پاورچین به سوی پارچین

با توجه به مقدمه فوق آژانس به عنوان مسوول قانونی نظارت بر فعالیت های هسته ای کشورهای عضو، از جمله ایران، می باشد. با توجه به ارسال گزارش آژانس به شورای امنیت، پای پنج کشور دارای حق وتو به اضافه کشور آلمان که از ابتدا در جمع کشورهای اروپایی برای حل و فصل مسایل هسته ای ایران حضور داشت به ماجرای هسته ای ایران باز شده است. به این ترتیب است که علاوه بر آژانس، کشورهای 1+5 هم مسایل هسته ای ایران را پیگیری می کنند. در واقع با ارسال گزارش فعالیت های هسته ای ایران به شورای امنیت، آژانس در بعد جلوگیری از فعالیت های اهسته ای ایران مسوولیتی ندارد. آژانس منحصرا فعالیت های انجام شده را بررسی و صلح آمیز بودن یا نبودن آن فعالیت ها را پس از تایید شورای حکام به سازمان ملل گزارش می کند.

با پایان یافتن دوران ماموریت البرادعی، یوکیا آمانو به جانشینی او انتخاب گردید. آمانو اهل ژاپن است و در فاجعه سونامی سال گذشته، نیروگاه های هسته ای فوکوشیمای ژاپن نیز دچار آتش سوزی، نشت مواد رادیواکتیو، و خسارت های جبران ناپذیر دیگری شد. این فاجعه، مانند فاجعه نیروگاه چرنوبیل شوروی سابق، آژانس را به بازنگری در ضوابط ایمنی نیروگاه های هسته ای واداشت. گزارش های مدیر کل جدید آژانس در مورد فعالیت های هسته ای ایران هم تا حدودی متاثر از فاجعه مذکور گردید. آمانو در گزارش اواخر اردیبهشت ماه سال 90 خود به شورای حکام ضمن بر شمردن فعالیت های متنوع آژانس، گزارشی از حادثه هسته ای فوکوشیما را ارائه و گزارش حراستی مربوط به فعالیت های هسته ایران را هم در جلسه توزیع کرد. در 24 ماه می 2011 گزارش بعدی آمانو به شورای حکام ارائه شد. گزارش های مذکور با عطف به امضاء پیمان منع گسترش سلاح های هسته ای توسط ایران و الزامات ناشی از قطعنامه های شورای امنیت در رابطه با توقف غنی سازی اورانیوم تهیه می شود. گزارش های آژانس همچنین حاکی از میزان پیشرفت در فناوری غنی سازی، میزان انباشت اورانیوم غنی شده، درجه غنای اورانیوم و همچنین میزان پیشرفت در کار راه اندازی نیروگاه بوشهر است. به اختصار، گزارش مدیر کل حاکی از عدم همکاری ایران در تعدادی از وظایف محوله است. عدم تعلیق غنی سازی اورانیوم، عدم تعلیق فعالیت های مربوط به آب سنگین، عدم شفافیت در مسایل اساسی باقی مانده که احتمال وجود ابعاد نظامی در آن ها می رود، و عدم امضای پروتکل الحاقی جهت بازرسی از اشخاص، مواد و مکان های اظهار نشده ایران از عناوین تکراری گزارش ها است. این موارد موجب شده است تا آژانس از ابراز صلح آمیز بودن فعالیت های هسته ای ایران سرباز زند.

