غرب تطویل مذاکرات را به نفع خود می داند

دیپلماسی ایرانی: بعد از فراز و فرودهای بسیار بر سر تعیین چارچوب گفت و گو، بالاخره هیئت های دیپلماتیک ایران و 1+5 به مسکو رفته اند تا مذاکراتی که از استانبول و بغداد شروع شده بود را ادامه دهند. رسانه ها این مذاکرات را به شدت زیر نظر قرار داده و نسبت به کوچکترین اقدامات دو طرف تحلیل هایی را منتشر می کنند. این تحلیل سازی های رسانه ای تا آن جا ادامه داشته که حتی نوع میز مذاکره در نظر گرفته شده در مسکو را عاملی برای به نتیجه نرسیدن مذاکرات ذکر کرده اند. با این وجود به نظر می رسد هنوز اختلاف نظر ها بر سر چارچوب گفت و گو ها ادامه دارد. دیپلماسی ایرانی آخرین تحولات در مذاکرات مسکو را در گفت و گو با محمد فرهاد کلینی، کارشناس ارشد مسائل استراتژیک مورد بررسی قرار داده است:

 با توجه به این که مذاکرات مسکو به دور سوم و احتمالا چهارم کشیده شده است، روند مذاکرات را چگونه ارزیابی می کنید؟

 
گفتگوی که در مسکو آغاز شده حاصل فرایند های بود که قبل از مسکو صورت پذیرفته بود. در درجه اول طرفین با مذاکرات نیمه تمام بغداد پا به اجلاس مسکو گذاشتند و این در حالی بود که در نشست بغداد دراخرین لحظات با میانجی گری روسیه و چین از مواجهه با توقف نجات یافت و سپس با ملاقات خصوصی خانم اشتون با آقای جلیلی و بیانیه ای مستقل ایشان که با رایزنی با طرف ایرانی انجام شد زمینه های اجلاس مسکو ایجاد شد. طرفین بعد از بغداد به این سمت حرکت کردند که به نوعی چارچوبب برای مذاکره دست پیدا کنند. اما تا اجلاس مسکو شاهد آن بودیم که علی رغم پیگیری هایی که انجام شد، نماینده طرف غربی یعنی خانم اشمید آمادگی لازم را برای ورود به این سطح از رایزنی ها را از خود نشان نداد بعد از این خلاء در رایزنی طرفین و رسانه ای شدن این موضوع ،شاهد تماس تلفنی یک ساعته خانم اشتون با آقای جلیلی بودیم. طرفین بر اساس این تماس تلفنی وارد صحنه مسکو شدند. البته همزمان شاهد موضع گیری آژانس در خصوص برنامه هسته ای ایران و نیز گزارش این نهاد بعد از اجلاس بغداد بودیم. به همین دلیل می توان گفت مجموعه ای از متغیرها وارد روند بغداد تا مسکو شده بود و به شدت بر تنظیم دستور کار واهداف کوتاه مدت غایی سوالاتی را بوجود اورده بود.

اما در اجلاس مسکو، روسیه انتظار داشت با توجه به پیگیری هایی که انجام داده و اعلامیه ای در این خصوص صادر کرده است، بتواند دستاوردی منطقی به عنوان خروجی از اجلاس مسکو کسب کند. از سوی دیگر در آخرین مواضعی که آقای اوباما بعد از ملاقات با آقای پوتین در حاشیه اجلاس سران بیست کشور صنعتی داشت، شاهد تاکید بر ادامه روند گفتگو ها وامید به دستبابی به مذاکرات بودیم.

اما آن چه در صحنه عمل اتفاق افتاده این است که برخی از اعضای 1+5 سعی کرده اند با همان دستور العمل گذشته وارد تعاملات شوند. در حالی که طرف ایرانی انتظار داشت که در مقابل بسته پیشنهادی خود و همه چنین ورود به محتوی پیشنهادات در طی اجلاس مسکو پاسخ مشخص و مسیر مشخصی را شاهد باشد . در دور دوم بحث های مفصل تری صورت پذیرفته و در آن جا طرف ایرانی اصول پنج گانه خود و نیز سه گامی را که مد نظر داشت را با جزئیات فنی و پیوسته مطرح کرد. البته رویکردهای مستقلی که بعضا کشورهای عضو گروه 1+5 دنبال می کنند قابل توجه است. طبیعتا دستیابی به اجماع حداکثری پیرامون هر موضوعی، زمان بر است و نمی تواند به صورت راه حلی سریع و نتیجه بخش در یک مرحله ار گفتگو ها تحقق یابد. با توجه به نظرات مطروحه در پایان اجلاس مسکو قرار است تا رایرنی ها در استانبول بین نمایندگان  ادامه پیداکند.

