ایران گرفتار بازی امریکایی‌ها نشود

دیپلماسی ایرانی: هنوز 20 روز از توافقنامه ژنو نگذشته است که دیوار بی اعتمادی باز هم میان ایران و امریکا قرار گرفت. تهران می گوید تحریم هایی که علیه چند شرکت و فرد ایرانی آن هم هم زمان با مذاکرات کارشناسان در وین اعمال شده اند نقض آشکار توافقنامه ژنو محسوب می شود. از جمله شرکت هایی که هدف تحریم قرار گرفته اند شرکت های مید اویل آسیا و سینگا تانکرز هستند که مقر هر دو در سنگاپور است. این شرکت ها متهم هستند که به ایران برای دستابی به منابع مالی از طریق یک بانک خارجی و به نیابت از شرکت ملی نفتکش ایران کمک کرده اند. اما امریکایی ها اعلام کرده اند که این تحریم ها جدید نیستند و در همان راستای تحریم های گذشته صورت گرفته اند. این در حالی است که با انتشار این خبر و اعمال تحریم های جدید مذاکرات تیم کارشناسی مذاکره کننده هسته ای ایران در وین که به منظور به دست آوردن راهکارهای دست یابی به راهکار اجرایی توافق ژنو به این کشور سفر کرده بودند، شب گذشته با ترک مذاکرات از سوی هیأت ایرانی قطع شد. دکتر محمد علی بصیری، استاد دانشگاه و تحلیلگر مسائل امریکا در گفت وگو با دیپلماسی ایرانی به دلیل اصلی وضع این تحریم ها از سوی امریکا و واکنش مناسب ایران در مقابل آنها و تاثیر آن بر توافقنامه ژنو پرداخته است.

روز پنجشنبه امریکا اقدام به اضافه کردن نام 17 شرکت و شخص حقیقی خارجی به فهرست سیاه تحریم های ایران به دلیل همکاری با تهران برای دور زدن تحریم های اقتصادی کرد. در حالی که بر اساس توافقنامه ژنو بنا بود تا 6 ماه دیگر خبری از تحریم ها نباشد، این حرکت امریکا در چنین شرایطی را چگونه تفسیر می کنید؟

همان طور که دولت و مقامات جمهوری اسلامی ایران عکس العمل نشان دادند، روح توافقنامه اقتضا می کرد که چنین حرکتی انجام نشود. بدین معنا که طرف مقابل باید حسن نیت خود را به ما  ثابت می کرد، چراکه  مساله اعتماد سازی در روند این توافقنامه عامل مهمی است. گرچه  امریکایی ها به ویژه اوباما بر این باور است که در حال حاضر  کنگره را قانع کرده اند تا تحریم های جدید تصویب نکنند و این مساله هم موکول به شش ماه آینده شده است. (چراکه کنگره اصرار داشته تا تحریم های  جدیدی تصویب شود و اجرای آن را به نتیجه شش ماه آینده مذاکرات موکول کند که اگر مذاکرات نتیجه مثبت داشت این تحریم ها اجرایی نشود و بالعکس) بنابراین دولت امریکا اعلام کرده است که این روند هم برای اعتمادسازی بوده  و اگر در حال حاضر بخشی از کاخ سفید 17 شرکت ایرانی را تحریم کرده مساله جدیدی نیست بلکه همان تحریم های گذشته است که برخی از شرکت ها یا افراد آن را نقض کرده اند. در نتیجه چنین اختلافی میان ایران و امریکا در این مورد وجود دارد اما جمع بندی این است که اگر امریکا به دنبال حسن نیت بیشتری بود اوباما باید همین مساله را هم مسکوت می گذاشت تا روند مذاکرات دچار خدشه نشود. اولین اثر منفی این تحریم ها هم این بوده که ایران در یک عکس العمل اعضای کارشناسی خود را از ژنو فراخوانده تا پاسخی داده باشد. این روند خطر دارد و اگر اعتمادسازی نشود توافقنامه هسته ای دچار شکاف خواهد شد و همه چیز به روند گذشته باز خواهد گشت.

در شرایطی که برخی رسانه های ایرانی از متوقف شدن طرح تحریم های جدید ایران در کنگره و سنا سخن می گویند به نظر می رسد که توضیحات جان کری در این خصوص نتوانسته تمام مخالفان تعامل با ایران در این دو نهاد را متقاعد کند. مفاد تحریم های جدید در حال بررسی در این دو نهاد چه مسائلی را در نظر می گیرد؟ تا چه اندازه فکر می کنید که پس از تعطیلات سال نو میلادی ما شاهد تشدید تحریم ها از سوی این دو نهاد باشیم ؟

این مساله بستگی به گام های متقابلی دارد که دو طرف در اجرایی کردن توافقنامه بر می دارند و این تحریم های جدید را  منوط به نتیجه این روند کردند.

