وزیر خارجه یا وزیر جنگ؟!

دیپلماسی ایرانی: در عرصه پیچیده روابط بین‌الملل، نقش وزیر امور خارجه از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است که مستلزم ترکیبی از دانش عمیق تاریخی، فرهنگی و ژئوپلیتیکی است. این جایگاه به درک ظریف از پویایی‌های جهانی و توانایی ناوبری در آب‌های متلاطم دیپلماسی بین‌المللی نیازمند است که معمولاً با سال‌ها تجربه، شناخت و مطالعه به دست می‌آید. انتصاب‌های متاخر در برخی کشورها مانند گماردنِ آنالنا بربوک، سیاستمدار جوان آلمانی، به این سمت حساس، بحث‌هایی را درباره اهمیت تجربه، آگاهی و فهم از چالش‌های تاریخی در کنار مولفه‌های فرهنگی، اجتماعی و سیاسیِ مناطق گوناگون جهان در مواجهه با رویکردهای نوین در دیپلماسی برانگیخته است. 

رفتار و مواضع اخیر وزیر امور خارجه آلمان، آنالنا بربوک، در قبال مناقشات جهانی، پرسش‌هایی جدی را درباره افول سطح  دیپلماسی آلمان در عصر حاضر مطرح کرده است. تناقضات آشکار در گفتار و کردار این مقام ارشد آلمانی، که زمانی از "دیپلماسی فمینیستی" سخن می‌گفت، اکنون به گونه‌ای است که برخی ناظران را به این نتیجه رسانده که گویی با وزیر جنگ روبه‌رو هستند تا وزیر امور خارجه. این رویکرد دوگانه، به ویژه در مورد بحران‌های اخیر خاورمیانه، نه تنها اعتبار آلمان به عنوان یک میانجی بی‌طرف را خدشه‌دار کرده، بلکه چالش‌های جدی را در عرصه دیپلماسی بین‌المللی ایجاد کرده است.

در همین راستا Pierre Rimbert جامعه‌شناس، روزنامه‌نگار و پژوهشگر مرکز اروپایی جامعه‌شناسی و Anne-Cecile Robert، روزنامه‌نگار متخصص در حوزهٔ نهادهای اروپایی و آفریقایی، در مقاله‌شان در نشریه Le Monde diplomatique، بیشتر به این موضوع پرداخته‌اند.

******
 
در ساحت روابط بین‌الملل که عمدتاً تحت تأثیر رویکردهای مردسالارانه قرار دارد، آنالنا بربوک، وزیر امور خارجه آلمان، در سال 2021 با دکترینی انقلابی و پر سر و صدا موسوم به "دیپلماسی فمینیستی" وارد عرصه سیاست‌خارجی آلمان شد. این رویکرد که به عنوان "بخش اساسی سیاست خارجی ارزش‌محور" آلمان معرفی شد، بر اساس اسناد وزارت أمور خارجهٔ آن کشور، به دنبال "پرورش و تکوین واکنشی فمینیستی"، به ارزش ها و هنجارها، توجه به "خطرات جنسیتی و آسیب‌پذیری‌های تقاطعی"، اجرای "برنامه زنان، صلح و امنیت سازمان ملل متحد" و "ایجاد فضاهای امن" بوده است. با این حال، در پی بمباران سیستماتیک مدارس و بیمارستان‌های غزه توسط ارتش اسرائیل، که اکثر قربانیان آن را زنان و کودکان تشکیل می‌دهند، عملکرد خانم بربوک در تضاد آشکار با اصول اعلام شده دیپلماسی به اصطلاح فمینیستی قرار گرفت. در سخنرانی 10 اکتبر 2023 در بوندستاگ، یک سال پس از یورش حماس به اسرائیل، وزیر امور خارجه آلمان هیچ اشاره‌ای به وضعیت فلسطینیان نکرد و در عوض، تفسیری بحث‌برانگیز، شخصی و پرحاشیه از حقوق بین‌الملل ارائه داد. بربوک اظهار داشت: "دفاع مشروع به معنای نابودی تروریست‌هاست، نه صرفاً حمله به آنها. حتی زمانی که تروریست‌های حماس در میان غیرنظامیان یا در مدارس پنهان می‌شوند، ما عقب‌نشینی نمی‌کنیم. به همین دلیل در سازمان ملل تأکید کردم که حتی مکان‌های غیرنظامی می‌توانند وضعیت حفاظتی خود را از دست بدهند. این موضع آلمان است و امنیت اسرائیل برای ما اینگونه تعریف می‌شود." 

چنین موضع‌گیری‌ای، که از سوی فردی مدعی تخصص در حقوق بین‌الملل مطرح شده، نشان‌دهنده خلط عمدی استثنا و قاعده است. اگرچه استفاده از "سپر انسانی" می‌تواند در موارد خاص یک زیرساخت غیرنظامی را به هدف نظامی مشروع تبدیل کند، این امر تنها می‌تواند استثنایی بر اصل کلی حمایت از غیرنظامیان باشد، مشروط بر ضرورت و تناسب. تخریب و ویرانی روش‌مند شده و گستردهٔ مراکز درمانی، آموزشی، فرهنگی و اردوگاه‌های پناهندگان با بمب‌ها و جنگ‌افزارهای سنگین که به تلفات گسترده غیرنظامیان منجر می‌شود، آشکارا از این چارچوب خارج است. علاوه بر این، مقابله با دشمن، ولو آن‌که قوانین را نقض ‌کند، هیچ دولتی را از تعهد به حفاظت از غیرنظامیان معاف نمی‌‌کند، زیرا "ارزش جان انسان‌های بی‌گناه نمی‌تواند با اعمال ناشایست شخص ثالث کاهش پیدا کند." تعداد بالای کودکان در میان قربانیان، نشان‌دهنده نقض کامل قوانین جنگی‌ای است که پس از سال 1945 تدوین شدند. در تناقضی دیگر، در اوایل سال 2024، خانم بربوک با موافقتِ فروش جنگنده‌های بمب‌افکن یوروفایتر به عربستان سعودی، کشوری که سابقه مناقشه‌برانگیزی در زمینه حقوق زنان دارد، همکاران حزب سبز خود را شگفت‌زده کرد. این تصمیم با توجیه کمک عربستان به محافظت از اسرائیل در برابر موشک‌های حوثی‌های یمن اتخاذ شد. این رویدادها پرسش‌های جدی‌ای را درباره ماهیت و اجرای "دیپلماسی فمینیستی" در عمل مطرح می‌کند و نشان می‌دهد که چگونه اصول اعلام شده می‌توانند در برابر منافع ژئوپلیتیک و اقتصاد مضحک شده و رنگ ببازند.

منبع: لوموند دیپلماتیک / ترجمه و افزوده:‌ احسان دستِغیب