چرا احتمال یک توافق بادوام با ایران کم است؟

دیپلماسی ایرانی:توافقنامه مقدماتی بر سر برنامه های هسته ای ایران سرانجام از 20 ژانویه اجرا می شود تا در مقابل تعلیق بخشی از برنامه های هسته ای ایران، واشینگتن به تعهد خود در زمینه آزادسازی میلیاردها دلار درآمد نفتی تهران اقدام کند. اولی هاینونن، معاون سابق مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی می گوید اجرای این توافقنامه یک گام مهم اما کوچک است.

تحلیلگران می گویند مراسمی که برای اعلام دستیابی به توافق هسته ای مقدماتی 24 نوامبر در ژنو برگزار شد بیش از آنکه بر سر محتوای سند باشد، تحت تاثیر خوش و بش دیپلمات های ایرانی و آمریکایی قرار داشت که پس از 34 سال خصومت ورزی در مقابل دوربین رسانه ها به هم لبخند می زدند. این توافقنامه دست کم تعلیقی در پیشرفت برنامه های هسته ای ایران ایجاد می کند. تهران می گوید به دنبال تولید سلاح هسته ای نیست اما غرب خواستار تضمین هایی در این زمینه است. گام بعدی، توافقی جامع تر است که هر دو طرف را بدون اینکه چهره مغلوب ماجرا باشند، راضی کند.

البته هیچ کس خوش ببینی زیادی نسبت به دستیابی به این توافق جامع ندارد. برآورد باراک اوباما این است که شانس این توافق 50 – 50 است. اما حتی عباس عراقچی، عضو ارشد تیم مذاکره کننده هسته ای ایران نیز به آن انداز خوش بین نیست و می گوید این احتمال کمتر از چیزی است که اوباما برآورد کرده است. این در حالی است که تندروها در هر دو کشور روند از سرگیری تهران – واشینگتن را تجربه ای ساده لوحانه توصیف می کنند. سناتورهای آمریکایی نیز طرحی برای افزایش تحریم ها در دست دارند. از سوی دیگر روشن است که بی اعتمادی عمیق دو جانبه بین ایران و آمریکا تا چه اندازه می تواند روند مذاکرات را تحت تاثیر قرار دهد.

به گزارش تایم اصلی ترین عوامل بدبینی نسبت به پیشرفت مذاکرات در واقع در محتوای همین مذاکرات ریشه دارد.

1. واشینگتن از ایران می خواهد به طور دایمی میزان تولید اورانیوم غنی شده و خلوص آن را محدود کند. هر چه اورانیوم با خلوص بیشتری غنی سازی شود، احتمال کاربرد آن در فعالیت های تسلیحاتی بیشتر است. طبق توافقنامه مقدماتی ژنو ایران غنی سازی را در سطح 5 درصد محدود می کند که برای تولید برق کارایی دارد. اما همانگونه که عراقچی اشاره کرده است، ایران هیچ تاسیساتی را بر نمی چیند یا از هیچ یک از ظرفیت های هشته ای اش دست نمی کشد. عراقچی می گوید ما یک روزه به موقعیت سابق باز نمی گردیم.

2. راکتور آب سنگین اراک که در دست ساخت است. زمانی که این راکتور آغاز به کار کند، پلوتونیوم تولید می کند که در تولید بمب هسته ای کارایی دارد. به موجب توافقنامه مقدماتی ایران عملیات احداث این راکتور را ادامه می دهد اما تجهیزات آن را نصب نمی کند. غرب به این دلیل نگران فعالیت این راکتور است که با آغاز به کار آن به دلیل پیامد های زیست محیطی و نشت مواد رادیواکتیو نمی توان آن را بمباران کرد و به این ترتیب راکتور اراک در مقابل حملات هوایی بیمه می شود. اما تهران می گوید راکتور اراک برای مصارف دارویی ایزوتوپ تولید می کند. اما رابرت آینهورن، مقام سابق وزارت خارجه آمریکا در امور منع اشاعه بر این باور است که احتمال استفاده تسلیحاتی از این راکتور وجود دارد .او می گوید با یک چاقوی مخصوص شکار می توان می توان مربا هم روی نان مالید.

3. آیا ایران برنامه فعالی برای دنبال کردن برنامه های تسلیحاتی دارد؟ به گفته اولی هاینونن، توافقنامه مقدماتی چشم انداز محدودی در مورد ماهیت نظامی برنامه های هسته ای ایران ارایه می کند. بازرسان آژانس بین المللی انرژی اتمی در گذشته مدارک دردسرسازی از برنامه های هسته ای تسلیحاتی ایران به دست آورده اند اما به گفته تحلیلگران پی بردن به ماهیت برنامه های هسته ای ایران در گذشته دشوار است، زیرا تهران با بازرسان آژانس در زمینه بازرسی از سایت هایی مانند پارچین همکاری نمی کند. این موضوع در دور جدید گفت و گو ها مطرح خواهد شد و در صورتی که ایران بخواهد موضع سرسختانه ای در این زمینه اتخاذ کند، بن بست آغاز می شود.

از سوی دیگر این پرسش مطرح است که مذاکرات با هدف دستیابی به توافق نهایی چقدر طول می کشد. توافقنامه مقدماتی می گوید شش ماه اما می تواند به یک سال افزایش پیدا کند . عراقچی و دیگران می گویند احتمال اینکه این مذاکرات یکساله باشد، بیشتر است. اما طولانی تر شدن این زمان ممکن است. امیلی لنداو، کارشناس منع اشاعه در موسسه مطالعات امنیت ملی در دانشگاه تل آویو می گوید: این احتمال وجود دارد که شاهد توافق های مقدماتی بی پایان باشیم و این عامل نگرانی است. از سوی دیگر همه می دانند که حصول توافق نهایی به مراتب دشوار تر از توافقی مقدماتی است که ایران و گروه 1+5 در 24 ژانویه به آن دست یافتند.

این در کنار تلاش محافظه کاران آمریکایی برای افزایش تحریم ها علیه ایران انجام می دهند. اوباما تهدید به وتوی این تحریم ها کرده اما رای اکثریت مطلق سناتورها به این بسته تحریمی، قدرت وتو را از رئیس جمهور سلب می کند.

گری سیمور، مسوول هماهنگی نابودی تسلیحات کشتار جمعی در دور نخست ریاست جمهوری اوباما و مشاور دولت در امور ایران نیز بر این باور است تحریم های بیشتر غیر قابل اجتناب است. به گفته وی یکی از دلایلی که ممکن است مانع پیشرفت مذاکرات به سوی توافق نهایی شود این خواهد بود که مقامات تهران در مورد موضع ایران دچار اشتباه محاسباتی شوند و موضع تهران را به مراتب قوی تر از آنچه هست، ارزیابی کنند، به این ترتیب آمریکا و متحدان اش ناگزیر می شوند تحریم های بیشتری را تصویب کنند تا تهران درک کند باید مصالحه ای واقعی انجام دهد.

هاینونن می گوید بلافاصله پس از 20 ژانویه، بازرسان آژانس به ایران می روند تا روند اجرای توافقنامه را ارزیابی کنند و گزارش های آنها منبعی برای قضاوت واشینگتن و دیگر اعضای گروه 1+5 می شود. اما هاینونن از آن دسته افرادی است که نمی تواند یک توافق جامع با ایران را در یک بازه زمانی شش ماهه با ایران تصور کند. به گفته او رسیدن به این مرحله خیلی دشوار است.

تحریریه دیپلماسی ایرانی / 10