دلیل اصلی عدم دستیابی به توافق نهایی در وین

دیپلماسی ایرانی: در حالی که مذاکره کنندگان ایران، ایالات متحده و دیگر کشورهای 1+5 به هدف 20 جولای خود برای دستیابی به یک توافق جامع هسته ای دست نیافتند اما روشن است که میز مذاکره را با تندی و حالت قهر ترک نمی کنند. پس در حالی که طرف ها خود را برای ادامه مذاکرات آماده می کنند باید دید که در این میان امریکا از مذاکره با ایران چه چیزی آموخته و چه درس هایی را نیاز دارد که بیاموزد؟

اولین چیزی که واشنگتن آموخته است این است که جمهوری اسلامی عمیقا به حفاظت از استقلال ایران متعهد است. نظام سیاسی فعلی ایران سی و پنج سال پیش از یک انقلاب اسلامی متولد شد و به ایرانیان وعده داد که به پیروی کشورشان از سیاست خارجی قدرت های خارجی مخصوصا امریکا پایان دهد. جمهوری اسلامی از آن زمان به بعد به سختی تلاش کرده است که بر سر عهد خود باقی بماند؛ دفاع ایران در برابر جنگ 8 ساله تحمیلی با عراق صدام حسین که با پشتیبانی ایالات متحده همراه بود و یا مقاومت ایران در مقابل حملات پنهان اقتصادی امریکا و اسرائیل و تهدیدات آنان درباره حمله نظامی احتمالی از نمونه های آن است.

در موضوع هسته ای، جمهوری اسلامی ایران متعهد است که با تمرکز بر لزوم استقلال ایران از حق خود برای ادامه برنامه هسته ای که طبق معاهده "ان پی تی" مصوب سال 1968 میلادی به رسمیت شناخته شده دفاع نماید. جمهوری اسلامی به جنبه های صرفا مرتبط با تسلیحات هسته ای برنامه هسته ای مورد حمایت امریکا که آن را از آخرین شاه ایران به ارث برده بود پایان داد و تا آن جا پیش رفت که راکتور تحقیقاتی تهران را مجددا تنظیم کرد. این مرکز زمانی که در دهه 1960 توسط امریکایی ها به ایران منتقل شد تنها با سوخت غنی سازی شده در سطح تسلیحات هسته ای (بالای 90 درصد) کار می کرد اما امروزه از سوخت غنی سازی شده زیر 20 درصد استفاده می کند.

با این حال جمهوری اسلامی مشخص کرده است که به دنبال توسعه برخی از قابلیت های غیرنظامی هسته ای خود از جمله غنی سازی بومی برای اهداف صلح آمیز خود نیز است. آنها از حق ایران برای انجام این کار حتی در صورت مواجهه با فشار و تحریم های عظیم امریکا و غرب چشم پوشی نخواهند کرد. سیاستگذاران ایرانی بر این عقیده هستند که فراتر از حاکمیت و نیازهای عملی در صورتی که در این مسئله با واشنگتن مماشات کنند این اقدام آنها منجر به خواسته های تهاجمی تر امریکا و اعمال فشار در مسائل مورد مناقشه دیگر خواهد شد.

امریکا این موضوع را دریافته است که احترام به استقلال ایران کلید پیشرفت دیپلماتیک است. واشنگتن برای چندین دهه بر خلاف متن NPT و حتی موضعگیری علنی خودش در سال های ابتدایی این معاهده بر این موضوع پافشاری می کرد که ایران هیچ حقی برای غنی سازی ندارد. حتی امروزه هم با وجودی اینکه جان کری، وزیر خارجه حق ایران برای "برنامه صلح آمیز هسته ای" را به رسمیت می شناسد اما ایالات متحده از به رسمیت شناختن حق ایران برای غنی سازی ایمن خودداری می کند.

با این حال در صورتی که امریکا به صورت عملی برای پذیرش حق غنی سازی ایران تغییر جهت دهد پاسخ تهران به این اقدام مثبت خواهد بود. در برنامه اقدام مشترک که ماه نوامبر گذشته مورد توافق واقع شد، امریکا و شرکاری انگلیسی و فرانسوی آن از خواسته های طولانی مدت خود مبنی بر اینکه ایران تمام فعالیت های مرتبط با غنی سازی را متوقف کند دست کشیدند. به علاوه ایالات متحده و بقیه اعضای 1+5 موافقت کردند که در توافق نهایی برنامه غنی سازی ایران لحاظ گردد. تهران نیز در مقابل متعهد شد که آن بخش از برنامه هسته ای خود را که امریکا و شرکای غربی اش آن را خطر گسترش فعالیت های هسته ای ایران توصیف می کنند را کاهش دهد. این اقدامات اعتماد ساز که بنا بر گزارش آژانس بین المللی انرژی اتمی به خوبی از سوی ایران اجرا شده است این موارد را شامل می شود: توقف غنی سازی نزدیک به 20 درصد مورد نیاز برای سوخت رآکتور تحقیقاتی تهران، تبدیل بخشی از ذخایر اورانیوم 20 درصد ایران به حالت اکسید و رقیق کردن باقیمانده آنها، متوقف کردن فعالیت برخی از سانتریفیوژها و پذیرش نظارت آژانس فراتر از الزامات NPT.

