ماجرای «ماشه خودکار» عامل توقف پیشرفت مذاکرات

رویترز نوشت: ساز و کار موسوم به «ماشه خودکار» که به موجب آن شورای امنیت مجبور به انجام دادن اقدامی می شود، یکی از مسائلی است که روسیه از آن نفرت دارد. اختلاف بر سر این مسئله هم اکنون مذاکرات طولانی با هدف دستیابی به چارچوب توافق سیاسی اولیه با ایران را تهدید می کند. قرار است این چارچوب راه را برای دستیابی به توافق با ایران در آینده و پایان دادن به 12 سال کشمکش بر سر بلندپروازی های هسته ای ایران هموار کند.

به گزارش پایگاه خبری «تیک»، دیگر مسئله مهم مورد اختلاف، درخواست تهران برای ادامه دادن به برنامه تحقیق و توسعه درباره دستگاه های سانتریفوژ است. مذاکره کنندگان ایرانی و شش قدرت جهانی تلاش می کنند به توافقی دست یابند که فعالیت های هسته ای حساس ایران را دست کم به مدت ده سال مهار می کند و در مقابل، تحریم های سازمان ملل و آمریکا و اروپا برضد ایران به تدریج لغو می شود. تحلیلگران و دیپلمات ها می گویند تعلیق اجرای تحریم های بخش مالی و بخش انرژی که آمریکا و اتحادیه اروپا بر ایران تحمیل کرده اند نسبتا آسان خواهد بود. مقامات غربی نزدیک به مذاکرات می گویند در صورتی که ایران به به تعهداتش پابند نماند، می توان این تحریم ها را به سرعت احیا کرد.
ولی مسئله در خصوص تحریم هایی شورای امنیت که در قالب چهار قطعنامه بین سال های 2006 تا 2010 تصویب شده است فرق می کند.

این تحریم ها شامل ممنوعیت سفر و مسدود شدن دارایی های افراد و شرکت ها و ممنوعیت انتقال فناوری هسته ای و موشکی و تحریم تسلیحاتی و دیگر مسائل می شود. مذاکره کنندگان آمریکایی و اروپایی آماده اند در صورت دستیابی به توافق، بخشی از تحریم های سازمان ملل متحد را به حال تعلیق درآورند که حذف برخی اسامی از فهرست سیاه سازمان ملل از جمله آنها است. ولی می خواهند هرگونه کاهش تحریم های ذکر شده در قطعنامه های شورای امنیت، به صورت خودکار قابل بازگشت باشد. مذاکره کنندگان این روند را «بازگشت سریع» در صورت پایبند نبودن ایران به توافقنامه توصیف کرده اند. همچنین تدابیر مرتبط با مسئله منع گسترش هسته ای به قوت خود باقی خواهد ماند. مشکل به «بازگشت سریع» مربوط می شود که همان جدال قدیمی بر سر ساز و کار «ماشه خودکار» است و به موجب آن سازمان ملل متحد مجبور به اتخاذ تدابیری خواهد شد. روسیه همواره با این ساز و کار مخالف بوده است زیرا این کشور را از استفاده از حق وتو محروم می کند. روسیه هیچ گاه موضعش را درباره این مسئله پنهان نکرده است.

مارک فیتز پاتریک از موسسه بین المللی پژوهش های راهبردی در لندن گفت: «روسیه هیچ گاه حاضر به چشم پوشی از حق وتو و شرایطی که چنین حقی را به این کشور می دهد، نبوده است». وی افزود، مسکو نمی خواهد از هیچ فرصتی برای نقش آفرینی برای مختل کردن دیپلماسی آمریکا یا استفاده مثبت از این برگه در آینده، چشم پوشی کند. به گفته فیتز پاتریک، روسیه نمی خواهد از نفوذی که اکنون از آن برخوردار است و می تواند در آینده مفید باشد، صرفنظر کند.

این مشکلی اصلی در پرونده ایران است. در صورتی که ساز و کار احیای خودکار تحریم ها وجود نداشته باشد و تهران به توافقنامه هسته ای پابیند نماند و قدرت های غربی اعمال مجدد تحریم های سازمان ملل را ضروری بدانند، لازم خواهد بود قطعنامه جدیدی در شورای امنیت تصویب شود. شاید متقاعد کردن چین و روسیه برای موافقت با هرگونه قطعنامه ای در خصوص تحریم ها دشوار باشد. دیپلمات های غربی می گویند در چنین صورتی روسیه می تواند از حق وتو در برابر هرگونه تلاشی برای احیای تحریم های سازمان ملل بر ایران استفاده کند و به احتمال زیاد چنین کاری خواهد کرد. از این رو هرگونه کاهش موقت تحریم های سازمان ملل متحد، به کاهش دائمی تبدیل خواهد شد. و هرگونه کاهش دائمی تحریم های سازمان ملل متحد به مشکلی بزرگ برای کنگره آمریکا که تحت کنترل جمهوری خواهان است تبدیل خواهد شد، جمهوری خواهانی که معتقدند دولت باراک اوباما رئیس جمهور آمریکا بیش از حد در مسئله کاهش احتمالی تحریم های تهران امتیاز می دهد.

یک مسئول غربی به رویترز گفت: «روسیه هم اکنون با تحریم های آمریکا و اتحادیه اروپا به علت عملکردش در اوکراین مواجه است و فکر نمی کنم در آینده در صورتی که تهران -مانند گذشته- تعهداتش را نقض کند، روسیه به تصویب مجدد تحریم ها کمک کند». مقامات آمریکایی و انگلیسی و فرانسوی و آلمانی به شدت در مسئله احیای خودکار تحریم ها فشار می آورند ولی روسیه و ایران با حمایت چین با این مسئله مخالفند. به گفته مسئولان غربی، آنها امیدوارند به توافقی در این زمینه دست یابند ولی هیچ گونه جزئیات درباره چنین سازشی را اعلام نکردند. یک دیپلمات بلندپایه غربی گفت: وکلای سازمان ملل متحد از نبوغ زیادی برخوردارند... ما فقط یک راه حل داریم ولی نیاز داریم که روس ها با آن موافقت کنند.

تلاش های قبلی قدرت های غربی برای وارد کردن بند مربوط به «ماشه خودکار» در قطعنامه های مربوط به عراق یا کوزوو یا ایران به علت مقاومت روسیه با شکست مواجه شده است. حق وتو مسئله ای حیاتی برای مسکو است. بعد از فروپاشی اتحاد شوروی در سال 1991 فدراسیون روسیه اصرار داشت کرسی دائم اتحاد شوروی را در شورای امنیت به دست آورد. علاوه بر این، بدهی خارجی سنگین اتحاد شوروی بر دوش مسکو افتاد که به باری سنگین برای این کشور در زمان بحران مالی در اواخر دهه 1990 تبدیل شد. طی سال ها، مسکو بارها از حق وتو برای دفاع از متحدانش استفاده کرده است و اخیرا نیز از این حق در خصوص بحران سوریه استفاده کرد. روسیه با حمایت چین از صدور سه قطعنامه که در آن دولت بشار اسد تهدید به تحریم شده بود و یک قطعنامه که در آن ارجاع پرونده سوریه به دادگاه کیفری بین المللی درخواست شده بود، جلوگیری کرد. روسیه سال گذشته در شرایطی که برای ضمیمه کردن شبه جزیره کریمه به خاک خود در سال گذشته تلاش می کرد، از حق وتوی استفاده کرد تا مانع تصویب قطعنامه ای در شواری امنیت شود که همه پرسی در کریمه درباره پیوستن به روسیه را غیرقانونی می دانست.