دوستی مصلحتی با قاهره

دیپلماسی ایرانی: هنگامی که انقلاب 25 ژانویه مصر آغاز شد، مسکو احساس نگرانی شدید نسبت به روابط دوستانه خود با نظام مبارک کرد. روابطی که از دوران پرزیدنت انور سادات، رئیس جمهوری اسبق مصر آغاز شده بود. البته این انقلاب همه جامعه جهانی را شوکه کرد، که روسیه نیز جزء آن بود، روسیه ای که روابط گسترده سیاسی و اقتصادی با مصر ایجاد کرده بود. این روابط در سال های آخر دوران ریاست جمهوری حسنی مبارک شاهد رشد در خور توجهی بود به گونه ای که به روشنی مبادلات تجاری کالا میان دو طرف افزایش یافته بود و جهشی در خور توجه در میزان گردشگران روسی که به مصر می آمدند به وجود آمده بود، تا آن جا که شمار گردشگران روسی ای که به مصر می رفتند تا سال 2010 به رقم دو میلیون گردشگر رسیده بود.

در عین حال مسکو توانسته بود دروازه های بازار مصر را برای سرمایه گذاران روسی به رغم محدودیت هایی که برای سرمایه گذاری های روسیه در خارج از کشور وجود داشت، بگشاید. بدین ترتیب که مناطق صنعتی مهمی توسط بخش خصوصی روسیه در مصر احداث شده بود و همکاری های دو طرف در بخش انرژی و سلاح بیش از پیش گسترش یافته بود. 

بر کسی پوشیده نیست که مصر یکی از دریچه های مهم برای روسیه که سال ها به دلیل فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی از عرصه سیاسی بین المللی دور بود، برای بازگشت به خاورمیانه و منطقه عربی محسوب می شد. برای همین مسکو تا آخرین لحظه از حسنی مبارک، رئیس جمهوری مخلوع مصر حمایت "معنوی" می کرد. در آن موقع وزارت امور خارجه روسیه دائما بیانیه صادر می کرد و بر حفظ ثبات در مصر تاکید داشت، همچنین هر گونه فشار خارجی بر مبارک را رد می کرد و بر دور شدن از خشونت و ضرورت گفت وگو میان دو طرف بحران تاکید می کرد.

دمیتری مدودوف، رئیس جمهوری سابق روسیه درباره انقلاب مصر اظهار نظر کرد که بسیار خطرناک است که وحدت کشوری صاحب استقلال و پرجمعیتی مثل مصر مورد تهدید قرار بگیرد و نسبت به احتمال تجزیه این کشور و تبدیل شدن به کشورهای کوچک و رسیدن جریان های تندرو به قدرت هشدار می داد.

از سوی دیگر ولادیمیر پوتین نیز نسبت به احتمال رسیدن اسلام گرایان تندرو به قدرت هشدار می داد و می گفت در صورت تصاحب قدرت توسط آنها این وضعیت تاثیری مستقیم بر شمال روسیه و قفقاز می گذارد. حتی به همین منظور روسیه الکساندر سلطانوف را به عنوان نماینده ویژه رئیس جمهوری روسیه، دو روز قبل از سقوط مبارک به قاهره فرستاد. وی حامل پیامی از سوی رهبران روسیه به پرزیدنت مبارک بود که در آن تصریح شده بود که «مصر هم پیمانی استراتژیک برای روسیه است و باید از بحران پیش آمده از طریق اتخاذ تصمیم های کارساز، در راس آنها گفت و گو، به سلامت خارج شود.»

مسکو تصور می کرد که امکان حل بحران در مصر از طریق انجام برخی از اصلاحات از سوی مبارک وجود دارد، در حالی که فراموش کرده بود که مصر شاهد تظاهراتی خیابانی برای سرنگونی نظام و نه اصلاح آن است. در همین رابطه یوگنی ساتانوفسکی که در سال های 2001 تا 2004 ریاست کنگره یهودی های روسیه را بر عهده داشت از رئیس جمهوری مخلوع مصر خواسته بود که فورا انقلاب جاری در کشورش را سرکوب کند چرا که تاثیرات سلبی بر منطقه می گذارد. وی همچنین نسبت به صعود اخوان المسلمین به قدرت در مصر هشدار داده بود. 

پوشیده نیست که اداره های رسمی روسیه همچنان معتقدند که انقلاب مصر و دیگر انقلاب های عربی ساخته و پرداخته ایالات متحده امریکا برای هموار کردن راه رسیدن اسلام گرایان به قدرت هستند. برای همین می بینیم که الکساندر ایگناتینکو، کارشناس روسی انقلاب مصر را انقلابی مخملین از نوع آن چه در گرجستان در پایان سال 2003 و در اوکراین در سال 2004 اتفاق افتاد، می داند. اولیگ پیریسیبکین، دیپلمات روسیه سابق نیز در توجیه مواضع مسکو در قبال انقلاب مصر به مصالح اقتصادی و نظامی روسیه با نظام مبارک و دیگر حکومت های رسمی عربی اشاره می کند. 

