توازن اطلاع‌رسانی و پنهانکاری در مذاکرات هسته‌ای

نویسنده: جورج جی. میچل*

دیپلماسی ایرانی: آمریکا، چین، روسیه، انگلیس، فرانسه و آلمان در آخرین مرحله از تلاش های خود برای دستیابی به توافق با ایران به سر می برند. هدف آنها جلوگیری از دستیابی ایران به تسلیحات هسته ای است. ایران مجهز به تسلیحات هسته ای می تواند تهدیدی مستقیم برای اسرائیل باشد و همچنین می تواند نیم قرن تلاش در راستای منع گسترش تسلیحات هسته ای را به خطر اندازد. اگرچه ده ها کشور قادر به تولید تسلیحات هسته ای هستند، اما تاکنون تنها 9 کشور تصمیم گرفته اند که به این تسلیحات مجهز شوند و ایران نباید به کشور دهم تبدیل شود. برای دستیابی به این هدف دو راه وجود دارد: مذاکره و جنگ.

نتایج مذاکرات هسته ای تاکنون بهتر از شرایطی بود که مخالفان آن تصور می کردند. در ماه نوامبر سال 2013 که توافقنامه اولیه به دست آمد، منتقدان باراک اوباما توافق را خیانت و پیروزی برای ایران توصیف کردند. آنها پیش بینی کردند که ایران به وعده هایش پایبند نخواهد بود؛ اما ثابت شد که همه ادعاها اشتباه بودند.

آژانس بین المللی انرژی اتمی تایید کرد که ایران به همه تعهدات خود بر مبنای توافقنامه اولیه عمل کرده است. اما این واقعیت که منتقدان یک مرتبه در مورد توافق اشتباه کردند، لزوما به این معنا نیست که توافقنامه نهایی ارزش حمایت دارد. حمایت از توافق باید بر مبنای تحلیل موضوعی مفاد آن و به ویژه قابلیت راستی آزمایی آن صورت بگیرد. کاخ سفید هدف رئیس جمهور در مذاکرات را «دستیابی به راه حل دیپلماتیک بلند مدت که  از دستیابی ایران به سلاح هسته ای جلوگیری کند و قابل راستی آزمایی باشد»، توصیف کرد.

مسئولان  ایران مکررا اعلام کرده اند که ایران به دنبال سلاح هسته ای نیست؛ اما برخی اقدامات دولت که طی سالیان طولانی توسط آژانس بین المللی انرژی اتمی ثبت شده است، با گفته های آنها تناقض دارد. از این رو، دستیابی به توافقنامه ای بر مبنای اعتماد صرف، ممکن نیست. مسئله حیاتی که باید در نهایت در مورد آن مذاکره شود این است که شش کشور مقابل ایران در میز مذاکره و باقی جهان چگونه می توانند تایید کنند که ایران به توافقنامه متعهد است.

مناظرات عمومی در آمریکا عموما در مورد دو مسئله صورت می گیرند: اول اینکه تحریم های اعمال شده علیه ایران چه زمانی و چگونه لغو می شوند و دوم، ادعای منتقدان رئیس جمهور در کنگره در این مورد که توافق قابل دستیابی به اندازه ای نامناسب است که آمریکا باید از آن روی برگرداند، تحریم ها را تشدید کند و منتظر تسلیم شدن و بازگشت ایران باشد.

مناظرات در مورد لغو تحریم ها با برخی پیچیدگی ها همراه بود. ایرانی ها تاکید دارند که لغو تحریم ها می بایست بلافاصله صورت گیرد. برخی مقامات غربی گفته اند که تحریم ها به صورت مرحله ای لغو می شوند. اظهارات متفاوت در مورد تحریم ها به برداشت عمومی اشتباهی از مسئله منجر شده است و برخی تصور می کنند زمان بندی لغو تحریم ها جدای از باقی موارد تنظیم می شود. در حقیقت طبق نتایج مذاکرات کنونی، لغو تحریم ها به طور مستقیم با مسائلی خاص مرتبط است. آمریکا تنها زمانی تحریم های اعمال شده علیه ایران در ارتباط با برنامه هسته ای را لغو می کند که آژانس بین المللی انرژی اتمی تایید کرده باشد ایران در راستای مسدودسازی راه های دستیابی به سلاح هسته ای گام برداشته و تنها آن زمان است که دولت درخواست لغو تحریم ها را به کنگره ارائه خواهد کرد. اگر ایران در میانه راه بلغزد، تحریم ها بار دیگر اعمال خواهند شد.

