چرا آژانس پیشنهاد ایران برای بازدید از مریوان را نمی‌پذیرد؟

در پی ادعاهای آژانس بین المللی انرژی اتمی مبنی بر انجام آزمایش های مربوط به سلاح هسته ای در مریوان، ایران اخیراً به آژانس پیشنهاد بازدید از این منطقه را داد؛ پیشنهادی که بر خلاف انتظار، مورد استقبال آژانس قرار نگرفت. یک کار شناس غربی در مطلبی به بررسی دلایلی پرداخته که سبب شده آژانس از ادعاهای سابق خود عقب کشیده و تمایلی به بازدید از مریوان نداشته باشد.

به گزارش «تابناک»، گرت پور تر، تحلیلگر و روزنامه نگار آمریکایی که به دلیل افشاگری های خود درباره رویکردهای غرب در قبال برنامه هسته ای ایران مشهور است، در جدید ترین مطلب خود به بررسی این موضوع پرداخته که چرا بر خلاف ادعاهای پیشین آژانس درباره وجود مرکزی برای آزمایش های هسته ای در مریوان، این نهاد اکنون تمایلی به اعزام بازرسان خود به منطقه مذکور ندارد.

پو تر اشاره می کند که آژانس از ماه ها پیش از این موضوع شکایت می کرد که ایران اطلاعات و دسترسی های لازم را برای روشن کردن اتهامات موجود درباره آزمایش های هسته ای در اختیارش نگذاشته است. با این حال، واکنش آژانس به پیشنهاد ایران برای بازدید از مریوان و همچنین تاریخچه این موضوع به طور کلی، بیانگر آن است که این نهاد تمایلی برای وارد شدن به موضوع ندارد.

آژانس در گزارش نوامبر ۲۰۱۱ خود مدعی شده بود، بنا بر اطلاعاتی که «یک دولت عضو» در اختیارش گذاشته، ایران آزمایش های گسترده انفجاری را در منطقه مریوان انجام داده که در آن از تکنیکی که به طور معمول در برخی ابزارهای انفجاری استفاده می شود، بهره برده شده است.

در تحولی مهم در موضوع بررسی «جنبه های نظامی احتمالی» برنامه هسته ای ایران، رضا نجفی، نماینده ایران در آژانس در ۲۱ نوامبر سال جاری گفت کشورش آمادگی صدور اجاره دسترسی مدیریت شده آژانس به منطقه مریوان را دارد تا ناصحیح و بی پایه بودن ادعاهای موجود را اثبات کند. وی گفت در صورت بازدید از سایتی که مدنظر آژانس است و در صورتی که چنین آزمایش هایی انجام شده باشد، آثار آن به راحتی قابل کشف است.

نجفی اشاره کرد آن «دولت عضو آژانس» که یا آمریکا و یا رژیم اسرائیل است، باید مکان دقیق انجام آزمایش های مورد ادعا را مشخص کند. در غیر این صورت، باید اعتراف کند که با ارائه اطلاعات غلط، آژانس را گمراه کرده است. وی تأکید کرد در حقیقت، چنین مکانی اصولاً وجود خارجی ندارد.

اما واکنش گیل تودور، سخنگوی مدیر کل آژانس در نوع خود جالب توجه بود. وی گفت: «شرایط مربوط به بازدید از منطقه مریوان، آن گونه که ایران می گوید ساده نیست. آژانس درباره این پیشنهاد با ایران گفت و گو خواهد کرد».

اما دو هفته پس از پیشنهاد ایران، آژانس همچنان درباره این موضوع سکوت کرده است. سرژ گس، مدیر روابط عمومی آژانس در پاسخ به سؤالی در این زمینه، صرفاً گفت: «موضوع همچنان در دست بررسی است». با این حال، یک منبع نزدیک به آژانس می گوید، موضوع بازدید از مریوان عملاً کنار گذاشته شده است.

