چرا ایران از مالکی به العبادی رسید؟

دیپلماسی ایرانی: بحران سیاسی در عراق تا اندازه ای با کناره گیری نوری مالکی نخست وزیر پیشین و تعیین حیدرالعبادی که مورد نظر تمام گروه های سیاسی در این کشور است ، به پایان خود نزدیک می شود. در این میان سفر محمد جواد ظریف ، وزیر امور خارجه کشورمان به عراق در راس اخبار منطقه ای قرار گرفته است. رابطه میان تهران - بغداد در چند هفته اخیر و با سرعت گرفتن روند تحولات سیاسی در این کشور و البته بحران ناامنی که توسط داعش ایجاد شده است به سوژه ای برای بسیاری از تحلیل های رسانه ای تبدیل شده است. شورای روابط خارجی اروپا در تازه ترین نگاه خود به این رابطه دوجانبه می نویسد:

هفته ی گذشته رهبر عالی ایران از حیدر العبادی نخست وزیر جدید عراق اعلام حمایت و تاکید کردند که تغییر در رهبری عراق می تواند به بازکردن گره موجود در بغداد کمک کند. تصمیم ایران مبنی بر حمایت از العبادی غیرمنتظره نبود اما نشانه ای از تغییر نظر ایران در این زمینه به حساب می آید.به نظر می رسد که نوری المالکی نخست وزیر سابق  دیگر برای ایران نفعی نداشت و حیدر العبادی بهتر می تواند منافع ایران را تامین کند.تشکیل گروه داعش بر جایگاه ایران در منطقه بی تاثیر نیست. از انجا که  ایران دارای مرزهای مشترک با عراق است از افزایش تروریسم در این کشور بیشتر از وجود درگیری ها در سوریه متضرر می شود. اما تغییر حمایت ایران از یک شیعه به شیعه ای دیگر نشانه ای از ضعف نیست. زمان این تغییر دیدگاه شاید منجر به به وجود آمدن برخی از هماهنگی های محدود میان ایران و غرب در مبارزه با داعش هم شد.سیاست ایران در عراق هرگز حمایت از  شخص خاصی را دربرنمی گیرد.ایران به طور کلی از زمانی که دولت تحت تسلط شیعیان و دوستدار ایران در عراق تشکیل شده است، طرفدار دولت مرکزی گسترده تر در عراق بوده است. برخلاف سوریه که در آنجا حضور شخص بشار اسد ضروری است. ایران معتقد بود که نامزد جایگزین مناسب در عراق کسی است که بتواند هم دولت عراق را حفظ و کنترل کند و هم به اتحاد با ایران ادامه دهد.

در کنار تشکیل گروه داعش، دو عامل حیاتی در تصمیم ایران مبنی بر قطع حمایت از مالکی تاثیر داشت. نخست، وجود عاملی به نام آیه الله سیستانی و نارضایتی شیعیان است. آیت الله علی سیستانی، برجسته ترین روحانی شیعه عراق است که  هشداری شدید اللحن مبنی بر این که مالکی مشروعیت خود در میان همه جناح های عراقی را از دست داده و تهران هم این پیام را دریافت کرد. رهبران ایران همچنین توجه زیادی به میزان جداشدگان از حزب شیعه مالکی یعنی الدعوه داشتند. تا زمانی که مالکی حمایت اکثریت حزب خود را در اختیار داشت، ایران هم به وی وفادار بود. اما از زمانی که وفاداری اعضای حزبش به وی کم شد، ایران هم موضع دیگری اتخاد کرد.

عامل دوم، مسئله ی تلقی دستگاه های امنیتی ایران از جایگاه و عملکرد مالکی آن هم در زمانی که نیروهای داعش در حال افزایش نفوذ خود در مناطق مختلف بودند، است.گفته می شود که  قاسم سلیمانی فرمانده نیروی قدس ایران  که درک بسیار بالایی از فضای سیاسی و نظامی عراق دارد،  در جابه جایی مالکی نقش اساسی ایفا کرد. در این باره گزارش شده است که صبر سلیمانی، زمانی که مالکی در اوایل آگوست پیشنهاد ایران مبنی بر استعفا و انتخاب جانشینش را رد کرده، تمام شد.

از اوایل آگوست، مشاوره های زیادی در تهران برای انتخاب جانشین مالکی در جریان بود، ایران خواستار یک کاندیدای شیعه و توانمند برای اصلاح روابط دولت مرکزی با کردها و سنی ها بود. در روزهای پایانی قبل از استعفای مالکی، تعدادی از اعضای حزب الدعوه برای معرفی و رایزنی درباره العبادی به تهران سفر  کردند. اگرچه در آن زمان العبادی جزو گزینه های موجود نبود، ولی مورد تایید هم ایالات متحده و هم ایران بود.

العبادی  برخاسته از همان ریشه های سیاسی مالکی است و تغییر چندانی در روابط با تهران نخواهد داد. العبادی دیدگاه واقع گرایانه اش در سیاست را در مصاحبه ای در ماه ژوئن نشان داد که گفت اگر ایالات متحده به بغداد برای حمله هوایی به مواضع داعش کمک نکند، دولتش از ایران خواهد خواست تا این خلا را پر کند. البته با این که ببرخی از اعضای حزب الدعوه خواستار فاصله گرفتن از ایران هستند، بعید است که العبادی در این زمان شکننده، این اقدام را انجام دهد.

در زمان فعلی، العبادی با انتخاب لحنی میانه رو به دنبال تشکیل دولتی می باشد که بتواند پاسخگوی نیازهای مشروع همه ی عراقی ها باشد. ایران مایل به تشکیل دولتی در عراق است که از فروپاشی این کشور و ایجاد یک پایگاه دائمی برای داعش در آن جلوگیری کند. ایران نظاره گر این مسئله است که بعضی از طوایف سنی به خاطر نارضایتی، حاضر به شراکت با داعش شده اند. این موضوع به رهبران ایران نشان داد که باید به دنبال یک راه حل ثانویه برای حل بن بست به وجود آمده در عراق باشند و نکته ی مهم دیگر این که نیاز به حضور اقلیت سنی در دولت جدید عراق بسیار ضروری است.

ترجمه: تحریریه دیپلماسی ایرانی