نوروز در مصر ؛ مراسم رسمی قبطیان

نوروز در کشور مصر از اهمیت بسیاری برخوردار است. به نظر می­رسد سنت نوروز که امروزه در میان قبطیان مصر پابر جا است از دوران باستان به این کشور رسیده است. گرچه قبطیان آن را به جا مانده از دوران مصر باستان می­دانند.

در میان برخی از اقوام مصر نوروزاز اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. عمده مراسم نوروز توسط قبطیان مصر برگزار می­شود. قبطيان به نوروز نیروز می­گویند که در عربی النیروز نیز گفته می­­شود. مذهب عمده قبطیان مسیحیت است و تقریبا در تمام مصر پراکنده_­­اند.

جشن نیروز قبطیان هر ساله در اول پاییز برگزار می شود و روز آغاز سال در تقویم قبطیان است. درمورد نیروز در میان قبطیان اقوال مختلفی وجود دارد. برخی معتقدند که یادگاری از دوره تسلط هخامنشیان بر مصر است. اما خود قبطیان آن را مربوط به مصر باستان می دانند.

نیروز با نوروز ايرانى از نظر زمان برگزارى تفاوت هايى دارد ولى در اصل و ريشه با آن يکسان است. مصريان جشن نوروز را از ايرانيان گرفته و با همان نام و آداب و سنن برگزار مى کنند. نوروز مصرى (قبطى) هر سال با آغاز فصل زراعى و زمانى که رود نيل طغيان کرده و زمين هاى اطراف خود را سيراب مى کند آغاز مى شود. به عبارت دقيق تر روز اول ماه توت که يکى از ماه هاى مصر باستان است روز نخست نیروز قبطیان محسوب می­شود.

هرودوت معتقد است مصريان باستان نخستين کسانى بوده­اند که سال را به 12 ماه تقسيم کرده و به پايان آن 5 روز اضافه کردند.

مولف کتاب (صبح الاعشى) مى گويد: نوروز که يکى از مشهور ترين اعياد مصر است از ايران باستان گرفته شده و به آن نام (نيروز قبطى) داده­اند. اين عيد با همان نام و آداب و سنن ايرانى در مصر برگزار مى شود. مصريان در اين روز شادى کرده، آتش مى افروزند و آب بر روى يکديگر مى پاشند که از مراسم ايرانيان به مراتب مفصل تر است.

عده­اى نیز معتقدند که نوروز از زمان کمبوجيه وارد اين سرزمين شده است، يعنى از سال 595 قبل از ميلاد که کمبوجيه سرزمين مصر را تسخير کرد. گروهى نيز معتقدند که نوروز در زمان خسرو پرويز در سال 619 وارد مصر شده و برخى بر اين عقيده اند که نوروز پس از ورود اعراب در مصر متداول شده است.

«ليوى» (Levy) در کتاب (ميراث باستانى ايران) درباره آئين هاى نوروزى در مصر آورده است، در خيابان­هاى شهرهاى مصر و عراق بازي­هاى خشنى توسط اسب ها صورت مي­گرفت که برگرفته از آداب و سنن ساسانيان بوده است.

در اين بازي­هاى تابستانى و پرهياهو کسى جرأت نمى کرد که با لباس هاى تميز و ظاهرى آراسته به خيابان برود. مصريان در آغاز سال نو جشن نوروز را با شکوهى هرچه تمام­تر برگزار مى کردند، هرچند که زمان برگزارى آن بر اثر تحولاتى که در تقويم مصر صورت گرفت تغيير يافته است.

وی در ادامه می­افزاید: «مردم مصر عيد نوروز را در آغاز ماه توت جشن مى گيرند، آتش مى افروزند و بر يکديگر آب مى پاشند. به کارمندان دولت و خانواده هايشان لباس و پوشاک داده مى شود و طبق عادت ديرينه مردم نيز به همديگر هديه مى دهند. حتى پس از فتح مصر از طرف اعراب نيز اين جشن باستانى ادامه داشت.»

لیوی همچنین تاکید می­کند: «در زمان حکومت فاطميان عيد نوروز به يک جشن ملى تبديل شده بود. در اين عيد رسمى خليفه و خانواده­اش و تمام مسئولان کشورى شرکت مى کردند. خصوصاً در زمان ظهور حکومت شيعيان در ايران، چرا که رابطه فاطميان با ايران در تمام طول حکومتشان قطع نشده بود.»

«مقريزى» نیز درباره عيد نوروز در ميان فاطميان مى گويد: «نوروز يکى از اعياد رسمى مصر در آن زمان بود. در آن روز بازار ها تعطيل مى شد، رفت و آمد در راه­ها کم مى شد، لباس و پوشاک بين کارمندان و خانواده­هایشان تقسيم مى شد، عيدى و نيازهاى نوروز به آنها داده مى شد و مردم در آن روز آتش مى افروختند و آب بر سر و روى يکديگر مى پاشيدند.»

مقريزى مى گويد: «در زمان خلافت الآمر با لله در عيد نوروز لباس هاى مردانه، زنانه و مايحتاج نوروز از قبيل مواد غذايى مانند خربزه، انار، خوشه هاى موز، سبد هاى خرما، به، حليم با گوشت مرغ، گوسفند، گاو و نان ميان مردم تقسيم مى شد.»

وی در ادامه می­افزاید: «مردم در اين مراسم از ميان خود مردى را به نام مير نوروز انتخاب مى کردند و او معمولا صورت خود را با آرد يا زغال مى پوشاند، سوار بر الاغ مى شد و جامه قرمز به تن مى کرد و در کوچه و بازار شروع به گشت و گذار مى کرد. اين مير نوروز از مردم طلب عيدى مى کرد و مانند مامور ماليات دفتر مخصوصى در دست مى گرفت و در صورت عدم دريافت پول و عيدى به صورت آنها آب مى پاشيد.»

وی همچنین درباره احوال مردم در این روز می­گوید: «مردم در آن روز به شوخى مي­پرداختند و به طرف يکديگر پوست و آشغال پرتاب مي­کردند. در آن روز معمولاً فقرا در خيابان­ها به گشت و گذار مشغول مى شدند و اغنيا و ثروتمندان از خانه هاى خود بيرون نمى آمدند. اگر کسى از اين موضوع اطلاع نداشت و به خيابان مى رفت ديگران به عنوان مزاح به او آب مي­پاشيدند و لباس هاى او را آلوده مى کردند مگر اينکه به آنها پولى مي­پرداخت و خود را از اين مخمصه نجات مى داد.»

مقریزی همچنین می­گوید:«محصلان در مدارس به عنوان شوخى به معلمان خود هجوم آورده و آنها را تهديد به انداختن در چاه مى کردند مگر آنکه پولى به آنها مى دادند و خود را رها مى ساختند.»