منتظر توافق جدی ایران و آژانس نباشید

قرار است به ابتکار ایران مذاکراتی میان نمایندگان ایران و آژانس برگزار شود که دستور کار آن بررسی موضوعات مورد اختلاف و تعیین مدالیته برای حل و فصل پرسش ها اعلام شده است. موضوعات اختلافی میان ایران و آژانس شامل چه مواردی می شود؟

حرف تکراری آژانس این بوده که آژانس نمی تواند در مورد اماکنی که ممکن است ایران در آن ها فعالیت هسته ای داشته ولی اعلام نکرده باشد، تضمینی در مورد صلح آمیز بودن فعالیت ها در این اماکن بدهد. زیرا آژانس اجازه بازدید از این اماکن را ندارد. به این معنا که طبق ان پی تی آژانس تنها موظف است که از سایت هایی که ایران معرفی می کند بازدید به عمل آورد و بر فعالیت هسته ای در آن ها نظارت داشته باشد. اگر ایران سایتی را اعلام نکند، به معنای آن است که ایران در آن اماکن فعالیتی ندارد. بنابراین آژانس می گوید که فقط در مواردی که سایت ها اعلام شده است می تواند صحت کار ایران را تایید کند. این اختلافی است که از گذشته ها وجود داشته است. به همین جهت است که آن ها اصرار دارند که ایران پروتکل الحاقی را بپذیرد تا آژانس بتواند از جاهایی که حدس می زند ایران فعالیت هسته ای دارد بازدید انجام دهند تا بتوانند صلح آمیز بودن فعالیت های هسته ای ایران را تایید کنند.

در مورد غنی سازی نیز باید گفت که این حق ایران است که این کار را انجام دهد و آژانس هم در این مورد اختلافی ندارد و بر این تاسیسات نظارت نیز می کند. اما آژانس ادعا می کند که تنها می تواند مسالمت آمیز بودن فعالیت ها در اماکنی که به آژانس معرفی شده اند را تایید کند. اما ممکن است جاهای دیگری نیز وجود داشته باشند که در آن ها فعالیت هسته ای صورت گیرد اما به آژانس اعلام نشده باشد و آژانس اجازه بازدید از این اماکن را نداشته باشد. این اختلاف نظری است که از گذشته ها میان ایران و آژانس وجود داشته و می خواهند ایران را مجبور کنند که اجازه بدهد از هر جایی که آژانس به آن مشکوک است، از جمله پارچین بازدید به عمل آورد.

قبل از برگزاری این نشست، کشورهای اروپایی در آژانس بیانیه ای صادر کرده بودند و ایران خواسته بودند غنی سازی را تعلیق کند. به نظر شما با توجه به فضای مثبتی که وجود دارد،‌ هدف از صدور این بیانیه چیست؟

این ها بیشتر جنبه فشار سیاسی دارد. یعنی قانونا آژانس مجاز نیست که این توصیه را داشته باشد. ایران قانونا حق دارد بنابر اختیاراتی که هر کشوری دارد، در کشور خود غنی سازی انجام دهد. اما چون ادعا می شود این غنی سازی بدون اطلاع آژانس صورت گرفته،‌ می گویند که تا از این که فعالیت های ایران همگی تحت نظارت آژانس است مطمئن نشوند، لازم است که ایران غنی سازی را متوقف نماید. خود آژانس البته مجاز به اتخاذ چنین موضعی نیست. اما کشورهای دیگر می توانند اظهار نظر کنند و این بیشتر جنبه سیاسی دارد.

این مسئله نمی تواند روی بحث های فنی و مذاکراتی که در حال پیگیری است تاثیر داشته باشد؟

اظهار نظراتی که کشورهای غربی یا اسرائیل می کند بیشتر با این هدف انجام می شود که فشار سیاسی را بالا ببرند و ایران را ناگزیر کنند که به خواسته آن ها تن در دهد. اما جنبه قانونی ندارد و ایران می تواند این خواسته ها را نپذیرد. اما اگر کشورهای عضو 1+5 تصمیم داشته باشند که پرونده ایران را به شورای امنیت بفرستند، در این تصمیم فشار های سیاسی را نیز در نظر خواهند گرفت. البته به نظر می رسد دو طرف به دنبال این هستند که به مصالحه دست پیدا کنند. بنابراین طبیعی است که بیانیه هایی که در آژانس داده می شود یا برخی تحرکات سیاسی دیگر با هدف نشان دادن جدیت مذاکرات به ایران انجام می شود.

