آرزوهای بر باد رفته اردوغان در سرزمین فراعنه

دیپلماسی ایرانی: تنش میان قاهره و آنکارا به اوج خود رسیده است. بدر عبدالعاطی، سخنگوی وزارت خارجه مصر در نشستی خبری اعلام کرد قاهره سفیر خود در آنکارا را فراخوانده و سفیر ترکیه در خاک مصر را "عنصری نامطلوب" خوانده و از وی خواست خاک تا این کشور را ترک کند.  در پی این اقدامات رجب طیب اردوغان، نخست وزیر ترکیه تاکید کرد: موضع من اعلام شده و مشخص است، این چیزی است که همواره گفته و خواهم گفت: هرگز به مسئولانی که از طریق "کودتا" در مصر به قدرت رسیده اند، احترام نمی گذارم. اظهارات وی موجی از انتقادها را نزد مصری ها به وجود آورده تا آن جا که بمب خبری در رسانه ها تبدیل شده است. این درحالی است که پیش تر عبدالله گل، رئیس جمهوری ترکیه ابراز امیدواری کرده بود که اوضاع پیش آمده در روابط مصر و ترکیه موقتی باشد و دو کشور به سمت عادی سازی روابط حرکت کنند. در پی این اقدام جمعی از مغازه داران و مالکان فروشگاه های مصری، کالاهای تولید ترکیه را تحریم کردند و فضای ضد ترکی سراسر قاهره را فرا گرفته است. دکترعبدالامیر نبوی، تحلیلگر مسائل مصر، به بررسی چالش ها در روابط ترکیه و مصر پرداخته است.

رجب طیب اردوغان، نخست وزیر ترکیه واکنش تندی نسبت به اقدام مصر در اخراج سفیر این کشور نشان داده است. ظاهرا دلیل آن حمایت ترکیه از محمد مرسی و انتقاد از دولت جدید است. به نظر شما دلیل این همه پافشاری مواضع ترکیه پس از این مدت کنار رفتن اخوان از حکومت مصر چیست؟

رویکرد ترکیه در قبال تحولات مصر پس از 30 ژوئن، رویکردی انتقادی و حتی تهاجمی است، بدین معنا که دولتمردان ترکیه به ویژه شخص نخست وزیر؛ یعنی رجب طیب اردوغان، از هر فرصتی برای تاکید بر مشروعیت دولت محمد مرسی و نقد عملکرد دولت موقت و ارتش مصر استفاده می کنند. به نظر می رسد این امر دو دلیل دارد:

1.     بخشی از این امر به واسطه ناخشنودی ترکیه از روند تحولات و رویدادهای سه ماه اخیر کشور مصر است، بدین معنا که ترکیه احساس می کند با اعتراض های گسترده مردمی و سپس واکنش ارتش که منجر به برکناری دولت مرسی شد توان بازیگری ترکیه در مصر و منطقه کاهش پیدا کرده است، به ویژه آنکه ترکیه تلاش داشت از این موقعیت برای مدیریت پرونده سوریه هم استفاده کند. بنابراین وقایع اخیر مصر به معنای آن است که ترکیه یک متحد را از دست داده است. توضیح آنکه دولت مرسی روابط گسترده ای با ترکیه برقرار کرده بود و برخی از رهبران اخوان المسلمین این نکته را پنهان نمی کردند که ترکیه اگر نه دست کم به عنوان الگو اما به عنوان یک شریک قابل اعتماد و راهبردی برای دولت اسلام گرای مصر به شمار می رود. از این رو ترکیه احساس می کند که یکی از بهترین فرصت های خود را برای تحقق به آرمان نوعثمانی گری که بیشتر صبغه فرهنگی دارد را از دست داده است. برای تحقق مرزهای جدید فرهنگی در منطقه که ترکیه می توانست در آن نقش برتری را برای خود تعریف کند، حضور مصر و همکاری در این زمینه عنصر مهمی به شمار می رفت که با تحولات اخیر این ایده مخدوش شده و یا آسیب دیده است.

2.     تداوم اعتراض ها علیه دولت موقت و عملکرد ارتش در طول ماه های پس از کنار زدن مرسی این گمان را به وجود آورده که ارتش و دولت موقت توانایی مدیریت موفق و درازمدت این اوضاع را  ندارند و به زودی تحت فشارهای داخلی و منطقه ای کنار خواهند رفت و اخوان المسلمین حتی اگر نتواند مرسی را به قدرت باز گرداند، همچنان به عنوان یک بازیگر سیاسی مهم و اثرگذار ایفای نقش خواهدکرد. بنابراین ترکیه به دنبال آن است که با تدام سرمایه گذاری بر اخوان و  حمایت از دولت مرسی به عنوان دولت دارای مشروعیت، نظر اسلام گرایان آن کشور را جلب کند و هم سویی نزدیک و استراتژیکی را  که در طول سال های اخیر به وجود آمده بود محفوظ نگه دارد.

