ضرر ایران، سود ونزوئلا

دیپلماسی ایرانی: زمانی که موضوع ونزوئلا به میان می‌آید، بیش از هر چیز رئیس جمهور چفیه به گردن بسته این کشور در ذهن تصویر می شود که مسرور از سود‌های کلان اقتصادی ناشی از همراهی ایدئولوژیکی با ایران با همتای ایرانی خود عکس یادگاری می‌گرفت. هوگو چاوز در طول یک دهه گذشته رکورددار سفر‌های مکرر به تهران بوده و البته محمود احمدی‌نژاد نیز سفر‌های وی را بی پاسخ نگذاشته و بیش از نیویورک که هر سال در آن حاضر می‌شود، به کاراکاس سفر کرده است. اما آیا این روابط به اندازه‌ای که نشان داده می‌شود، نزدیک و عمیق است؟

ایران در ونزوئلا پایگاه موشکی احداث می‌کند، برای بی خانمان‌های ونزوئلایی مسکن می‌سازد و شماری از شرکت‌ها را به فعالیت در خدمات رسانی به مردم این کشور گمارده است. حتی استخراج اورانیوم در ونزوئلا نیز از کمک ایران بی نصیب نمانده و چشم انداز رشد سرمایه‌گذاری‌های ایران در این کشور بسیار روشن است. در مقابل ونزوئلا به ایران وعده فروش هواپیماهای جنگی را داد که عملی نشد و زمانی هم در اوج بحران تحریم صادرات بنزین به ایران ادعا کرد که در این صورت به ایران بنزین صادر خواهد کرد. اما بیشترین نقش ونزوئلا در ایران به حمایت ایدئولوژیکی باز می‌گردد، چرا که چاوز با وجود ادامه همکاری‌های اقتصادی و دیپلماتیک با آمریکا، شعار مرگ بر ایالات متحده را سر می‌دهد که با آنچه ایران می‌خواهد همخوانی دارد. زمانی که در اوایل دهه 1380 جمهوری اسلامی به موازات استراتژی نگاه به شرق، استراتژی نگاه به آمریکای لاتین را نیز مورد توجه قرار داد،‌ونزوئلا بهترین گزینه محسوب می‌شد چرا که رئیس جمهور چپ گرای این کشور به سر دادن شعار‌های ضد امپریالیستی در آمریکای لاتین شهره بود. این اشتراک ایدئولوژیکی به زمینه‌ای مناسب برای برقراری ارتباط دو کشور تبدیل شد که منافع اقتصادی ناشی از آن همچنان به سوی ونزوئلا سرازیر می شود. اما اینکه برقراری یک رابطه دوستانه با کشوری که به لحاظ جغرافیایی یکی از بیشترین فاصله‌ را در میان سایر کشور‌ها با ایران دارد تا چه حد در تامین منافع سیاسی و اقتصادی ایران موثر است، در ابهام قرار دارد. این در حالی است که در برخی موارد این دوستی نه تنها منفعتی را نصیب ایران نمی‌کند، بلکه ضرر‌هایی را نیز در پی دارد. ایران و ونزوئلا از اعضای کارتل نفتی اوپک هستند که میزان قابل توجهی از منابع نفتی مورد نیاز جهان را تامین می‌کند. اما بر خلاف ایران که تحریم‌های بین‌المللی موضوع صادرات نفتی آن را نیز تحت تاثیر قرار داده است، ونزوئلا برای صادرات نفت به اقصی نقاط جهان آزادانه عمل می‌کند. این آزادی عمل اکنون ونزوئلا را به رقیبی برای این تبدیل کرده است که با وجود پایین بودن حجم تولیدات در مقایسه با ایران، از منافع ناشی از اعمال تحریم‌های بین المللی علیه جمهوری اسلامی استفاده می‌کند.

به دنبال ایجاد بدهی‌های نفتی هند به ایران که تحریم سیستم بانکی آن را ایجاد کرده بود، تهران از احتمال متوقف ساختن صادرات نفتی به هند خبر داد و به همین دلیل شماری از پالایشگاه‌های هند در صدد تامین نفت از منابع دیگر بر آمدند. هرچند گفته می‌شود که این بدهی‌ها تا پایان ماه جاری میلادی به طور کامل به ایران پرداخت می‌شود و مقامات نفتی ایران نیز از ادامه صادرات نفت به هند سخن گفته‌اند، اما رایزنی مقامات نفتی هند با دیگر کشور‌ها برای تامین نفت ادامه دارد. در این بین همواره از عربستان سعودی،‌ امارات، کویت و حتی عراق سخن به میان می‌آمد اما اخیرا مشخص شده که ونزوئلا در چند ماه گذشته جای پای خود را در تامین منابع نفتی هند محکم تر کرده است. برای مثال شرکت ریلاینس هند که بزرگترین واردکننده نفت هند که حجم قابل توجهی از نفت ایران را در سال مالی گذشته وارد کرده بود، در سال جاری حتی یک بشکه نفت هم از جمهوری اسلامی خریداری نکرده است. گفته می‌شود که این شرکت اخیرا منافع تجاری کلانی را در آمریکا جستجو می‌کند و به همین دلیل از واردات نفت از ایران چشم پوشی کرده است. این در شرایطی است که هند در سال جاری بیش از 163 میلیون تن نفت وارد کرده که بیش از 10 میلیون تن از آن توسط ونزوئلا تامین شده و خریدار مستقیم آن نیز شرکت ریلاینس بوده است. این در حالی است که مقامات نفتی ایران حتی در دورانی که بدهی نفتی هند از رقم 5 میلیارد دلار نیز تجاوز کرده بود، از لزوم ادامه صادرات سخن می‌گفتند تا در مقابل رقابت و فرصت طلبی عربستان سعودی اقدامی به عمل آورده باشند. با این وجود ونزوئلا، کشور به ظاهر دوست ایران که  محمود احمدی نژاد رئیس جمهورش را برادر خطاب می‌کند، مانند عربستان از فرصت‌های ناشی از تحریم جمهوری اسلامی به نحو احسن بهره می‌برد و می‌توان گفت که ضرر ایران به معنی سود سرشار برای ونزوئلا است . این منفعت طلبی در حالی صورت می گیرد که ایران طبق قرارداد‌های منعقد شده تامین مالی و کمک به اجرای پروژه‌های مسکن در ونزوئلا که برای تضمین پیروزی چاوز در انتخابات ریاست جمهوری طراحی شده است را بر عهده خواهد داشت.