در حالی که مقامات امریکا درک اهمیت احترام به استقلال ایران را آغاز کرده اند با این حال این بینش را به صورت کامل به اجرا در نیاورده اند و این اصلی ترین دلیلی است که توافق نهایی تاکنون به دست نیامده است.

امریکا و شرکای غربی اش بر خواسته خود جهت از بین بردن بیشتر تاسیسات غنی سازی ایران ادامه می دهند؛ خواسته ای که هیچ پایه ای در NPT و دیگر ابزار قانونی ندارد و به هیچ کدام از اهداف منع گسترش هسته ای مورد ادعای قدرت های غربی کمکی نمی کند.

متاسفانه خواسته غربی ها برای از بین بردن تاسیسات هسته ای بر این اساس است که ایران باید در توافق نهایی "تسلیم" شده و غنی سازی بومی را فراموش کرده و به یک تامین کننده سوخت خارجی (به خصوص روسیه) متکی شود. اگر قدرت های غربی بر این اصرار کنند که ایران بر سر حق قانونی خود سازش کند هر چقدر هم مذاکرات تمدید شود خبری از توافق پایانی نخواهد بود.

همچنین ایالات متحده هنوز نیاز دارد که بداند در حقیقیت جمهوری اسلامی نظام مشروع مورد قبول اکثریت قریب به اتفاق ایرانیانی است که در داخل این کشور زندگی می کنند.  

انقلاب اسلامی در کنار احیای استقلال ایران به ایرانیان وعده داد که نظام استبدادی تحمیل شده خارجی را با یک نظام بومی که منطبق بر حکومت اسلامی باشد جایگزین کند. جمهوری اسلامی با تمام نواقص و با وجود دهه ها جنگ، تهدید جنگ و تحریم های سنگین توانسته است خدمات زیادی را انجام دهد از جمله دستاوردهای تاثیرگذار و مترقی در کاهش فقر، دسترسی به آموزش، خدمات بهداشتی و درمانی، پیشرفت علمی و فناوری و بهبود وضعیت زنان.

با این وجود بسیاری از نخبگان امریکایی هنوز جمهوری اسلامی ایران را به عنوان حکومتی که مورد تنفر مردم خود است و به صورت مداوم در معرض خطر سقوط قرار دارد تصور می کنند. یک فانتزی که مورد علاقه غربی هاست و آنها را به سوی توهم تغییر حکومت در ایران سوق می دهد. این عدم برداشت صحیح از واقعیت در رویکرد غرب در دیپلماسی هسته ای با تهران پوشیده شده است. فراتر از تحمیل "قابل قبول" دامنه قابلیت های بومی ایران، قدرت های غربی می خواهند در توافق نهایی که برای بیش از یک دهه اعمال می شود محدودیت هایی را در فعالیت های هسته ای ایران اعمال کنند. گفت وگو با مقامات غربی نشان می دهد که این خواسته از این ارزیابی ریشه می گیرد که آنها اعتقاد دارند جمهوری اسلامی بیش از 10 سال دیگر دوام نخواهد داشت. طبق این محاسبات قدرت های غربی پس از این که زمان اجرای این توافق نهایی به سر برسد ایران نظام سیاسی خواهد داشت که کمتر به استقلال استراتژیک خود متعهد خواهد بود.

این هم جسورانه است و هم عاری از حس مسئولیت. جمهوری اسلامی در معرض حذف قرار ندارد و هیچ دولت مشروعی در ایران بر سر آنچه اکثریت مردم ایران آن را حق مسلم خود می دانند سازش نخواهد کرد.

 زمانی که ایالات متحده این موضوع را کاملا درک کند موضوع هسته ای خود به خود حل خواهد شد.

نویسندگان: فلینت لورت و هیلاری مان نویسندگان کتاب "سفر به تهران: امریکا باید جمهوری اسلامی ایران را بپذیرد" و سید محمد مرندی، استاد مطالعات امریکای شمالی و مطالعات بین الملل دانشگاه تهران.

*انتشار این مطلب به معنای تایید محتوای آن نیست و صرفا در راستای آشنا شدن ذهن مخاطب ایرانی با نگاه تحلیل گران و سیاستمداران غربی به تحولات در منطقه منتشر شده است.

منبع: نشنال اینترست/ ترجمه: رضا عسگری