شیخ چرا رفت و چرا بازآمد؟

پیش از سفر امیر قطر به تهران رسانه های منطقه ای محورهای متفاوتی را برای این دیدار رسمی اعلام کردند: از تغییرات و تحولات در جهان عرب تا تنش در رابطه میان ریاض و تهران بر سر ناآرامی های منامه پایتخت بحرین. از اتخاذ رویکرد واحد در قبال ماجراهای سوریه تا رابطه ایران با اعضای شورای همکاری خلیج فارس که چند وقتی ست به تیره گی کشیده شده است.

برخی این سفر را بازپس دادن دیداری خواندند که محمود احمدی نژاد نیمه شهریور سال گذشته در ماه رمضان از دوحه داشت و اتفاقا آن دیدار نیز به دلیل واقع شدن در ماه رمضان چند ساعتی بیش به درازا نینجامید و آقای رئیس جمهور از آن با عنوان " دیپلماسی رمضان " یاد کردند. عنوانی که برای مهمانی چند ساعته امیر قطر در تهران هم به کار برده شد. البته یک سال پیش انجام یک سفر چند ساعته به کشور دوست و برادر از سوی یک مقام ایرانی چندان در بوق و کرناهای مطبوعاتی قرار نگفت چرا که تونس هنوز همان تونس تحت حاکمیت بن علی بود و خودسوزی یک دوره گرد موجی از انقلاب های عربی را در جهان اسلام و کشورهای شمال افریقا به راه نینداخته بود. شهریور سال گذشته مصر هنوز حسنی مبارک را بر مسند قدرت داشت و دوست شماره یک عربستان و امریکا خواب دراز کشیدن بر یک تخت و پاسخ دادن به سوال های قاضی دادگاه در رمضان 2011 را به عمر ندیده بود. در بحرین نیز هنوز شیعیان مطالبه برحق خود را به خیابان نکشیده بودند و منامه به جولانگاه سربازان عربستانی که برای مهار مخالفان قشون کشی کردند تبدیل نشده بود. سوریه نیز روزهای آرام خود در ماه مبارک را می گذراند و شهرهای مرزی این کشور میزبان اعتراض هایی نبود که برخی منابع غربی آمار کشته شده های آن را فراتر از 2 هزار نفر می خوانند.

بر همین مدار استدلال است که سفر شیخ حمد بن خلیفه آل ثانی در اینچنین موقعیتی که شورای حقوق بشر سازمان ملل سوریه را متهم به نقض حقوق بشر می کند و کشورهای عربی موضعی متفاوت از ایران در قبال دمشق اتخاد می کنند، رنگ و بوی سیاستی بیش از دید و بازدید رمضانی را می دهد. اردن تایمز در نگاهی به چرایی وقوع اینچنین دیداری در این بازه زمانی می نویسد: از زمان آغاز ناآرامی ها در بحرین و متحد شدن اعضای شورای همکاری خلیج فارس با هم برای مهار این تنش، این نخستین بار است که رهبر یک کشور عربی عضو این شورا به تهران سفر می کند. به راحتی می توان تنش های مختلف از نوع سیاسی و اقتصادی را در رابطه ایران با کشورهای امارات ، عربستان، کویت، عمان و بحرین دید و با این وجود قطر تنها کشوری است که با اتخاذ دیپلماسی باز به نوعی رابطه خود را با تهران در این بازه زمانی حساس حفظ کرده است . دوحه حتی چندین بار به عنوان میانجی میان ایران و عربستان هم وارد بازی شده و تلاش خود را برای قدرت نمایی در این بخش هم به رخ دیگر قدرت های منطقه کشیده است. البته زیرکی شیخ حمد بن خلیفه در هشت ماه گذشته از انقلاب های عربی نشان داد که وی با مهارت تمام دوستان نزدیک و البته دور را کنار خود حفظ کرده است . قطر که میزبان شبکه جنجالی الجزیره است تاکنون بارها از سوی کشوری نظیر عربستان سعودی متهم به تلاش برای تفرقه افکنی از طریف پخش برنامه های انتقادی شده است . البته تمام تلاش قطری ها به نقش آفرینی در رسانه محدود نشده و اخیرا گزارشی از سی ان ان در خصوص حضور نظامیان قطری در لیبی برای کمک به مخالفان قذافی ، قدرت نظامی این کشور کوچک عربی را هم به نمایش گذاشت. قطر در قالب عضو شورای همکاری خلیج فارس به بحرین هم نیرو اعزام کرد اما همزمان رابطه خود با تهران را تقویت کرد.