قابل توجه است که طرف اروپایی با رفتار خود نشان داد که سیاست تشدید تحریم و تجدید نظر در این مورد نباید در مسکو انجام گیرد. بلکه این مسئله باید در اتحادیه اروپا و در چارچوب آتلانتیکی مورد توجه قرار داد. از این منظر انتظاراتی که حتی از طرف روسیه وچین مطرح می شود تا طرفین به یک وضعیت متعادل برسند، هنوز فراگیرنیست. چرا که هنوز هدف از مذاکره به صورت دقیق تعیین نشده که مسیر رسیدن به تفاهم یا امتیاز گیری است .طرف ایرانی انتظار دارد که این مسئله روشن شود تا بتواند ابتدا و انتهای مسیر خود را به درستی تشخیص دهد و بر اساس آن سیاست ها و تعاملات خود را سازمان دهد.اینکه اعلام می شود حق انتخاب با ایران است بوی تفاهم نمی دهد و قصد دارند تا دوراهی خود را در مسیرایران قرار دهند ویا اینکه توپ را در زمین ایران پرتاب کنند و همزمان بهانه لازم را برای غیر منطقی کردن تلاش ها و فرار به جلو زمینه سازی کنند که حتما این موضوع با بی تفاوتی ایران همراه نخواهد بود.

طرح گام به گام روسیه در استانبول و بغداد مورد توجه قرار گرفت. به نظر می رسید این طرح در مسکو بیشتر مورد بحث قرار گیرد. وقتی اروپایی ها حتی حاضر نیستند در مورد تحریم ها مذاکره کنند، گام طرف غربی در مقابل همکاری هایی که از ایران انتظار دارد چیست؟

طرح روسیه یک ماهیت تدریجی، ‌گام به گام و بر اساس عمل متقابل مطرح شده است. این ماهیت در طرح های دیگری نیز به چشم می خورد. برخی از مراکز تحقیقاتی از قبیل مرکز پژوهش های آکسفورد نیز در اسفندماه گذشته ابتکاری را ارائه داد که شامل سطوح مختلف بود که در درون آن نیز گام ها به صورت تدریجی مطرح شده است. حتی شنیده شده که چینی ها نیز برای خود ایده هایی در این خصوص دارند. این که در مسکو بر اساس وضعیت طبق کدام طرح می توان عمل کرد، مورد توافق قرار نگرفته است. طرف ایرانی طبیعتا دو موضوع شناسایی حق تولید اورانیوم غنی شده کم شدت LEU و رفع تحریم ها را مد نظر قرار داده است. لیکن طرف مقابل بر سه اصل یعنی تعطیلی مرکز فردو، توقف غنی سازی بیست درصد و خارج کردن 145 کیلوگرم از مواد تولیدی غنی شده HEU اصرار دارد. از این منظر تقریبا می توان گفت عناصری که برای گام اول مطرح می شود، در نگاه طرفین در سطح متناسب و برابری قرار ندارد. البته نگاه برخی از کشورهای غربی در 1+5 الزاما بر این سه اصل متمرکز نیست بلکه مسئله انها ابدا حل هسته ای نیست بلکه موضوع ماهیت تعاملات غرب با انگیزه های انقلاب اسلامی است.در تحلیل غایی این کشورها زمان و تطویل مذاکرات را با حفظ سیاست تحریم را بنفع خود می دانند و هدفگیری حمله به زیر ساخت های اقتصادی ایران و فرسایش توان ایران را مد نظر دارند و در نگاه انها شدت تحریم می تواند کارکرد دیگری برای انها داشته باشد.

ار سوی دیگر روسیه اصرار دارد که پیش از هر چیزی موضوع تحریم های یک جانبه و فراقطعنامه ای حذف شود و این سیاست یکجانبه و دو جانبه گرایی توسط امریکا و اروپا دنبال نشود. چین هم در همین موضع است و نگاه خود را تا کنون قاطعانه دنبال می کند. در مورد این که آیا ایران غنی سازی بالای 20 درصد را حق خود می داند یا نه، اختلاف نظر وجود دارد. اگر ایران بخواهد در زمینه ساخت رآکتور های جدید گام بردارد، نیازمند این خواهد بود که غنی سازی را در سطح بالاتری پیگیری کند و بی دلیل نیست که بعد ار اجلاس بغداد با توجه به مواضع اقای عباسی رئیس سازمان انرژی اتمی کشورمان رسانه اهی غرب از خود واکنش نشان دادند. البته در بغداد پیشنهادیی از سوی غرب مطرح شده مبنی بر این که آن ها آمادگی دارند در بخش ساخت رآکتورهااشاره های از خود نشان دهند. این نشان می دهد که غرب تمایل ندارد هرگز ایران به سمت غنی سازی بالای 20 درصد گام بردارد. بنابراین آن ها از نظر تاکتیک مذاکراتی سعی دارند که غنی سازی 20 درصد در ایران متوقف شود و معتقد هستند سیستم مذاکراتی می تواند این امکان را برای آن ها ایجاد کند که نوعی بازدارندگی در حوزه تحقیق و توسعه را میسر کنند.

لذا انتظاراتی که از نتایج مذاکرات و استمرار آن وجود دارد در دو مسیر قرار دارد. در این مرحله مسکو بستر مناسبی برای ادامه گفتگو ها با عناصر حداقلی بود که طرفین می توانند مسیر خود رادر صورت موفقیت گروه کارشناسی با هم هماهنگ کنند .