همان طور که می دانید این تحریم های جدید بسیار سخت تر از تحریم های فعلی است، یعنی همان  درآمد حجم 1 و نیم میلیون بشکه نفتی که ایران به چند کشور صادر می کند، بلوکه شده و یا درمقابل آن کالا دریافت می شود. در طرح جدید قصد دارند تا صادرات نفت را به صفر برسانند و وضعیت را به سمتی سوق دهند که ایران هم همانند عراق یعنی نفت در برابر غذا شود، اگر ایران هم مجبور شود توافقنامه ای تصویب می شود که نفت را خود آنها تحت نظارت یک تشکل بین المللی سازمان ملل تحویل گیرند و در مقابل نیازهای اولیه را در حد غذا، دارو و .. در اختیار ایران قرار دهند. اگر روند به این سمت سوق پیدا کند برای ایران بسیار خطرناک خواهد بود و فشار زیادی تحمیل می شود.

البته باید گفت که درحال حاضر هر دو طرف سعی بر آن دارند که این بی اعتمادی ایجاد نشود و پنج کشور دیگر اگر اراده جدی دارند و مواضعشان همانند امریکا نیست همانند روسیه و چین و یا اروپایی ها می خواهند اجازه ندهند که چنین اتفاقی رخ دهد و سعی دارند دیدگاه ها را به هم نزدیک کنند.   

در پی این تحریم ها هیات مذاکره هسته ای مذاکرات را متوقف کرده و  به ایران بازگشتند که دلیل آن هم وضع این تحریم ها بوده است. این در حالی است که جان کری در جریان سفری به اسرائیل گفت: ما در وین به سختی روی موضوعات کار کردیم و پیشرفت هایی داشتیم اما به نظر می رسد نیاز به مشورت با پایتخت ها وجود داشته و انتظار می رود مذاکرات در روزهای آتی از سرگرفته شود و سند اقدام به طور کامل اجرا شود. علت اساسی توقف مذاکرات چه بوده است؟

این که ایران این بازگشت را به عنوان اعتراض و جان کری به عنوان مشورت اعلام می کند به همان مسائل حاشیه ای توافقنامه مربوط است که هر طرف استفاده رسانه ای از موضوعی می کنند و باید این مساله را نیز دخیل دانست. اما آنچه دولت و آقای عراقچی به عنوان سرپرست مذاکرات اعلام کرده این بوده است که روند کارشناسی رضایت بخش نیست و سنگ اندازی بالاست مضاف بر آن که این تحریم ها نیز سبب دلسردی شده که در نهایت باعث توقف مذاکرات شده است. البته هم اعتراض می تواند تفسیر شود و هم مشورت با پایتخت، اما نباید این گونه باشد، چرا که این حرکت امریکایی ها باید یا جبران شود یا باید طرف مقابل را مجاب کنند که تحریم ها نقض توافقنامه نبوده تا روند بتواند در نهایت به فرجام مطلوبی برسد.

محمد جواد ظریف پیش از این تاکید کرده بود که تصویب هرگونه تحریم جدید می تواند به معنای مرگ توافقنامه ژنو باشد. به نظر شما واکنش مناسب ایران در خصوص این حرکت وزارت خزانه داری امریکا چه باید باشد؟

صحبت و اعتراضی که ایران کرده خوب است اما باید احتیاط کند و اگر در حقیقت اراده طرف مقابل را درک کرده، رایزنی کند و به این جمع بندی برسند که تحریم ها ادامه پیدا کند و توافقنامه به نتیجه نرسد ایران هم باید موضع صریح خود را اعلام کند اما اگر هنوز مطمئن نیست باید با احتیاط بیشتری حرکت کند و واکنشی نشان ندهد که تمامی هزینه ها و بحث عدم همکاری به دوش ایران  و جبهه مقابل 1+5 بیفتد.

