یک کارت برنده نه یک شریک استراتژیک

دیپلماسی ایرانی: از آخرین دور مذاکرات بر سر برنامه‌های هسته‌ای ایران نزدیک به 7 ماه می‌گذرد و اکنون با وجود برخی تردید‌ها تهران برای بازگشت پای میز مذاکره بر مبنای طرح گام به گام روسیه تمایل نشان می‌دهد. اما با توجه به عدم حمایت دیگر اعضای گروه 1+5 از این طرح، آیا طرح گام به گام می تواند آغازی برای مذاکرات باشد؟

دور قبلی مذاکرات که در ژانویه گذشته در استانبول برگزار شد به این دلیل به شکست انجامید که ایران بر حق خود برای تولید سوخت هسته‌ای و به رسمیت شناخته شدن آن تاکید داشت. به هر ترتیب روسیه طرح خود را به گونه‌ای ارائه کرده است که به مذاق تهران خوش آمده و هرچند واکنش‌های اولیه مقامات جمهوری اسلامی به این طرح چندان مطلوب نبود اما در نهایت کاخ ریاست جمهوری به آن علاقه نشان داد. بر اساس این طرح به طور تدریجی تهران به سئوالات مطرح در خصوص فعالیت‌های هسته‌ای اش پاسخ می‌دهد و در مقابل از فشار تحریم‌ها بر جمهوری اسلامی کاسته می‌شود.

با این حال در شرایطی که دو دور مذاکره بین ایران و روسیه بر سر این طرح گام به گام برگزار شده است، طرف ایرانی بیش از طرف روس نسبت به نتیجه امیدوار به نظر می‌رسد. سعید جلیلی دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران پس از انجام این گفت و گو‌ها اظهار داشت که پیشنهاد‌های دوستان روس می‌تواند راه را برای از سرگیری مذاکرات در زمینه همکاری منطقه‌ای و بین‌المللی و از جمله فعالیت‌های صلح آمیز هسته‌ای هموار کند. اما طرف روسی چندان در خصوص نتیجه مذاکرات راضی به نظر نمی‌رسید. سرگئی ریباکف، معاون وزیر امور خارجه روسیه تاکید کرد که تلاش‌های مسکو هنوز به ثمر نرسیده است.

به گزارش رادیو آزاد اروپا، دمیتری سوسلو، معاون شورای سیاست خارجی و دفاعی روسیه یر این باور است که نباید در مورد دستاورد مذاکرات تهران و مسکو بیش از حد خوش بین بود.

وی افزود: ایران سیاست معمول خود را دنبال می‌کند و حتی با وجود پذیرش طرح روسیه در نهایت به آن عمل نمی‌کند. هنری سوکولوسکی رئیس مرکز آموزشی مبارزه با تسلیحات کشتار جمعی در ایالات متحده نیز نظر مشابهی دارد. وی مدعی است که مذاکره‌های زیادی برای آغاز مذاکرات در خصوص این طرح لازم خواهد بود. به گفته سوکولوسکی به نظر نمی‌رسد که طرف ایرانی تمایل واقعی به این طرح داشته باشد. از سوی دیگر کنگره آمریکا در شرایط کنونی از حذف تحریم‌ها حمایت نمی‌کند. همچنین شماری از متحدان اروپایی نیز از طرح گام به گام روسیه حمایت نمی‌کنند و در چنین فضایی پیشبرد طرح گام به گام برای کرملین دشوار خواهد بود.  

با این حال برخی تحلیلگران بر این باورند که طرح گام به گام روسیه از پتانسیل لازم برای شکستن بن بست هسته ای ایران و دست کم بازگرداندن جمهوری اسلامی به میز مذاکره برخوردار است. چرا که تا کنون اقدامات دیگر در این زمینه موثر واقع نشده است. برخی دیگر نیز اشاره نشدن به موضوع تعلیق غنی‌سازی در ایران در طرح گام به گام روسیه را نقطه ضعف آن می‌دانند. همچنین در این طرح در صورت عدم همکاری ایران مجازاتی در نظر گرفته نشده و تنها این نکته مطرح شده است که لغو تدریجی تحریم‌ها به عنوان مشوقی به تهران برای همکاری‌اش با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ارائه می‌شود. به همین دلیل ایالات متحده تاکید دارد که استراتژی دوسویه خود در قبال تهران را دنبال می‌کند و در ضمن مخالف لغو تحریم‌ها است.

در این بین برخی کارشناسان به منافع روسیه در پیشنهاد طرح گام به گام به ایران اشاره می‌کنند. به عقیده آنها برقراری روابط دوستانه با ایران و منافع اقتصادی و سیاسی ناشی از آن تنها بخشی از منافعی است که روسیه در این طرح دارد. الکسی مالاشنکو از موسسه کارنگی مسکو این نکته را خاطر نشان می کند که کرملین در تلاش برای دنبال کردن سیاستی مستقل در جهان اسلام است.

وی می افزاید: مسکو در تلاش است تا وجه خود را به عنوان یک میانجی در سطح بین‌المللی به ثبت برساند. دستیابی به راهکاری سریع برای بحران هسته‌ای ایران در فهرست منافع اقتصادی روسیه قرار دارد. مسکو از احتمال اقدام نظامی علیه فعالیت‌های هسته‌ای ایران نگران است.

 همچنین روسیه از نزدیک‌تر کردن روابط با ایران به عنوان اهرمی علیه ایالات متحده استفاده می‌کند و از سوی دیگر دیالوگ داشتن با مسکو برای تهران که شعار مرگ بر آمریکا سر می‌دهد،‌ اهمیت دارد. چندی پیش علی اکبر صالحی،‌ وزیر امور خارجه ایرانی در یک سخنرانی به این اهمیت اشاره کرده و تاکید کرده بود که ایران و روسیه به یکدیگر نیاز دارند. اما نباید این نکته را فراموش کرد که روسیه با وجود برخی اختلافات و رقابت استراتژیک با ایالات متحده در شماری از موضوعات شامل منع اشاعه تسلیحات هسته‌ای با واشینگتن هم عقیده است و از دستیابی احتمالی جمهوری اسلامی به سلاح هسته‌ای می‌هراسد. در واقع مسکو با آگاهی از ایزوله ایران در سطح بین‌المللی از کارت ایران در مواقع لزوم بهره می‌برد. سابقه عملکرد روسیه نشان می‌دهد که زمانی که موضوع اقدام پیش می‌آید، کرملین در مقابل غرب و در کنار ایران قرار نمی‌گرد. روسیه به تمامی قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران رای مثبت داده است و این در حالی است که رای وتوی این کشور می‌توانست مانع تصویب این قطعنامه‌ها شود. روسیه حتی از فروش موشک‌های اس 300 به ایران نیز خودداری کرد و این در حالی است که در هیچ یک از این قطعنامه‌ها فروش این موشک‌ها به ایران منع نشده است. باید گفت که روسیه ، ایران را یک شریک استراتژیک قلمداد نمی‌کند و بر این باور است که تهران با توجه به ایزوله بین‌المللی و تحریم‌ها به دنبال حمایت مسکو است. به گمان شماری از تحلیلگران استراتژی روسیه در قبال ایران نیز به نوعی یک استراتژی دوسویه محسوب می‌شود. روسیه از سویی به دنبال روابط نزدیک با ایران است و از سوی دیگر مخالف دستیابی تهران به تسلیحات هسته‌ای. در این بین مقامات ایرانی می‌دانند که روسیه در گذشته از مجازات‌ها علیه ایران حمایت کرده است و احتمال تکرار این اقدام از سوی مسکو وجود دارد.