پس از کناره گیری مبارک از قدرت به نفع شورای نظامی تحت فشار افکار عمومی، روسیه در محاسبات خود تجدید نظر کرد، به گونه ای که سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه در مارس 2011 به سرعت به قاهره سفر کرد و بر اهمیت روابط روسیه و مصر تاکید کرد. اما این سفر تغییرات چندانی در نگرش سیاسی و رسانه ای روس ها در برابر حوادث جاری در مصر و فعالیت های خارجی آنها ایجاد نکرد. رسانه های روسیه تحولات به وجود آمده در مصر و دیگر کشورهای عربی را هم پیمانی اسلامی – غربی برای رویارویی با روسیه و مصالح آن توصیف کرده اند. حتی ولادیمیر گیرینوفسکی، رهبر حزب لیبرال دموکرات روسیه، وابسته به کرملین صعود اخوان المسلمین به قدرت در مصر را یکی از انتخاب های ایالات متحده امریکا دانست.

این در حالی است که اخوان المسلمین همچنان در فهرست جریان های تروریستی در روسیه قرار دارد و این مساله باعث شده تا دیپلمات های روسی از دیدار با مسئولان حزب آزادی و عدالت، وابسه به جریان اخوان الملسلمین در دورانی که شورای نظامی در مصر قدرت را در اختیار داشت، منع شوند. کما این که مسکو از پیروزی محمد مرسی در انتخابات ریاست جمهوری در تابستان گذشته با محافظه کاری استقبال کرد. اگر چه ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه از نخستین کسانی بود که پیروزی مرسی را به وی تبریک گفت. یوگنی پریماکوف، سیاستمدار روسی درباره این شیوه تبریک روس ها به مرسی گفت: «این یک وظیفه رسمی نیست، بلکه این معنا را می دهد که روسیه تمایل دارد روابطی سازنده با رهبران جدید مصر داشته باشد. با این هدف که روابط میان دو کشور گسترش یابد و صلح و ثبات بر خاورمیانه مسلط شود.»

درباره همه پرسی نیز مسکو از طریق وزارت خارجه اش به گفتن این که امیدوار است این همه پرسی باعث تقویت وحدت و ثبات جامعه مصر شود، اکتفا کرد. البته روس ها بعدا روابط خود را با دولت جدید مصر گسترش دادند و با سفر سرگئی لاوروف به قاهره در نوامبر 2012 که برای نخستین بار پس از به قدرت رسیدن رئیس جمهوری اخوانی مصر صورت می گرفت، نشان دادند که مایل هستند تماسی مستقیم با مقام های جدید مصر داشته باشند. آن چه در رسانه ها آمد این است که وزیر امور خارجه روسیه از رئیس جمهوری مصر دعوت کرد که در سال جدید، یعنی سال 2013 سفری رسمی به روسیه داشته باشد. ظاهرا مسکو هیچ تناقضی میان این دعوت با باقی ماندن جنبش اخوان المسلمین در فهرست جریان های تروریسی خود نمی بیند.

مواضع محافظه کارانه روسیه در قبال مصر نشان از ایجاد نگرش پراگماتیک عمیق نزد رهبران روسیه دارد که به رغم این که به هیچ وجه راضی نیستند که اسلام گرایان در این کشور به قدرت برسند اما به نوعی پذیرفته اند که با رهبران اسلام گرای جدید مصر علی رغم میل باطنی خود همکاری کنند. شاید مسکو تحولات جاری مصر را به خوبی خوانده است و به این نتیجه رسیده که چاره ای جز کنار آمدن با وضعیت جدید برای حفظ مصالحش ندارد. اگر بپذیریم که روسیه چنین سیاست پراگماتیکی را پذیرفته است پس باید مسکو این حقیقت را نیز بپذیرد که ممکن است صعود اسلام گرایان به قدرت به صعود اسلام گرایان در شمال قفقاز و تاثیر آنها بر مسلمانان روسیه و کشورهای هم جوار آن در جمهوری های آسیای میانه نیز تاثیر بگذارد. اگر غیر از این باشد ما نباید تنش در روابط مسکو – قاهره را در آینده ای نزدیک در پی قدرت گرفتن هر چه بیشتر اسلام سیاسی در دیگر کشورهای عربی بعید بدانیم.
 

منبع: السفیر