سویه اما موضوع داغ روز است که تبدیل به اصلی ترین عامل اختلاف میان ایران و قطر هم شده است. همان سوریه ای که رابطه میان ایران و ترکیه را هم به دلیل اتخاذ دو رویکرد کاملا متفاوت اندکی تیره و تار کرد . قطر در سالهای حضور بشار اسد بر مسند قدرت در دمشق به دلیل رقابتی که با عربستان در منطقه داشت با وی رابطه حسنه ای برقرار کرد و تعداد دید و بازدید های بشار و شیخ از کشورهای هم هر روز بیش از گذشته شد. دوحه همچنین برای کمک به بشار پیش از پررنگ شدن اعتراض ها کمک های مالی را به بدنه اقتصادی سوریه تزریق کرد تا شاید دمشق را در برابر ویروس انقلاب واکسینه کرده باشد.

 با اینهمه با آغاز ناآرامی ها در سوریه و به مشام رسیدن بوی خیزش عمومی دیگری در منطقه ، منامه ترجیح داد سیاست خود را تغییر دهد و سکان بازی را تا بدانجا چرخاند که یکی از 24 کشوری بود که هفته گذشته خواهان تشکیل شورای حقوق بشر برای برسی اوضاع در سوریه شد. تناقض در استراتژی تهران و دوحه در دمشق آنجا عیان می شود که همزمان با تشکیل این شورا در سازمان ملل ، اتحادیه اروپا در بیانیه ای از تحریم سپاه قدس ایران به دلیل حمایت نظامی از بشار در جریان ناآرامی ها سخن می گوید. اتهامی که ایران تا کنون بارها آن را رد کرده است . در شرایطی که سوریه نیز به دومینوی انقلاب های عربی پبپیوندد قطر پایگاه قدرت خود در منطقه را از دست می دهد و با این نگرانی پربیراهه نیست اگر ادعا کنیم که تحرکات اخیر امیر قطر از جمله سفر به تهران حتی اگر تنها چند ساعت به درازا بینجامد تقلایی است برای تعیین جایگاه جدید برای خود در منطقه ای که به آتشفشان سیاسی شهرت دارد.

آنچه رسانه های داخلی از محتوای دیدار میان امیر قطر و رئیس جمهوری ایران نوشتند بحث و تبدل نظری دو ساعته در خصوص تحولات منطقه و همکاری های دوجانبه بود.

محمود احمدی‌نژاد در دیدار امیر قطر با ابراز خرسندی از روابط دوستانه و رو به گسترش دو کشور گفت: تهران و دوحه از مناسبات ممتاز و نمونه‌ای برخوردار هستند و نسبت به بسیاری از مسایل منطقه‌ای و بین‌المللی از مواضع مشترکی برخوردار هستند که این به سود منطقه و امت اسلامی است.

وی  با اشاره به اتفاقات موجود در برخی کشورهای منطقه بر لزوم کمک و یاری رساندن برای رفع مشکلات با ایجاد تفاهم و مذاکره بین طرفین تاکید و تصریح کرد: کشورهای منطقه بدون دخالت غربی‌ها می‌توانند در مسیر حل و فصل مسایل با راه حل‌های اسلامی و انسانی گام برداشته و به نتیجه برسند. تجربه تاریخی نشان می‌دهد که بیگانگان صرفا بدنبال منافع خود هستند و ارزش و اعتباری برای هیچ یک از کشورهای منطقه قائل نیستند؛ لذا باید همگان هوشیار باشند که مبادا از آن‌ها علیه دیگری سوء استفاده شود.

احمدی‌نژاد همچنین تسریع در اجرایی شدن توافقنامه‌های مشترک میان ایران و قطر و استفاده از تمام ظرفیت‌ها برای تحکیم روز افزون مناسبات دو جانبه در بخش‌های مختلف را مورد تاکید قرار داد.

شیخ حمد بن خلیفه آل ثانی، امیر قطر نیز در این دیدار با انتقاد از دخالت‌های بی مورد برخی کشورهای عربی و قدرت‌ها در امور داخلی کشورهای منطقه، اظهار کرد: کسانی که نتوانند نسبت به مطالبات مردم خود پاسخگو بوده و با تفاهم و همدلی مشکلاتشان را حل کنند و صرفا حرف‌های بیگانگان برایشان اهمیت داشته باشد، نه تنها کشور و ملت خود، بلکه منطقه را به سمت ناامنی سوق می‌دهند. اگر کشورهای منطقه در کنار یکدیگر قرار بگیرند، دیگر جایی برای حضور و اختلاف افکنی بیگانگان وجود نخواهد داشت و منطقه به سمت امنیت پایدار و پیشرفت حرکت خواهد کرد.

این میزان توضیحات رسمی در خصوص سفر شیخ حمد بن خلیفه آل ثانی را نمی توان پاسخ به این پرسش جنجالی دانست که آیا شیخ حمد در جریان این سفر حامل پیشنهادی سیاسی بود؟سفر امیر قطر به تهران در حالی پایان یافت که بسیاری از تحلیل گران منطقه ای از خود این سوال را می کنند: شیخ چرا رفت و چرا باز آمد؟