مشکلات تهران-واشنگتن با دست دادن ساده حل نمی شود

دیپلماسی ایرانی: نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد امسال یک میهمان جدید داشت. حسن روحانی، رئیس جمهور جدید ایران در زمانی به سازمان ملل می رفت که پرونده ایران به یکی از پرونده های پیچیده بین المللی تبدیل شده است. مسئله هسته ای ایران و پیوند ایران با بحران سوریه ایران را بیش از پیش مورد توجه بین المللی قرار داده است. پس از هشت سخنرانی پر جنجال محمود احمدی نژاد در مجمع عمومی حالا حسن روحانی به نیویورک رفته است تا موضع جدید ایران را در قبال جامعه جهانی اعلام کند. همزمانی سخنرانی او با اوباما و احتمال رودررویی اوباما و روحانی بر حاشیه های این حضور افزوده بود. ولی روحانی در این سخنرانی چه گفت و این سخنان چه معنایی دارند. این سوالی است که با غلامعلی خوشرو، معاون اسبق وزارت خارجه در میان گذاشته ایم که در زیر می خوانید:

سخنرانی دکتر حسن روحانی در مجمع عمومی سازمان ملل از چه جهت اهمیت دارد؟

شرکت رئیس جمهور در اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل از ابعاد مختلف برای ایران دارای اهمیت است. اول از نظر افکار عمومی دوم، از نظر خود سازمان ملل و مسائل مطرح در آن و کشورهای عضو آن، دیگری مثل مذاکرات ما با  کشورهای 1+5 و دیگری مسئله تعامل با آمریکاست. این سخنرانی نیز به نحوی از از انحاء تمام این ابعاد را مورد توجه و پوشش قرار داد. از این نظر می توان گفت که سخنرانی مناسبی بود. ولی یک شور و شوق و انتظاراتی در ارتباط با مسائل ایران و آمریکا بر این سخنرانی و بر این روز که هر دو رئیس جمهور سخنرانی داشتند سایه افکند بود.

چه نکات مهمی در سخنرانی حسن روحانی وجود داشت؟

آقای روحانی در سخنرانی خود اولاً می خواست چهرۀ واقعی مردم ایران را به مردم جهان نشان دهد. این چهره به این شکل است که ایران هیچ تهدیدی برای هیچ کسی نیست؛ ایران کشوری دارای جامعه مدنی فعال، پویایی سیاسی، مشارکت مدنی انتخاباتی رقابتی و همراه با ثبات و امنیت است. این عواملی که برشمرده شد در منطقه ما بی نظیر است. یعنی این که 40 میلیون نفر با وجود تحریم های کمرشکن و فلج کننده به امید و اعتدال و تعامل دیپلماسی رأی دهند در این منطقه بسیار نادر است. معرفی این چهره مردمی و مبتنی بر ارزش های دینی و متعهد به اصول دموکراتیک از ایران بسیار از نظر افکار عمومی جهانی دارای ارزش و اهمیت است. یعنی این که نشان داده شد که ما چقدر خواهان صلح هستیم و تا چه اندازه در راستای صلح جهانی در عراق، افغانستان، سوریه و ... تلاش کرده ایم.

یکی از محورهای سخنان ایشان مبارزه با افراط گرایی و خشونت بود و طرحی در جهت ائتلاف جهانی برای مبارزه با افراط گرایی و خشونت ارائه کردند. این طرح به چه دلیل طرح شد؟

ما می بینیم که این روزها تمام منطقه خاورمیانه را ستیزهای فرقه ای، طائفه ای و قومی فرا گرفته و متأسفانه قدرت های خارجی هم به این نزاع دامن می زنند. درست است که قربانیان این خشونت ها بیشتر الان شیعیان هستند ولی می بینیم وقتی این خشونت ها فراگیر می شود دامن همه را می گیرد. در همین چند روز گذشته حدود صدنفر از مسیحیان در پاکستان مورد هدف قرار گرفتند و در همین حدود در کنیا مورد هدف قرار گرفته اند که اغلب آنها غیر مسلمان بودند. این نشان می دهد این خشونت ها به یک ابزار سیاسی برای رسیدن به قدرت تبدیل شده است و این بسیار خطرناک است. اوباما هم در این سخنرانی اشاره کرد که جنگ های بین کشورها در حال تبدیل به جنگ درون کشورها است که بیشتر همین نزاع های طائفی و فرقه ای است. مقصر کسانی هستند که بر این نزاع های فرقه ای سرمایه گذاری کردند و از آن یک خطر ساختند.

