تکیه امریکا بر ترکیه برای رویارویی با ایران و روسیه

دیپلماسی ایرانی: ترکیه در شرط بندی خود بر "بهار عربی" باخت (البته هنوز هیچ کس چنین تعبیری از سیاست های ترکیه نمی کند). رجب طیب اردوغان جرات کرد و با همه اعتبار و توانایی اش وارد میدان شد. اول تلاش کرد که از تحولات بزرگ بهره برداری کند، از ضعف کشورهای عربی و چند پارچگی آنها، همچنین از اختلاف های جهان عرب که دامنه آن تا غرب که هم پیمان آن محسوب می شود، رسید نهایت استفاده را ببرد. در ویران کردن کشورهای جهان عرب (که سوریه و عراق و لیبی بهترین نمونه هستند) مشارکت کرد. از بعد تاریخ اسلام سیاسی عثمانی استفاده کرد و خود را برای احیای سلطنت عثمانی آماده کرد و برای این کار تلاش دارد از اخوانی ها، هم پیمانان عربش نهایت استفاده را ببرد. از اعتماد نخبگان عرب که ترکیه را نمونه ای برای دموکراسی و پیشرفت می بینند، بهره برد، علاوه بر آن بر نیاز ایالات متحده که به دنبال چنین نمونه ای است نیز حساب کرد تا به این ترتیب روابط خود را با اسلام گرایان (اخوانی ها) عمیق کند، جریانی که همه تلاش خود را می کند تا به «دموکراسی» مطلوب خود برسد و آن را گسترش دهد، از آن طرف پیمان خود با ناتو را گسترش داد تا با محور روسی – ایرانی مقابله کند.

اما نمونه شکست ترکیه را در تونس می توان دید، کشوری که در آن راهی دیگر به غیر از راه «اخوانی» راشد الغنوشی را برگزید. نمونه اخوانی الغنوشی دیگر طرفدار آمدن به خیابان ها برای تغییر نیست. در حالی که نماینده ترکیه در لیبی و سوریه همان گروه های شبه نظامی ای هستند که با به راه انداختن جنگ داخلی به دنبال نمونه دیگری برای رسیدن به اهداف هستند. نمونه ترکیه در مصر نیز شکست خورد، کشوری که تلاش می کند نقش عربی و آفریقایی خود را باز یابد و با استیلا بر اسلام گرایان طرفدار خلافت اسلامی که خلافت ابراهیم البغدادی بدون دستار را تبلیغ می کنند، گامی بلند و رو به جول بردارد.  

اما همه اینها سبب نشده است که آنکارا در سیاست های خود تجدید نظر کند. وقتی که اردوغان به عنوان رئیس جمهور انتخاب شد تا نمونه تازه ای از عثمانی گری جدید ترکیه را به نمایش بگذارد، احمد داوود اوغلو نخست وزیر ترکیه شد تا راه او را در دشمنی با اعراب تکمیل کند. سیاست او حمایت از اخوان در مصر و عراق و سوریه و حمایت از داعش در هر جای ممکن به ویژه در بغداد و دمشق است. و وقتی که ایالات متحده نتوانست داعشی ها را به زیر چتر خود آورد، و تصمیم گرفت که پیمانی برای مبارزه با آنها ایجاد کند، بعد از آن که داعشی ها به خطوط قرمز نزدیک شدند، یعنی همان اقلیم کردستان و چاه های نفت، اردوغان تصمیم گرفت که جزئی از این پیمان باشد اما تحت شرایطی، از جمله این که آنکارا مرکز این تصمیم گیری شود. و همچنین خود مسئولیت تشکیل «ارتش سوریه» برای سرنگونی اسد را بر عهده بگیرد، همچنین بر ساخت «سوریه جدید» خود اشراف داشته باشد تا به این ترتیب بتواند رویای سابق خود را در انضمام حلب به هسته تصمیم گیری دولت علیه تحقق بخشد.

ایالات متحده که در گذشته در روزهای جنگ سرد بر ترکیه برای رویارویی با اتحاد جماهیر شوروی حساب کرده بود و آن را به سدی در برابر ملی گرایی و چپ گرایی عربی تبدیل کرده بود، همچنان به آن برای رویارویی با مسکو و تهران نیاز دارد. برای همین به سرعت برای راضی کردن آن دست به کار شد و به بعضی از مطالبات آن در داشتن نقش هایی در سوریه و عراق تمکین کرد. به نظر می رسد که واشنگتن و آنکارا بر این نقش توافق کرده اند، به گونه ای که ژنرال جان کربی، سخنگوی پنتاگون در این باره گفت که مذاکرات میان آنها «خیلی خیلی خوب» بوده است. اما روشن نکرد که ماهیت این نقش چیست. تنها به این اکتفا کرد که «می توان سهم آنکارا را در این مشارکت داد، البته نمی خواهم بگویم که ترکیه چه کاری را می تواند انجام دهد چه کاری را نمی تواند.»

این رازی که واشنگتن نزد خود نگاه داشته است، می تواند به نقش نظامی ترکیه مربوط باشد. اما هدفی که اردوغان در سخنرانی خود وقتی که رئیس جمهور شد و بعد از این که سمت ریاست جمهوری را به عهده گرفت، تکرار کرد همان هدف قدیم در عصر جدید بود: تسلط بر جهان عرب از طریق ویران کردن آن. راه رسیدن به این هدف نیز از طریق اسلام گرایان تندرو یا معتدل خواهد بود. از این جا است که به فکر ایجاد منطقه حائل در سوریه افتاده است و از داعش حمایت می کند علی رغم این که ادعا دارد که با این شبکه می جنگد. اما آیا امور همان طور که برنامه ریزی کرده است پیش خواهد رفت؟

خیلی ساده می توان جنگی به راه انداخت اما ممکن است ادامه جنگ وضعیتی را به وجود آورد که دیگر به سود آن برای رسیدن به اهدافش نباشد. هیچ مانعی برای انتقال این جنگ به داخل ترکیه وجود ندارد، کردها و علوی ها بمب های ساعتی هستند.

نویسنده: مصطفی زین

منبع: الحیات / ترجمه: سید علی موسوی خلخالی