رد پای داعش در مصر ژنرال‌ها

محمدرضا عشوری مقدم*

دیپلماسی ایرانی: از جنگ اکتبر 1973 میان اعراب و اسرائیل، شاید ارتش مصر هیچ روز سیاه و مرگباری همانند کشتار اخیر نظامیانش در صحرای سینا به خود ندید. کشتاری که در آن نزدیک به 40  نظامی ارتش و پلیس مصر کشته شدند. از زمانی که گروه سلفی «انصار بیت المَقدِس» با گروه «دولت اسلامی» داعش اعلام بیعت کرد این عملیات بزرگترین دستاورد آنها علیه ارتش مصر بود. بسیاری بر این باورند که این عملیات را باید مرحله جدیدی در فعالیت مسلحانه گروه ‏های سلفی در مصر به حساب آورند. هر چند این گروه، فعالیت خود را بعد از ناآرامی های انقلاب و سرنگونی «حسنی مبارک» آغاز کرد و سیاست اعلامی اش نیز مبارزه با اسرائیل بود، اما به ناگاه پس از اقدام ارتش در برکناری دولت اخوانی محمد مرسی، رنگ و بویی کاملا ضددولتی به خود گرفت.

با این حال اما این حادثه مرگ بار نتوانست خللی در عزم ژنرال عبدالفتاح السیسی رئیس جمهور مصر در اجرای پروژه «مبارزه با تروریسم» وارد کند. روزنامه آمریکایی واشنگتن تایمز اخیرا در مقاله ای به باراک اوباما رئیس جمهور آمریکا توصیه کرد که اگر واقعا به دنبال آن است تا ایالات متحده همچنان مهمترین کشور دنیا باشد، مبارزه با تروریسم را از عبدالفتاح السیسی بیاموزد. السیسی همواره در برخورد خود با مخالفانِ عمدتا اسلامگرایش به گونه ای سخن گفته که گویی یک «رهبرِ» مبارزه با تروریسم است آن هم رهبری در سطح بین المللی که رسالتی جهانی بر گردن دارد.

رئیس جمهور نظامی مصر در سخنان خود در شورای عالی نیروهای مسلح خطاب به مردم مصر این چنین گفت: "مبارزه با تروریسم ادامه خواهد داشت. مبارزه ای که بسیار سخت و چه بسا طولانی است و این ملت و ارتش مصر هستند که باید بهای آن را بپردازند." این عبارات برای مصری ها حاکی از یک واقعیت قابل توجه است اینکه اگر قرار باشد فرایند «مبارزه با تروریسم» طولانی باشد لاجرم دوره فرماندهی این مأموریت خطیر نیز باید باید طولانی مدت باشد. واقعیت آن است فضایی که نظامیان در مصر به وجود آوردند به هیچ عنوان برای یک کشورِ تازه انقلابی، مطلوب به نظر نمی رسد. با وجود سرکوب گسترده مخالفان و زندان های مملو از فعال سیاسی و جو متشنج کشور شاهد آن هستیم که ایالات متحده نیز همچنان از نظامیان مصری حمایت می کند و به کمک های مالی و نظامی اش به قاهره به بهانه «جنگ علیه تروریسم» ادامه می دهد. اعطای دست کم 10 بالگرد آپاچی آمریکایی به ارتش مصر در دسامبر 2014 از جمله این حمایت هاست.

واقعیت آن است که همین حمایت ها و عملکرد سرکوب گرایانه دولت نظامی مصر همانند کشتار میدان «رابعه العدویه» عامل گسترش حرکت های اعتراضی مسلحانه و به طور مشخص جنبش «العقاب الثوری» در این کشور بوده است. در چارچوب همین گفتمان ضدتروریستی شاهد آن هستیم که السیسی، صحرای سینا را به «جهنم» و غزه را به «اردوگاهی تحت محاصره» تبدیل کرد. به بهانه مبارزه با تروریسم و البته شاید برای امنیت اسرائیل یک منطقه فاصل بین غزه و مصر ایجاد کرد که البته طرح آن پیش از این و در دوره حسنی مبارک برای محاصره فلسطینیان مطرح شده بود.