تا چه اندازه این توجیه دولت امریکا که این تحریم ها جدید نیست و تنها به جای همان تحریم های گذشته وضع شده است، قابل استناد و قابل قبول است ؟

تحریم های جدید این است که در بنیان وجود نداشته و اضافه می شود که بازهم جای تفسیر دارد اما آنها گفته اند که در بحث امکاناتی که مربوط به هواپیمای ایران بوده که هر کشور یا شرکتی اقدامی کند در لیست تحریمی امریکا قرار خواهد گرفت و این تحریم برای 10سال گذشته بوده و در حال حاضر برای امریکا مشخص شده که ارمنستان و یا افراد دیگری برای دور زدن تحریم ها به ایران کمک کرده اند و اعلام می کنند که این شرکت ها و افراد در لیست گذشته تحریم ها بوده اند و مساله جدیدی نیست. همین مساله سبب اختلاف شده و استناد ایران هم این است که این روند با روح توافقنامه تعارض دارد و نه با ماهیت تحریم ها. امریکایی ها نیز تاکید دارند که تحریم ها جدید نیست و امید است  که در این مساله به توافق دست پیدا کنند تا گام های تخریب کننده دیگری برداشته نشود.

بسیاری در داخل ایران اعتقاد دارند که لغو تمام تحریم هایی که در این سالها بر ایران شده ممکن نیست و امریکا نیز در خصوص تحریم های هسته ای وعده هایی داده ست . به نظر شما تا چه اندازه برنامه هسته ای ایران بهانه امروز است و حتی با امتیازدهی های بیشتر در این حوزه باز هم شدید ترین تحریم ها ادامه خواهد داشت ؟

این مساله واقعیتی است و با نگاه به تاریخچه تحریم هایی که در روابط بین الملل وجود داشته خواهید فهمید برای این که به تعبیر خود کشور یاغی  و هنجار شکن را متوقف کنند، هدف حداکثری تحریم ها بلند مدت است و نهایت این است نظامی که به تعبیر آنها نابهنجار است دچار استحاله و فروپاشی شود و حداقل هدف هم این است که این کشور تحت نظارت و کنترل نظم بین المللی موجود قرار گیرد. این مساله در خصوص تحریم های ایران استثنا نیست، روند تحریم هایی که علیه شوروی سابق بوده و با فروپاشی شوروی این تحریم ها لغو نشده و تحریم هایی که برای عراق وضع شده با فروپاشی دولت گذشته عراق از بین  نرفته و یا حتی علیه افریقای جنوبی و آپارتاید بوده و پس از فروپاشی آپارتاید هنوز لغو کامل نشده و یا دیگر کشورها همین روند بوده است. بنابراین مساله ایران نیز همین است و هدف تحریم ها استحاله نظام و مهار حرکت های جمهوری اسلامی ایران است. البته در این میان باید دولتمردان زیرکی کنند که با وجود تحریم های دست و پا گیر مذاکرات و دور زدن و مدیریت و برنامه ریزی کردن این آثار بلند مدت تحریم ها را کاهش داده و یا عقب بیندازند. این موضوعی که رسانه ها القا می کنند با توافقنامه ژنو و پس از 6 ماه تمامی تحریم ها از بین خواهد رفت صحبتی غیرواقعی است و اگر خیلی روند به خوبی طی شود شاید بتوانند تحریم های بینادین و کمرشکنی همانند تحریم نفت و سیستم بانکی را تعدیل کنند.

در شرایطی که ما شاهد تلاش های جان کری برای عدم تصویب تحریم های بیشتر از سوی کنگره و سنا بودیم این بار کاخ سفید و وزارت خزانه داری دولت جرقه تحریم های بیشتر را زدند. این تناقض را چگونه می توان توجیه کرد ؟

همان طور که گفته شد در نگاه امریکایی ها تحریم های جدید ماهوی را تصویب نکردند تا بر توافقنامه اثر مستقیم و حقوقی نداشته باشد اما این زیاده خواهی که هم اکنون به تعبیر آنها صورت می گیرد و یا بحث هایی که در توافق جامع مطرح می شود که اسرائل هم شرکت کند و یا بحث های حقوق بشری نیز در این راستاست. امریکایی ها قصد دارند از این ابزارها استفاده کنند که اگر مذاکرات آتی استمرار داشته باشد بیشترین اهداف آنها تامین شود. به معنای روشن تر مساله هسته ای کمک می کند مشکلات دیگری که بحث های حیاتی برای آنها محسوب می شود همانند امنیت اسرائیل  و حمایت از جنبش ها و حمایت از حقوق بشر ایران عقب نشینی داشته باشد و امتیازاتی دهد.

تحریریه دیپلماسی ایرانی/14

انتشار اولیه: شنبه 23 آذر 1392 / باز انتشار: چهارشنبه 27 آذر 1392