ما علی الاصول نگاهمان این است که با یک فرهنگ مبتنی بر گفتگو و یک رویکرد مبتنی بر تفاهم باید این اختلافات را کنار بزنیم و مانع از تبدیل آن به کشت و کشتار شویم و از مداخلات خارجی برای شعله ور کردن این  اختلافات جلوگیری کنیم  و رفتار متمدنانه از خود بروز دهیم. ایران در این زمینه هم فعال است و این یکی از مشکلات جهانی امروز ماست.

مسئله هسته ای ایران به یکی از مهم ترین مسائل و مشکلات پیش روی جامعه جهانی و سیاست خارجی ایران تبدیل شده است. آقای روحانی در این باره چه مسائلی را مد نظر قرار دادند؟

درباره بحث هسته ای آقای دکتر روحانی نکتۀ مهم و جالبی را مطرح کرد. ایشان گفتند که ما به معاهدۀ NPT پایبند هستیم و براساس این معاهده دارای تعهدات و همچنین حق و حقوقی هستیم. ما اعلام می کنیم که حاضریم تمام تعهداتمان را مو به مو اجرا کنیم و انتظار داریم حقوق ما براساس مفاد NPT رعایت شود. حالا گروهی از کشورهای غربی مدعی هستند که برنامه هسته ای ایران اهداف مشکوکی را دنبال می کند. در این مورد دکتر روحانی اعلام کرد که ایران آمادۀ همکاری با جامعه بین الملل برای رفع هرگونه سوء ظنی است مشروط بر این که حق و حقوق ایران مسلم فرض شود. در اینجا نیاز به مذاکره وجود دارد. مذاکره به این معنا نیست که آنها به ما بگویند برنامه هسته ای خود را تعطیل کنیم. مذاکره باید برمبنای اصول حقوقی، مبتنی بر احترام متقابل و براساس اصل برابری کشورها باشد. در این زمینه ما حاضریم مذاکره کنیم؛ مذاکره ای که حقوق ما در آن پایمال نشود و ما نیز نگرانی های مشروع آنها را مرتفع کنیم. پس مذاکره برای ایجاد این تفاهم است که آنها قبول کنند که ایران ازحقوق خود براساس NPT برخوردار باشد و ما هم قبول کنیم که نگرانی های آنها را درک کنیم و راههایی بیابیم که از این مشکل عبور کنیم. اگر آنها واقعا با رویکرد مثبت قدم برای حل این مشکل قدم جلو بگذارند این مشکل قابل حل است و نیازی به این همه فشار و تهدید و تحریم نیست.

لغو تحریم های بین المللی علیه ایران یکی از مهم ترین شعارهای آقای روحانی در انتخابات ریاست جمهوری بود که بسیار مورد توجه مردم قرار گرفت. در این زمینه آقای روحانی چه مواضعی اتخاذ کردند؟

متاسفانه تحریم های بسیار سنگینی در طول سالهای گذشته وضع شده است. این تحریم ها برخلاف ادعای قدرت های جهانی مردم عادی به خصوص مردم آسیب پذیر را تحت فشار و تهدید قرار دا ده است. بیماران، کودکان، زنان و آسیب دیدگان کسانی هستند که بیشترین صدمات را از تحریم ها متحمل شده اند. روزانه چندین هزار نفر در  اثر کمبود دارو یا عدم دسترسی به دارو به دلیل مشکل خرید این داروها دچار مشکل می شوند و جان خود را از دست می دهند. این خشونتی است که روزانه به همه مردم ایران وارد می شود. متاسفانه غرب این خشونت را در یک کاغذ زرورقی پیچیده است و علیه مردم ایران به کار می برد.

