پیمان امنیتی سعد آباد چگونه شکل گرفت؟

عصر روز سه شنبه 31 فروردین ماه 1317 شمسی قراردادهای مفصلی بین دولت های ایران وترکیه به امضاء رسید و از این رو ابلاغیه ای به شرح زیر بین وزیر امورخارجه ایران و رئیس هیئت نمایندگی ترکیه امضاء شد . بنابر متن این قرارداد درتعقیب مذاکرات ایران وترکیه، مذاکراتی که از چندی پیش بین دولت ایران از یک طرف وهیئت نمایندگی ترکیه از طرف دیگر جریان داشت با موفقیت خاتمه یافت و به امضای قراردادهای ذیل منتهی شد.

1-قرارداد اقامت 2- قرارداد امنیت منطقه سرحدی و تسویه حوادث واختلافاتی که در منطقه مزبور به ظهور می رسد.3- قرارداد تعاون قضائی درمسائل حقوقی وتجارتی4- عهدنامة استرداد مقصرین وتعاون قضائی دراموراجرائی 5- موافقت نامه برای تنظیم طرز عمل ادامه گمرکات ایران وترکیه که درسرحد دائر خواهد شد.6- موافقت نامه مخصوص راجع به دا ئر کردن پاره ای خطوط تلگرافی وتلفونی بین دولتین 7- قرارداد هوائی 8- موافقت نامه مربوط به تسهیل و ازدیاد تزانزیت، حمل ونقل مال التجاره ومسافر ازطریق طرابوزان – تبریز- تهران و بالعکس 9- قرارداد دام پزشکی 10- عهدنامه دریانوردی و تجارت.

 علاوه برقراردادهای مذکور، موافقت نامه هائی نیز در مسائل مختلفی که مربوط به منافع مشترک دو کشور و اسباب مزید همکاری فیمابین است، حاصل گردید. درتمام جریان مذاکرات، محیط صدق و صفا که حاکی از روح مودت و الفت فی مابین است حکمفرما بود و نمایندگان طرفین با ایمان به لزوم تشیید علائق برادری دو ملت ایران و ترک، تعاطی نظر می نمودند.

عنایت الله سمیعی وزیر امور خارجه ایران و جمال حسنی  رییس هیات نمایندگی ترکیه  این قرارداد را امضا کردند. یقین است که باعقد قراردادهای جدید، مناسبات دوستی و یگانگی ایران وترکیه که نتیجه رای دوربین و توانای دو قائد عظیم الشان دو ملت برادر است، براساس تزلزل ناپذیری استوار ، و معاضدت وهمکاری ایران وترک از هر جهت بیش از پیش فراهم خواهد شد.

برحسب دعوتی که از وزیر امورخارجه عراق شده بود، آقای ناجی الاصیل روز پنجشنبه دهم تیرماه به تهران وارد شده، به قصر صاحبقرانیه رفته و عصر یکشنبه 13 تیرماه، عهدنامه تحدید حدود ایران و عراق وحل اختلافات راجع به شط العرب درعمارت وزارت امورخارجه توسط عنایت الله سمیعی وزیرامورخارجه  و ناجی الاصیل وزیرامورخارجه  عراق امضاء و ابلاغیه ذیل ازطرف نمایندگان دو  دولت منتشر شد.

دولت ایران درباره این سفر ابلاغیه منتشر کرد. مذاکراتی که از چندی پیش بین دولت شاهنشاهی ایران و دولت پادشاهی عراق راجع به سرحدات مشترک دولتین، و موضوع شط العرب ادامه داشت با موفقیت خاتمه یافته و منتهی به عهدنامه سرحدی و پروتکل ضمیمه آن گردید:

با انعقاد این عهدنامه اختلافاتی که از سالیان دراز بین ایران وعراق موجود بود مرتفع و جای نهایت مسرت است که اینک تحت توجهات اعلیحضرت همایون شاهنشاه ایران و اعلیحضرت پادشاه عراق دو قائد عظیم الشان دو کشور دوست وهمسایه محیط حسن تفاهم واقعی و صدق وصفا که حاکی از روح مودت و الفت فیمابین است در مناسبات دو دولت حکمفرما شده و موجبات تشیید روابط برادرانه بین دو ملتی که دارای علائق بیشمار مادی و معنوی می باشند فراهم گردیده و زمینه همکاری دو کشور را درطریق معاضدت برای تحکیم مبانی صلح براساس متینی استوار ساخته است.

