حدس من این است که آنها گزینه اول را ترجیح می دهند. به همین دلیل است که عربستان اکنون از توافق هسته ای احتمالی چندان راضی نیست.

سعودی ها و دیگر کشورهای شورای همکاری خلیج فارس به طور قطع می توانستند نگرانی های خود را از همان ابتدای مذاکرات با ایران به آمریکا اعلام کنند؛ اما تصور می کردند که نخست وزیر اسرائیل همواره با نفوذ زیاد خود در کنگره، شانس بیشتری برای متوقف کردن توافق دارد. از یک سو، نمی توان سران کشورهای شورای همکاری خلیج فارس را چندان مقصر دانست؛ اسرائیل در آمریکا نفوذ بیشتری دارد و از ایران بیشتر از آنها در هراس است. اما تمرکز اسرائیل بر مسئله هسته ای به عنوان «تهدیدی برای موجودیت خود» سبب شد که نگرانی های شورای همکاری خلیج فارس در مورد رفتارهای منطقه ای ایران نادیده گرفته شود. سعودی ها روی این مسئله حساب کرده بودند که به رغم تفاوت در ماهیت نگرانی ها اگر اسرائیل در اعتراضات پیشرو باشد، احتمال موفقیت در جلوگیری از توافق با ایران بیشتر خواهد بود. از این رو آنها صبر کردند تا نتانیاهو نگرانی های اسرائیل و کشورهای شورای همکاری خلیج فارس را با واشنگتن مطرح کند و بی بی آنها را ناامید کرد.

البته می توان گفت که نفوذ سیاسی ایران نگرانی اسرائیل نیز هست. اسرائیل نیز همانند کشورهای عرب نمی خواهد شاهد دستیابی ایران به سلاح هسته ای باشد؛ اما نگرانی تا اندازه ای شدید نیست که اسرائیل واقعا ایران هسته ای را تهدیدی برای موجودیت خود بداند. با این حال، رویکرد نتانیاهو با نیاز فوری به رسیدگی به این تهدید همراه بود؛ اکنون تنها مسئله حائز اهمیت تلاش برای مذاکره بر سر بهترین توافق ممکن است که احتمال دستیابی ایران را به تسلیحات هسته ای به میزان قابل توجهی کاهش دهد. همه مسائل دیگر از اهمیت ثانویه برخوردار هستند.

مشخص نیست که نتانیاهو تا چه اندازه ای به اظهارات خود در مورد تهدید ایران باور دارد؛ اما بدون شک مطرح کردن تهدید تسلیحات هسته ای برای جلب حمایت در داخل اسرائیل و در خارج، تاثیرگذارتر بود و تا مدت زمانی نیز راهبردی موفق محسوب می شد. در همینجا بود که کشورهای شورای همکاری خلیج فارس نیز به قافله پیوستند. آنها اکنون سعی دارند راهبرد موثری برای خود بیابند، اما دیر شده است.

هنوز توافق به دست نیامده است و معلوم نیست در صورت توافق، کنگره از آن حمایت خواهد کرد یا خیر؛ بی بی نیز هنوز برای مداخله فرصت دارد. اگر توافق خوبی به دست آید، منافع آمریکا نیز تامین خواهد شد. اما هیچ شکی نیست به طور قطع ایران با قدرتی بیشتر ظاهر خواهد شد و اگر به اندازه کافی هوشمند باشد، از یک دهه آینده در بازگشایی بین المللی برای تقویت اقتصاد و افزایش نفوذ خود استفاده خواهد کرد. اسرائیل و کشورهای شورای همکاری خلیج فارس هیچگاه از این مسئله استقبال نخواهند کرد؛ اما آمریکا بر این باور است که هر دو طرف معترض زمانی که به آمریکا بیش از پیش نیاز داشته باشند، با توافق ایران نیز کنار خواهند آمد.

منبع: بروکینگز / مترجم: طلا تسلیمی