متاسفانه در گذشته و زمانی که این تحریم ها علیه کشورمان وضع می شد، نسبت به کارآمدی و اعمال این تحریم ها ساده لوحی، ناباوری و بی اعتنایی وجود داشت و متاسفانه این تحریم ها یکی پس از دیگری علیه ایران وضع شد. این اتفاق من را به یاد این مثل طنز تلخ «دیوانه و سنگ و چاه» می اندازد. حالا هزار مرد خردمند با کلید امید و اعتدال و دیپلماسی باید جمع شوند تا این سنگ ها را یکی یکی از این چاه ویل عمیق ظالمانه بین المللی خارج سازند. من از این که جنبشی در سطح جهان علیه این تحریم های ظالمانه در حال به راه افتادن است و خیرخواهان و اندیشمندان و انسان دوستانه ایرانی، اسلامی و جهانی درصدد مقابله با این تحریم ها هستند بسیار خوشحالم ولی این تحریم ها واقعا تهدید سیستماتیک دائمی یک ملت است. من امیدوارم دکتر روحانی موفق شود آبروی جامعه جهانی را با فاصله گرفتن از این تحریم ها به نوعی بازسازی کند.

بسیاری به قدرت رسیدن یک رئیس جمهور میانه رو در ایران همزمان با ریاست جمهوری باراک اوباما را فرصتی برای ایران و آمریکا برای عبور از مشکلات تاریخی و عادی سازی روابط می دانند. ارزیابی شما از سخنان شب گذشته اوباما چیست؟ آیا می توان گفت که این سخنان می تواند زمینه کاهش مشکلات فی ما بین را ایجاد کند؟

باراک اوباما تلاش کرد در این سخنرانی لحن ملایم و متینی داشته باشد ولی در محتوا من تغییر زیادی در سخنان اوباما ندیدم. البته این سخنان اوباما با سخنان رئیس جمهور جنگ طلب سابق که ایران را محور شرارت نامید خیلی متفاوت است. اما وقتی به اصل مسئله مراجعه کنیم می بینیم که آمریکاییها در چند زمینه با ایران مشکل دارند که اوباما به این مسائل در سخنرانی خود اشاره کرد. مسائلی نظیر، مسئله هسته ای ایران، مسئله اسرائیل، مسئله تروریزم و مسئله گروگان گیری.

اوباما در این سخنرانی اشاره کرد که مهمترین مسئله ما مسئله هسته ای است و اگر مسئله هسته ای حل شود ما وضعیت بهتری خواهیم داشت و این مسئله اثار درازمدتی بر دیگر مسائل فیمابین دو کشور خواهد داشت.

در سخنان اوباما یک جمله کلیدی وجود داشت و آن این که «برای آمریکا، امنیت اسرائیل و پرونده هسته ای ایران از مهمترین مسائل سیاست خارجی آمریکاست». من در اینجا می خواهم به گفته دکتر روحانی اشاره کنم که گفت اگر آمریکا به دنبال حل مسائل خود با ایران است باید از نفوذ لابی صهیونیستی فاصله بگیرد تا بتواند با ایران تعامل کند. این مطلب خود را در این سخنان اوباما نشان می دهد. این که اوباما می گوید مسئله امنیت اسرائیل مهمترین مسئله و اولویت سیاست خارجی آمریکاست و در همینجا مسئله هسته ای ایران را مطرح می کند به این معنی است که  اوباما این ادعای نتانیاهو را پذیرفته که ایران تهدید بزرگی برای جهان و اسرائیل است. یعنی این مسئله را مورد اشاره قرار می دهد که برنامه هسته ای ایران مهم ترین تهدید برای امنیت اسرائیل است. بنابراین گزاره اول این می شود که برنامه هسته ای ایران مهم ترین تهدید برای امنیت اسرائیل است؛ گزاره دوم این می شود که  امنیت اسرائیل بزرگترین اولویت سیاست خارجی آمریکاست و بنابراین مسئله ایران و مسئله امنیت اسرائیل مهمترین موضوع امنیتی برای آمریکاست. این نگاه و رویکرد مبتنی بر یک گزاره غلط است؛  برنامه هسته ای ایران صلح آمیز است. اوباما در سخنرانی خود به فتوای رهبری مبنی بر حرمت ساخت و استفاده از سلاح های هسته ای اشاره کرد. همچنین به همکاری های ایران با آژانس اشاره کرد. بنابراین این مسئله باید مورد توجه قرار گیرد.