نه دولت و نه قضات مصری هیچ گاه دلیل قانع کننده ای برای اثبات ارتباط جنبش فسطینی حماس و گروه انصار بیت المقدس ارائه نکردند با این حال اما «السیسی» کاری را کرد که حسنی مبارک هرگز جرأت انجام آن را نداشت. به ادعای مبارزه با تروریسمِ صادره از غزه، صدها خانواده ساکن سیناء و رفح را هدف حملات هوایی خود قرار داد. تندروی های هیئت حاکمه مصر تا آنجا بالا گرفت که دادگاه قاهره، گردان های عزالدین قسام شاخه نظامی حماس را در فهرست گروه های تروریستی قرار داد. در چارچوب گفتمان ضدتروریسم، «ژنرال» تلاش کرد تا تصویری از تروریسم در منطقه برای همگان به تصویر بکشد و تاکید کند که تکرار دوباره حملات تروریستی در هر جایی از جهان بسیار محتمل خواهد بود: "در افغانستان و عراق و دیگر کشورها شاهد این هستیم که مناطقی را به طور کامل به تروریست ها واگذار کرده اند اما ما سینا را واگذار نخواهیم کرد یا سینا مصری می ماند یا ما زنده نخواهیم بود. "

با قبضه شدن قوای مجریه، مقننه و قضائیه در دست نظامیان، مصر وارد «عصر جهادگردان سلفی» شده است. یک بدبینی فزاینده نسبت به آینده سیاسی کشور موجب شده بسیاری از جریان های مختلف سیاسی از اسلامگرایان تا لیبرال ها و چپ ها با وجود همه نارضایتی ها نسبت به اخوان المسلمین، بازنگری دوباره در فرآیند انقلاب و آزادی و عدالت و کرامت انسانی را فریاد بزنند. از سوی دیگر اصرار بر تروریست خواندن گروه های اسلامگرای میانه رو همانند اخوان المسلمین به ناچار مصر را به عرصه جولان گروه های زیرمجموعه القاعده و اخیرا داعش تبدیل کرده است. به ویژه که افکار عمومی مصر نیز در امتداد اوضاع عراق، سوریه، یمن، لیبی و.. آمادگی استقبال از چنین گروه‏ هایی را دارد.

ادامه این نگاه امنیتی بدون شک نه تنها در گسترش فعالیت گروه های مسلح در این کشور عربی موثر خواهد بود، بلکه همانند الگوی عراق و سوریه بر ادامه و تشدید رقابت جدی میان دوگانه القاعده به ریاست ایمن الظواهری و داعش به ریاست ابوبکر البغدادی دامن خواهد زد. شاهد مثال این قضیه نیز گرایش متفاوت دو گروه مسلح «أجناد مصر» و «انصار بیت المقدس» در پیوستن به القاعده و داعش است.

 راهبرد «انصار بیت المقدس» منطبق با الگوی رهبران القاعده مبتنی بر نظریه «اولویت دشمن دور» به مرور زمان و در واکنش به برکناری دولت مرسی به راهبرد «اولویت دشمن نزدیک» و اجرای عملیات علیه نظامیان مصری تغییر یافت. بر اساس همین الگوی گفتمانی است که «انصار بیت المقدس» با گروه داعش و شخص ابوبکر بغدادی اعلام بیعت کرد. پس از این اعلان بیعت بود که کلیپی ویدئویی با نام «صولة الانصار» و با محوریت سخنان «بغدادی» از این گروه منتشر شد. در این کلیپ ویدئویی که به خوبی یادآور مستندگونهِ داعشی ها با نام «چکاچاک شمیرها» است، بخشی از عملیات کشتار نظامیان مصری با نام عملیات «کرم القوادیس» در نزدیکی شهر «شیخ زوید» در شمال سیناء به تصویر کشیده شد.

سرکوب، به حاشیه راندن و تضعیف مخالفان اسالامگرا اگر نگوییم مهمترین دلیل بوده اما باید اذعان کرد که سهم بزرگی در شکلگیری روند جدی گسترش فعالیت های مسلحانه برای پیگیری اهداف سیاسی داشته است. واضح است که تعامل دولت السیسی با اخوان المسلمینِ پرنفوذ و مردمی به هیچ عنوان به پایان تنش ها در این کشور منجر نخواهد شد. هر چه سرکوب ‏ها و تروریست خواندن مخالفان، شدت یابد لاجرم منجر به شکل گیری نسل های رادیکال تر جدیدی در مصر خواهد شد.

بدون شک، تجربه یک سال حکمرانی اخوانی ها بر مصر و ابعاد منطقه ای و بین المللی آن تاثیرات قابل توجهی بر رویکرد گروه های مختلف اخوانی داشته است. تصمیم رهبران این جماعت بر ادامه روند مسالمت آمیز، علی رغم اقدامات کودتا گونه ارتش موجب شده تا این گروه نتواند بسیاری از اعضایش را که دیگر ایمانی به شیوه های دموکراتیک برای تغییر وضع موجود ندارند از پیوستن به گروه های تندرو منصرف کند. بیهوده نیست که عناصر تندروتر این گروه متمایل به جناح «قطبی ها» (سید قطب) به صفوف گروه های مسلح مستقر در سینا پیوسته اند. با این اوضاع به نظر می رسد رقابت میان گروه های مسلح در مصر بر روی خرابه هایی که ژنرال ‏ها در سپهر سیاسی این کشور بنا نهاده اند، تازه آغاز شده است.

*کارشناس مسائل گروه‏های اسلامی