پس از این دیدار، آقای فیض محمدخان، وزیرامورخارجه افغانستان نیز روز چهارشنبه 16 تیر به تهران وارد و صبح پنجشنبه با شاه دیدار کرد ونهار مهمان وی بود. ساعت 5 بعد از ظهر پنجشنبه 17 تیر، پیمان عم تعرض بین چهار دولت ایران، افغانستان ،عراق و ترکیه درکاخ سعد آباد به امضاء رسید. متن کامل این عهدنامه به شرح زیر است:

عهدنامه عدم تعرض

نظر به تمایلی که از فراهم ساختن موجبات حفظ روابط و دادیه و حسن تفاهم بین خود، با تمام وسائل موجوده خود دارند و برای تامین و استقرار صلح و امنیت درشرق نزدیک به وسیله تضمینات تکمیله در حدود میثاق جامعه ملل و برای کمک به صلح عمومی و برای ایفاء وظایفی که به موجب عـهدنامه تحریم جنگ مورخه 27 اوت 1928 پاریس وعهود دیگر که درآنها شرکت نموده اند متقبل شده اند و تماماً با میثاق جامعه ملل وعهدنامه تحریم جنگ موافقت دارد تصمیم نمودند که این عهدنامه را منعقد نمایند و برای این منظور نمایندگان مختار خود را به قرار زیر:

اعلیحضرت شاهنشاه ایران: جناب آقای عنایت الله سمیعی، وزیرامورخارجه ایران.

اعلیحضرت پادشاه افغانستان: جناب آقای فیض محمد خان وزیرامورخارجه افغانستان

اعلیحضرت پادشاه عراق: جناب آقای دکتر ناجی الاصیل وزیرامورخارجه عراق

حضرت رئیس جمهور ترکیه: جناب آقای توفیق رشدی اراس وزیرامورخارجه ترکیه تعیین نموده اند و مشارالیهم بعد از ارائه اختیارنامه های خود که به طور منظم مرتب شده بود در مقررات ذیل موافقت حاصل نمودند:

ماده 1- دول متعاهد متعهد می شوند که سیاست عدم مداخله مطلق درامور داخلی یکدیگر را تعقیب نمایند.

ماده 2- دول متعاهد معظمه صریحاً متقبل می شوند که مصونیت حدود مشترک یکدیگر را کاملاً محترم بشمارند.

ماده 3- دول متعاهد معظمه موافقت می نمایند که درکلیه اختلافات بین المللی که با منافع مشترک آنها مربوط باشد با یکدیگر مشورت نمایند.

ماده 4- هریک از دول متعاهد درمقابل متعاهد متقبل می شوند که درهیچ مورد، خواه به تنهایی و خواه به معیت یک یا چند دولت دیگر، به هیچ گونه عملیات متجاوزانه  برعلیه یکدیگر مبادرت ننمایند.

عملیات ذیل تجاوز محسوب می شود:

اول- اعلان جنگ

دوم- تهاجم به وسیله قوای مسلح یک مملکت حتی بدون اعلان جنگ به خاک مملکت دیگر.

سوم- حمله به وسیله قوای بری و بحری وهوائی حتی بدون اعلان جنگ به خاک یا سفاین و یا هواپیماهای مملکت دیگر.

چهارم – کمک یا همراهی مستقیم یا غیرمستقیم به تجاوز.

عملیات ذیل تجاوز محسوب نخواهد شد:

1- اجرای حق دفاع مشروع یعنی مقاومت درمقابل یک اقدام متجاوزانه به طوریکه فوقاً تعریف شد.

2- اقدام در اجرای ماده 16 میثاق جامعه ملل.

3- اقدام در اثر تصمیم متخذه  به توسط مجمع عمومی یا شورای جامعه ملل یا برای اجرای بند 7 ماده 15 میثاق جامعه ملل، مشروط براین که درمورد اخیر این اقدام برضد دولتی به عمل بیاید که بدواً مبادرت به تجاوز نموده باشد.

4- مساعدت به دولتی که مورد حمله و تهاجم یا اعلان جنگ یکی از دول متعاهد، بر خلاف مقررات عهدنامه تحریم جنگ مورخه 27 اولت 1928 پاریس واقع شده باشد.