به نظر شما گفت و گو های ایران و آژانس می تواند برای مذاکرات بغداد زمینه ساز باشد یا چارچوب فنی و حقوقی تعیین کند که آن مذاکرات راحت تر به پیش رود؟

مطمئنا همین طور است. اصل بر نظراتی است که آژانس می دهد. اظهار نظر فنی آژانس مبنایی برای تصمیم گیری کشورهای غربی است. اگر آژانس نظرات خود را تعدیل کند که بعید است این کار را انجام دهد، کشورهای غربی نیز ناگزیر هستند که نظرات خود را تعدیل کنند. مواضع آژانس منطقی در پشت خود دارد. اما پشت مواضع کشورهای غربی و اسرائیل چندان منطقی دیده نمی شود. آن ها می توانند از حق خود برای رابطه یا عدم رابطه با ایران استفاده کنند. اما آژانس می گوید که کشورهای غربی مجاز هستند که اگر پرونده ایران به سر انجام برسد و از شورای امنیت به آژانس بازگردد، به ایران اورانیوم بفروشند اما این به عهده این کشورها است که تصمیم بگیرند آیا می خواهند با ایران همکاری کنند یا خیر؟ بنابراین به نظر می رسد باید از دو طرف به مسئله توجه کرد. اول حل مسئله در آژانس که مبنا است و از نظر قانونی موضوع را اصلاح کنند. دوم کشورهای غربی و شورای امنیت که به لحاظ سیاسی باید مسئله را حل نمایند.

نخست وزیر سابق فرانسه بعد از انتخاب آقای اولاند به ایران آمد و با آقای جلیلی، دبیر شورای عالی امنیت ملی و آقای صالحی، وزیر امور خارجه دیدار کرد. اساسا آیا این سفر می تواند پیامی برای مذاکرات داشته باشد؟ این که موضع فرانسه تا حدی تعدیل شده چه تاثیری بر مذاکرات خواهد گذاشت؟

احتمالا او حامل پیامی از سوی آقای اولاند برای ایران است. آن گونه که کارشناسان امر می گویند ممکن است روابط ایران و فرانسه تا حدی تعدیل شود. فرانسه یکی از دارندگان حق وتو در شورای امنیت است. لذا به نظر می رسد او توصیه هایی از سوی فرانسه برای ایران دارد. به نظر من وزیر امور خارجه که خود یک متخصص هسته ای است در تغییر تفکرات حاکمیت موثر بوده است. من فکر می کنم که کسانی که در گذشته مسئولیت های سیاسی کشور را به عهده داشتند چندان اشرافی به مسئله هسته ای نداشتند. اما آقای صالحی به دلیل اشراف بالایی که به مسائل هسته ای دارد می تواند راهنمایی های بسیار خوبی برای حاکمیت داشته باشد. روند بهبود روابط با آژانس و حتی در شورای امنیت مدیون آقای صالحی است. به نظر می رسد ایشان مورد اعتماد حاکمیت است.

به عنوان آخرین سوال؛ شما تا چه حد خوش بین هستید که نتیجه مذاکرات امروز ایران و آژانس مثبت باشد و بتواند در مذاکرات بغداد تاثیر سازنده ای داشته باشد؟

من فکر نمی کنم که این مذاکرات چندان تعیین کننده باشد. این مذاکرات بیش از آن چه که تا کنون تاثیر داشته نمی تواند تاثیر داشته باشد. بعد از مدیر کلی البرادعی ایران موقعیت رضایت بخشی در آژانس نداشته است. لذا من چندان خوش بین نیستم که این مذاکرات تاثیر مهمی روی مذاکرات بغداد داشته باشد.به نظر می رسد که مشکل ایران بیشتر سیاسی است. حتی در آژانس هم آقای آمانو بیشتر نگاه سیاسی به مسئله داشته و چندان فنی با مسئله ایران برخورد نکرده است

تهیه کننده:‌ تحریریه دیپلماسی ایرانی/12