اعلام آمادگی ایران برای مذاکره با کشورهای عضو 1+5 از یک سو و اعلام آمادگی برای همکاری بیشتر با بازرسان آژانس از تحولاتی است که در ماه های اخیر روی داده است. پاسخ مثبت کاترین اشتون، مسوول سیاست خارجی اروپا، به ایران برای ادامه مذاکرات و نیز دیدار دو روزه بازرسان ارشد آژانس از تاسیسات هسته ای ایران از پیامدهای مثبت اعلام آمادگی ایران تلقی می شود که تا حدودی از تنش های سیاسی علیه برنامه های هسته ای ایران کاسته است. منتها اظهار نظر بازرسان ارشد آژانس مبنی بر عدم همکاری ایران برای بازدید از مجتمع نظامی پارچین و ابراز نارضایی مدیر کل آژانس از این عدم همکاری همچنان زمینه ها را برای هرگونه چالش دوباره باز گذاشته است. با توجه به فراز و فرودهای تنش های هسته ای طی یک دهه گذشته؛ چالش اخیر چندان غیر عادی نبوده و قابل مدیریت و کنترل می نماید. مضافا این که بازدید از مجتمع نظامی پارچین از سوی نماینده دائم ایران در آژانس دور از دسترس تلقی نشده است. همین میزان اعلام آمادگی برای بازدید از مجتمع نظامی پارچین، شایعات مربوط به رفت و آمد کامیون ها در آن مجتمع برای پاکسازی مواد رادیواکتیو حاصل از یک آزمایش انفجاری را در سطح رسانه ها دامن زده است. این شایعات چنان بالا گرفت سخنگوی وزارت امور خارجه ایران ناگزیر از توضیح شد. سخنگوی وزارت امور خارجه اظهار داشت که در صورت یک آزمایش انفجار هسته ای، آثار آن آزمایش به سادگی قابل از بین بردن نیست. البته با توجه به حساسیت بسیار بالای دستگاه های اندازه گیری موارد رادیو اکتیو و فنون متفاوت نمونه گیری ها، توضیحات سخنگو به لحاظ عملی منطبق با واقعیت است. اجازه بازدید از تاسیسات نظامی، که معمولا جزو اسرار هر کشوری محسوب می شود، یک قدم عقب نشینی از سوی ایران به حساب می آید. اصولا در خواست بازدید از یک واحد اظهار نشده، در چارچوب پیمان منع گسترش سلاح های هسته ای، در خواستی قانونی به حساب نمی آید. اما با توجه به جو بی اعتمادی حاکم بر فعالیت های هسته ای ایران، این اقدام داوطلبانه ایران هم به موضوعی برای محکوم کردن ایران در سطح رسانه ای تبدیل می شود.

ابراز نظر اوباما مبنی بر به رسمیت شناختن حق ایران برای استفاده از انرژی هسته ای، و به تبع آن به رسمیت شناختن انجام تحقیقات و استفاده از سایر فنون هسته ای، پیشرفت و تغییر مهمی در مقایسه با مواضع رییس جمهور سلف او بوده و با واقع بینی بیشتری همراه است. این مواضع، رییس جمهور آمریکا را در موقعیت محکم تری از نظر همراهی سایر کشورهای همسو قرار خواهد داد. داشتن توانمندی های هسته ای و استفاده صلح آمیز از انرژی هسته ای جزء خواسته های مطرح شده از سوی ایران نیز هست. خط قرمز از دیدگاه رییس جمهور آمریکا، دستیابی ایران به سلاح هسته ای است. مقامات بلند پایه ایران هم همواره استفاده نظامی از فعالیت های هسته ای را انکار کرده و آن را غیر شرعی دانسته اند. در این جا مواضع اسراییل که مخالف هر گونه پیشرفتی در زمینه هسته ای ایران می باشد تا حدود زیادی با مواضع اعلام شده رییس جمهور آمریکا متفاوت است. البته رییس جمهور آمریکا از سوی جناح جنگ طلب جمهوری خواه آمریکا هم مورد انتقاد قرار دارد و او را در مبارزات انتخاباتی خود به مماشات با ایران متهم می کنند. سفر نتانیاهو به آمریکا و در مذاکره پشت درهای بسته با اوباما، موضوع حمله یک جانبه اسراییل به تاسیسات هسته ای ایران که شدیدا مطرح بود، قطعا یکی از موضوعات مورد مذاکره بوده است. با توجه به اظهار نظر صریح اوباما در جمع بزرگترین حامیان اسراییل، مبنی بر اولویت گزینه های سیاسی برای حل و فصل مسایل هسته ای ایران، می توان پیش بینی کرد همین مواضع در مذاکرات پشت پرده با نخست وزیر اسراییل هم مطرح شده است.

 از وقایع دیگری که در ارتباط با موضوع فعالیت های هسته ای ایران قابل مطرح شدن است، گزارشی است که در سال جاری از سوی شانزده نهاد جاسوسی و امنیتی آمریکا مطرح شده اما بازتاب مناسبی نیافته است. بر مبنای این گزارش، ایران در جهت ساخت سلاح هسته ای برنامه ای ندارد. انتشار این گزارش در شرایطی که تنش برای حمله یا عدم حمله اسراییل به تاسیسات هسته ای بالا گرفته بود در خور اهمیت است. به نظر می رسد که گزارش مشابهی از سوی همین سازمان ها که در زمان ریاست جمهوری جورج دبلیو بوش منتشر شده بود، عامل اصلی برای فروکش کردن تنشهای سیاسی آن زمان بر علیه ایران گردید. رویدادهای مورد اشاره در این یادداشت به اضافه وضعیت اقتصادی بیمار کشورهای غربی و سهم خواهی کشورهای روسیه و چین به عنوان دو کشور دارای حق وتو در شورای امنیت برای تاثیر گذاری در وقایع بین المللی مجموعا از احتمال یک حمله نظامی علیه ایران به نحو محسوسی کاسته است.