5- هرگاه یکی از دول متعاهد معتقد شود که ماده چهارم این عهدنامه نقض و یا در شرف نقض می باشد، بلافاصله موضوع را در پیشگاه شورای جامعه ملل مطرح خواهد ساخت. مقررات مذکوره در فوق لطمه ای به حق دولت مزبور دائر به اتخاذ هر گونه رویه که در این موقع لازم بداند وارد نخواهد ساخت.

6- هرگاه یکی از دول متعاهد برعلیه دولت ثالثی مبادرت به تجاوز نماید، طرف دیگر می تواند بدون اطلاع قبلی این عهدنامه را نسبت به تجاوز فسخ نماید.

ماده 7- هریک از دول متعاهد متقبل می شوند که درحدود  سرحدات خود از تشکیل یا عملیات دستجات مسلح و از ایجاد هرگونه هیئت و یاتشکیلات دیگری برای تخریب موسسات موجوده یا اخلال نظم و امنیت هر قسمتی ازخاکم متعاهد دیگر(سرحدی یا غیر سرحدی) و یا برای واژگون ساختن طرز حکومت طرف دیگر جلوگیری نماید.

ماده 8- نظر به این که دول متعاهد میثاق عمومی تحریم جنگ مورخه 28 اوت 1928 را به رسمیت شناخته به موجب میثاق مزبور تسویه یا حل هر گونه اختلاف یا تنازع، قطع نظر از کیفیت یا منشاء آن که ممکن است که بین آنها بروز نماید باید فقط به وسائل مسالمت آمیز به عمل آید، این مقررات راتائید نموده اعلام می دارند که به هر طریق مسالمت آمیزی که برای این منظور فعلاً بین دول متعاهد موجود و یا در آینده موجود شود متوسل خواهند شد.

ماده 9- هیچ یک از مواد این عهدنامه نمی تواند به هیچ وجه تعهداتی را که دول متعاهد به موجب میثاق جامعه ملل متقبل شده اند تضعیف نمایند.

ماده 10- این عهدنامه که به زبان فرانسه نوشته شده و درچهارنسخه به امضاء رسیده و هریک از دول متعاهد، دریافت یک نسخه آن را اعتراف می نمایند، برای مدت پنج سال منعقد می گردد.

در انقضاء این مدت، عهدنامه مزبور به جز در موردی که یکی از دول متعاهد با اطلاع قبلی شش ماه، فسخ آن را اعلام نماید، برای پنج سال دیگر به خودی خودتجدید خواهد شد و این عمل مرتباً تکرار می گردد تا آن که یک یا چند کشور متعاهد فسخ آن را به اطلاع قبلی شش ماه، فسخ آن را اعلام نماید، برای پنج سال دیگر به خودی خود تجدید خواهد شد و این عمل مرتباً تکرار می گردد تا آن که یک یا چند کشور متعاهد فسخ آن را با اطلاع قبلی شش ماهه اعلام دارند.

این عهدنامه درصورتی هم که توسط یکی دول متعاهد فسخ شود بین دول دیگر معتبر خواهد بود.

این عهدنامه به توسط هریک از دول متعاهد برطبق مقررات قانون اساسی آن مملکت به تصویب خواهد رسید و درجامعه ملل بتوسط دارالانشاء ثبت خواهد شد واز رئیس دارالانشاء تقاضا خواهد شد که آن را به اطلاع سایر دول عضو جامعه برسانند.

اسناد تصویب آن به توسط هریک از دول متعاهد به دولت ایران تسلیم خواهد گردید. به محض این که اسناد تصویب ازطرف دو دولت متعاهد تسلیم شد، این عهدنامه بین آن دو دولت به موقع(اجراء) گذارده خواهد شد. و راجع به دولت ثالث وقتی به مرحله اجرا گذارده می شود که دولت مزبور اسناد تصویب آن را تسلیم نماید و به همین قسم درمورد دولت چهارم نیز رفتار خواهد شد.

به محض تسلیم هریک از اسناد تصویب ، مراتب به فوریت به توسط دولت ایرانبه تمام امضاء کنندگان این عهدنامه اشعار خواهد شد.

کاخ سعد آباد (تهران)17 تیرماه 1316