نکته جالب توجه در خودداری آژانس از پذیرش پیشنهاد ایران، زمانی آشکار می شود که به یاد بیاوریم یوکیا آمانو، مدیر کل آژانس مستمراً ایران را به فراهم نکردن اطلاعات لازم درباره سایت های مشکوک متهم کرده است؛ اما اکنون به جای پذیرش پیشنهاد ایران برای بازدید از مریوان، آمانو صرفاً بر موضوع اجازه بازدید از مرکز نظامی «پارچین» متمرکز شده است.

در یکی از گزارش های سال ۲۰۱۱ آژانس ادعا شده بود که ایران در پارچین آزمایش های انفجاری انجام داده است. البته در این گزارش، اشاره ای به اینکه این آزمایش ها مرتبط با سلاح هسته ای بوده باشد، نشده بود؛ اما آنچه ادعا شده، این است که آزمایش های مذکور، مربوط به یک سیستم چند وجهی بوده که اکنون آژانس مدعی آزمایش آن در مریوان نیز هست.

رابرت کلی، کار شناس سابق سلاح های هستهٔ آژانس ـ که دو بار نیز به ایران سفر کرده ـ استدلال می کند که بر این اساس، قاعدتاً بازدید از مریوان باید برای آژانس اولویت داشته باشد. وی این موضوع را در فوریه ۲۰۱۲ مطرح کرد. یک روز پس از آن، علی اصغر سلطانیه، نماینده وقت ایران در آژانس به هیأت این نهاد که به ایران سفر کرده بودند، گفت به جای پارچین، می توانند از مریوان بازدید کنند؛ اما نمایندگان آژانس این پیشنهاد را رد و اعلام کردند به دلیل کمبود وقت، انجام این کار امکان پذیر نیست.

به هر حال، تا زمان ارائه پیشنهاد اخیر از سوی نجفی، آژانس دیگر موضوع مریوان را مطرح نکرده بود. اما دلیل اصلی عدم تمایل آژانس به پذیرش این پیشنهاد، در حقیقت این است که «دولت عضو» مورد اشاره این نهاد، هیچ مکان و مرکز مشخصی را که آزمایش های ادعایی در آن انجام شده باشد، معرفی نکرده است.

باید گفت که آژانس یقیناً از کل منطقه مریوان تصاویر ماهواره ای دارد و می توانست با بررسی این تصاویر، هر مکانی را که احتمال انجام آزمایش های انفجاری در آن می رود، شناسایی ککند. با وجود این، آژانس تاکنون نتوانسته هیچ گونه مکان مشخصی را بدین منظور بیابد.

اما باید گفت موضوع مریوان، تنها موضوعی نیست که در آن، ادعاهای آژانس بدون ارائه اطلاعاتی مشخص مطرح می شود. در حقیقت، درباره آزمایش مشابهی که آژانس ادعا می کند در مرکز پارچین انجام گرفته نیز هیچ گونه مکان مشخصی در این مرکز ذکر نشده است.

به هر حال، این حقیقت که دولت عضو مورد اشاره آژانس نتوانسته اطلاعاتی را در اثبات ادعاهای خود درباره انجام آزمایش های انفجاری در مریوان و پارچین ارائه کند، دلیل دیگری است که می توان بر اساس آن، در صحت اطلاعات مورد استفاده آمانو در پرونده ای که برای انجام تحقیقات نظامی هسته ای برای ایران ساخته، تردید کرد.

در نهایت، باید اشاره کرد رسانه های غربی در حالی علیه ایران فضاسازی کرده و مدعی خودداری ایران از صدرو مجوزهای لازم برای دسترسی های مورد نظر آژانس می شوند که ایران، دلایل محکمی برای این کار دارد. از یک سو، ایران نمی خواهد با صدور چنین مجوزی برای پارچین، رویه ای پایه گذاری شود که بر اساس آن آژانس بتواند هر بار بدون داشتن اطلاعات متقن، درخواست بازدید از مرکزی را در ایران کند. از سوی دیگر، نباید انتظار داشت ایران برگ برنده ای چنین مهم در مذاکرات را بدون کسب امتیازات متقابل، در اختیار آژانس قرار دهد.