البته اوباما در سخنان خود اشاره کرد که ما حق استفاده ایران از انرژی صلح آمیز را به رسمیت می شناسیم. اگر منظور اوباما از این سخن این است که ایران در بوشهر نیروگاه اتمی دارد و آمریکا این حق را به رسمیت می شناسد، این حرف به همین اندازه مبتذل است که کسی بگوید ما حق خوردن آب را برای ایرانیها به رسمیت می شناسیم. این حقی است که بر اساس همه مقررات بین المللی همه کشورها حق دارند. ولی اگر منظور اوباما از این سخن این است که حق داشتن چرخه سوخت را برای ایران به رسمیت می شناسد این باید این مشخص باشد که به چه شکلی است و در چه حدی. این همان حرفی است که ایران می گوید. سخن ایران این است که «انرژی صلح آمیز هسته ای برای همه سلاح هسته ای برای هیچ کس». ایران داوطلبانه تصمیم گرفته که به دنبال سلاح های هسته ای نرود و این کار را ضد اخلاقی و غیرشرعی می داند. ولی اگر نظر اوباما این است که هرگونه فعالیت هسته ای ایران و تهدیدآمیز و غیرصلح آمیز است این سخن نادرست است. من امیدوارم ابهامی که در حرف اوباما هست ابهام سازنده باشد و بتوانند در مذاکرات آتی ایران و 1+5 به این نتیجه برسند که حق ایران برای داشتن چرخه کامل سوخت به رسمیت شناخته شود. البته این حق از سوی NPT برای همه کشورها به رسمیت شناخته شده است. به هر حال همانطور که آقای روحانی اعلام کرد ایران آماده مرتفع کردن نگرانی های جامعه بین الملل است و هرنظری که راجع به مرتفع کردن این نگرانی ها وجود داشته باشد ایران با روی گشاده آن را در مذاکرات و بررسی های خود مد نظر قرار خواهد داد. ولی حقوق مسلم ایران را نادیده گرفتن و برای این کار متوسل به تهدید و تحریم شدن، اقدامی مخرب، غیرسازنده، خشونت آفرین، جنگ طلبانه و ظالمانه است. حرف آقای دکتر روحانی این بود که ما باید از این منطق که یک ابرقدرت به دیگران دستور بدهد عبور کنیم و به تعامل دوجانبه بر اساس احترام متقابل، همکاری برسیم و ما در این زمینه آمادۀ همکاری هستیم به شرطی که حقوق ما به رسمیت شناخته شود.

این جو پر انتظاری که ساخته شده بود که تصور می شد که این دو رئیس جمهور با هم دست می دهند و همه مشکلات و مسائل حل می شود ساده لوحانه بود. مشکلات و مسائل مابین ایران و آمریکا عمیق است و حل آن نیازمند برنامه ریزی و زمان است. چنین مذاکراتی بسیار دشوار است و باید با صبر و حوصله ذره ذره مسائل را به پیش ببرند. چنانچه اشاره کردم حل این موضوعات بسیار سخت است در حالی که گره بر گره زدن کار ساده است. گره زدن سهل است و سریع و باز کردن آن دشوار است و دیریاب.

تهیه کننده: تحریریه دیپلماسی ایرانی/ 16

انتشار اولیه: پنجشنبه 4 مهر 1392/ باز انتشار: یکشنبه 7 مهر 1392