به گزارش کاخ سفید، ایران با کاهش شمار سانتریفیوژهای خود از 19000 به 6100 (5060 سانتریفیوژ فعال) موافقت کرده است. ایران همچنین قرار است ذخایر 10000 کیلوگرمی اورانیوم غنی شده خود را به 300 کیلوگرم کاهش دهد. تاسیسات غنی سازی زیرزمینی در فردو به مرکز تحقیقاتی تبدیل خواهد شد و ایران تا 15 سال اورانیوم غنی سازی نخواهد کرد و رآکتور اراک نیز مجددا طراحی می شود. از آنجایی که هدف جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته ای است، هر چه سریع تر ایران اقدامات لازم را انجام دهد بهتر است.

با توجه به جایگزین های پیشنهادی منتقدان رئیس جمهور، روی گرداندن از مذاکرات و تشدید تحریم ها واقع گرایانه نیست. تحریم ها به چند دلیل علیه ایران موثر واقع شدند که از نمونه آنها می توان به سلطه آمریکا در جهان مالی و بهای نسبتا پایین نفت اشاره کرد؛ اما هیچ یک از این دلایل به این اندازه مهم نیستند که آمریکا در اعمال تحریم ها تنها نبود. تحریم ها جهانی و به همین دلیل موثر بودند. اگر شش کشور مذاکره کننده با ایران به توافق دست یابند و کنگره آن را برهم زند، احتمال اینکه شرکای ما در مذاکرات به ویژه چین و روسیه با تشدید و ادامه تحریم ها موافقت کنند، اندک و تقریبا هیچ است و زمانی که تحریم ها از شکل بین المللی به صورت یکجانبه تغییر یابند، تاثیرگذاری آنها به میزان قابل توجهی کاهش خواهد یافت.

اگرچه منتقدان رئیس جمهور حاضر به قبول این مسئله نیستند، اما محتمل ترین نتیجه رویکرد آنها ایران مجهز به سلاح هسته ای و یا جنگ برای جلوگیری از این اتفاق خواهد بود. جایگزین های آنها عملا سبب می شود رویکرد رئیس جمهور در مقایسه بسیار بهتر جلوه کند، به ویژه اگر مذاکرات نهایی با شیوه های تاثیرگذار راستی آزمایی همراه باشد.

از آنجایی که در مذاکرات رده بالا در ایرلند شمالی و خاورمیانه شرکت داشتم، می دانم که دستیابی به شیوه های تاثیرگذار راستی آزمایی به دو دلیل دشوار است: اول این که مسائل مورد مذاکره به طور اجتناب ناپذیر پیچیده هستند، احساسات و بی اعتمادی شدید است و در مورد حقایق مناقشاتی وجود دارد. دلیل دوم نیاز متداول به ایجاد توازن میان اطلاع رسانی عمومی و نیاز به میزانی پنهان کاری برای ترغیب به گفتگوهای آزاد و دوستانه میان مذاکره کنندگان است. رئیس جمهور اوباما و جان کری وزیر امور خارجه تا امروز در ایجاد این توازن موفق بوده اند. دستاوردهای آنها در توافقنامه اولیه قابل توجه بود. اکنون آنها در تلاش برای دستیابی به توافقنامه نهایی که ارزشمند و لایق حمایت خواهد بود، به صبر و دلگرمی ما نیاز دارند.

* جورج جی. میچل سناتور پیشین آمریکایی به عنوان رئیس هیئت مذاکرات صلح در ایرلند شمالی و فرستاده ویژه آمریکا در مذاکرات صلح خاورمیانه فعالیت کرده است. کتاب اخیر وی تحت عنوان «مذاکره کننده» روز 5 ماه مه منتشر شد.

منبع: بوستون گلوب / مترجم: طلا تسلیمی