به نظر می رسد که روسیه با روی کار آمدن پوتین نگاه وی‍ژه ای را در مورد حل و فصل مسئله هسته ای ایران دنبال کند و تلاش کند تا تاثیر گذاری بیشتری بر مذاکرات داشته باشد. با توجه به این که مذاکرات در مسکو انجام شد،‌ نقش روسیه پوتین را در حل و فصل مسئله هسته ای ایران چگونه می بینید؟

سیاست روسیه، یک سیاست کاملا حرفه ای است. نمی توان الزاما آن را منوط به پروسه ای از تغییر و تحولات کرد. البته آقای پوتین با نگاه مثبت تری نسبت به گذشته به موضوع همکاری های دو کشور نگاه می کند و در این تردیدی نیست. اما همزمان در روسیه گاهی صداهای متفاوتی نیز به گوش می رسد. موضع گیری آقای لاوروف و همکاران او در وزارت خارجه نشان دهنده نوعی سیاست متوازن و متعادل است در حالی که در گذشته شاهد این بودیم که رئیس ستاد مشترک روسیه، آقای ماکاروف سطح موضوع ایران را در یک مقایسه با کره شمالی قرار داد و این دو را هم سطح دانست. در حالی که کره شمالی سلاح هسته ای خود را آزمایش کرده و خود را یک قدرت نظامی هسته ای تلقی می کند. این مقایسه در شرایطی صورت گرفت که ایران این مسیر را برای خود حرام می داند و تنها در پی فعالیت صلح آمیز هسته ای است. ایران به دنبال کیفیت جدیدی از خلع سلاح هسته ای در منطقه و در عرصه جهانی است. روسیه در پروژه های مهم بحث انگیز و بر اساس قدرت نرم خود بعضا از مواضع خود برای عبور از موانع ثانویه بهره گیری می کند.

البته آقای پوتین در مراسم آغاز دوره ریاست جمهوری خود بر حل گام به گام،‌ متقابل و صلح آمیز مسئله هسته ای ایران تاکید داشت. شب گذشته نیز آقای پوتین و آقای اوباما در حاشیه نشست گروه بیست، بر میزان تعهدات بین المللی ایران تاکید داشتند. این یک معنای بسیار کلی را می رساند. چون ایران از طرف دیگر منشا حقوقی قطعنامه های صادره را به رسمیت نشناخته و آن را رد کرده است. به همین دلیل این قطعنامه ها را اساس دستور کار مذاکرات تلقی نمی کند. از سوی دیگر ایران کماکان بر عضویت در ان پی تی و عدم اشاعه سلاح های هسته ای تاکید می کند. مبانی مذاکراتی ایران نیز بر اساس ان پی تی دنبال می شود. یعنی این جا با مسئله ای دو سویه مواجهیم. از یک طرف اگر بخواهیم بحث تعهدات بین المللی را مطرح کنیم، ایران به ان پی تی تاکید دارد. اما اگر منظور از این تعهدات بین المللی قطعنامه های شورای امنیت است که ایران تاکید داشته که این قطعنامه ها را حقوقی و معتبر نمی داند.بنظرم در نگاه مذاکره کنندگان ایرانی " شفافیت و اعتماد متقابل آری ولی محرومیت وگفتگوی بی نتیجه هرگز" شکل گرفته است و در مقابل خانم اشتون صرفا به تکرار مواضع در اجلاس قبلی اکتفا کرد و شروط خود را تکرار کرد. چنین برداشت می شود که تاکنون خوش بینانه ترین نتیجه نشست مسکو ادامه مذاکرات است و اکنون بایستی میزان تعهد در تعاملات مقدماتی را بدقت مد نظر داشت.

اگر بار دیگر به سوال مراجعه کنیم در یک جمع بندی مختصر به نظر می رسد ،روسیه با توجه به شرایط و موقعیت و هم چنین چگونگی روند تحولات، سعی می کند که از چند منظر به مسئله هسته ای ایران نگاه کند. از یک طرف روسیه باید تعهدات خود را در بحث اتمام پروژه نیروگاه بوشهر نهایتا تا پایان سال 2012 انجام دهد. برخی با اشاره به طولانی شدن بهره برداری از نیروگاه بوشهر معتقدند که این مسئله تبدیل به گروگانی برای تعدیل مواضع ایران شده است. از سوی دیگر بحث مخالفت روسیه با تحریم های یک جانبه غرب علیه ایران مطرح است که روسیه این تحریم ها را بر خلاف منشور ملل متحد می داند. در طرف دیگر شاهد آن هستیم که روسیه در کنار این که سعی می کند عضویت در 1+5 را داشته باشد، با ایده های نو و جدید، خود را به عنوان یک کشور با قدرت راه حل سازی معرفی کند. به همین دلیل به نظر می رسد سمت و سوی سیاست های روسیه از یک پلورالیسم تاکتیکی پیروی می کند که مخاطب ان الزاما ایران نیست.

تهیه کننده: تحریریه دیپلماسی ایرانی/12