البته برخی از تحلیلگران شیوه موضع گیری دولت ترکیه را تا حدودی ناشی از ویژگی های شخصیتی اردوغان می دانند که در قبال تحولات سه سال اخیر منطقه موضع گیری های تند و صریحی داشته و در مقابل  اشاره می کنند که عبدالله گل رئیس جمهوری ترکیه سعی کرده تا حدی این مساله را مدیریت کند و به کنترل خودش درآورد. به ویژه پس از اخراج متقابل سفرا، عبدالله گل اعلام کرد این مساله موقتی و زودگذر خواهدبود و  ابراز امیدواری نمود که به زودی روابط دو کشور به حالت سابق برگردد.

در هر صورت، به نظر می رسد که با توجه به نیاز متقابل دو کشور روابط به زودی به حالت عادی خود برخواهد گشت.

با توجه به اینکه در همین مدت کوتاه سرمایه گذاری ها و مراودات تجاری دو کشور رونق پیدا کرده بود، آنچه که اخیرا اتفاق افتاده تا چه اندازه بر روابط اقتصادی آنها تاثیرگذار خواهد گذاشت؟

 طبیعی است کاهش روابط سیاسی به ویژه موضع گیری های انتقادی و صریح اردوغان، روابط اقتصادی دو کشور را تحت تاثیر قرار خواهد داد و بر سرمایه گذاری های ترکیه در کشور مصر سایه می اندازد. اتفاقا عربستان، امارات و کویت تلاش دارند که از این فرصت استفاده کرده و جای تقریبا مخدوش شده ترکیه و قطر را پر کنند. در همین مدت کوتاه پس از برکناری دولت مرسی، سه کشور یادشده سرمایه گذاری ها و کمک های اقتصادی مهمی را وعده داده اند و بخشی از آن را هم به سرعت عملی کرده اند. در مقابل، رئیس جمهور و نخست وزیر دولت موقت مصر نیز نخستین سفرهای خارجی خود را به این سه کشور انجام داده اند. البته می توان انتظار داشت با بهبود روابط سیاسی میان ترکیه و مصر، روابط اقتصادی دو کشور هم به حالت عادی برگردد به ویژه آنکه شرایط اقتصادی مصر به صورتی است که نیازمند هر گونه سرمایه گذاری جدید خارجی  است تا بتواند ضمن حفظ بازارهای پیشین بازارهای جدیدی را هم برای کالاهای خود پیدا کند.

به نظر می رسد ترکیه برای مصر نقشه های زیادی ریخته بود و الان نقش براب شده، آینده دیپلماسی ترکیه برای مصر چه خواهد بود؟

اگرچه ترکیه اعلام کرده است که همچنان خود را حافظ منافع مردم خاورمیانه می داند و نسبت به تحولات منطقه تغییر موضعی نداده است، اما به نظر می رسد رویکرد این کشور در قبال  پرونده مصر و سوریه به صورت ظریفی در حال دگرگونی و این دگرگونی مبتنی بر پذیرش واقعیت های منطقه است.

مباحث سوریه تا چه اندازه  بر روابط این دو کشور تاثیر گذاشته است؟

ترکیه در نظر داشت تا از وزنه مصر و به ویژه دولت اسلام گرای مرسی برای مدیریت پرونده سوریه استفاده کند و کنترل این پرونده را همچنان در رقابت با عربستان در اختیار خود نگه دارد، اما با کنار رفتن دولت اسلام گرای مرسی به نظر می رسد که این امید رنگ باخته و دولت موقت و ارتش مصر ضمن آنکه قصد ندارد در مورد مساله سوریه ورود جدی پیدا کنند احتمالا در صورت ورود هم از مواضع عربستان حمایت خواهند کرد. البته بایستی به یاد داشت که توان بازیگری مصر در منطقه طی سالهای اخیر به دلایل مختلف کاهش یافته و بیشتر به مدیریت مساله فلسطین منحصر شده است.

تحریریه دیپلماسی ایرانی/14

انتشار اولیه:سه شنبه 5 آذر 1392/ باز انتشار: شنبه 9 آذر 1392