وضعیتی که ایران از آن سود می برد

نویسندگان: جیم کرین (Jim Crane)، کریستین کوتز اولریچن (Christian Koates Ulrichen)

دیپلماسی ایرانی: روابط عربستان سعودی و امارات متحده عربی همواره افت و خیزهایی را شاهد بوده است. اول بر سر یمن، بعد سر سوریه و اسراییل و سپس سهمیه اوپک و اکنون تجارت مرزی. سیر اختلافات میان عربستان و امارات به اوج تازه‌ای رسیده است. به رغم نگرانی ناظران خلیج فارس مبنی بر اینکه آیا اختلافات میان عربستان سعودی و امارات از چرخش‌های بزرگتری در روابط منطقه‌ای خبر می‌دهند یا خیر، باید بگوییم که این‌طور نیست. 

هرچند شاهد واگرایی‌های راهبردی تازه‌ای، به‌ویژه بر سر اقدامات اقلیمی و مداخله در منازعات منطقه ‌ای هستیم، روابط شکننده سعودی – امارات رویداد تازه‌ای نیست. مناقشه بین دو کشور، به جای این که اختلاف دیپلماتیک بی‌سابقه‌ای باشد، در واقع بازگشت به شرایط متداول پیش از سال 2015 است.

به هر حال، نتایج این اختلافات جالب توجه بوده است. در کنار جدال بی‌سابقه پیرامون تولید نفت، منازعه سعودی – امارات به محور ضد ایران در خلیج فارس پایان داده است. هر دو پادشاهی تنش‌هایشان با تهران را، که در گذشته‌ای نه چندان دور خواهان نابودی‌اش بودند، کاهش داده‌‌اند و با دست کشیدن از خواسته های سابقه شان، با پذیرفتن دوباره واقعیت ایران، هر کدام به نوعی با طرف ایرانی وارد گفت وگو و مذاکره برای حل اختلافاتشان شده اند. به این ترتیب بازگشت فضا به شرایط مساعدتری را شاهد هستیم.

با زوال محور امارات – سعودی، سیاسی افراط‌گرایی علیه ایران هم فروکش کرده است. پیدایش روزافزون سرنخ‌های گوناگون از این گرایش خبر می‌دهند. در مقایسه با مناقشات سال 2016 تا 2018 که عربستان به‌شکل ناگهانی روابط دیپلماتیکش با تهران را قطع کرد، اکنون زبان محمد بن سلمان، ولیعهد این کشور در رابطه با ایران نرم‌تر شده است.

به نظر می‌رسد حملات موشکی و پهپادی علیه تاسیسات نفتی عربستان در سال 2019 که به ایران نسبت داده شده، سعودی‌ها را بر آن داشته است تا در مورد تهران عاقلانه‌تر بیاندیشند. به ویژه امتناع دونالد ترامپ، رئیس جمهوری سابق ایالات متحده که هم عربستان سعودی و هم امارات متحده عربی در تشدید خصومت علیه ایران روی او بسیار حساب کرده بودند، از هرگونه پاسخ کشورش به این حملات نیز بیدارباشی به شرکای آمریکا در خلیج فارس بود که به پاسخی کوبنده از سوی واشنگتن دل بسته بودند.

در ماه جاری، عبدالعزیز، وزیر نفت سعودی، به ‌شکلی غافلگیر کننده‌، سخنان صمیمانه‌ ای را در رابطه با بیژن زنگنه، همتای ایرانی ‌اش بیان کرد و او را «دوست» خود و همکاری دانست که به رغم تنش‌ های سیاسی بین دو کشور امکان همکاری بین آنها در اوپک وجود دارد.

به همین ترتیب، امارات متحده نیز درگیر گرم‌کردن روابط با ایران بوده است. امارات متحده چه ‌بسا بیشتر از عربستان سعودی در معرض حملات ایران و آسیب ‌پذیرتر از آن است. علاوه بر زیرساخت ‌های حیاتی آب، برق و انرژی مستقر در خطوط ساحلی امارات که اهدافی مناسب برای حملات احتمالی ایران هستند، این امیرنشین میزبان هزاران تاجر و کسب و کار ایرانی و صدها هزار شهروند ایرانی ‌تبار است. در صورت وقوع جنگ، ایران مجموعه‌ ای متنوع از گزینه‌ های متعارف و نامتقارن در امارات خواهد داشت که می تواند ضربات سهمگینی به این کشور بزند.

قابل ذکر است که سعودی ‌ها و اماراتی ‌ها، جداگانه و با روش ‌های مختلف، با ایران روابط برقرار کرده‌اند. سعودی‌ها این کار را غیرمستقیم و از طریق میانجی‌هایی مانند عراقی ‌ها انجام داده‌اند، در حالی که امارات متحده مستقیما هیئت ‌هایی را به تهران فرستاده و وارد گفت وگوی مستقیم شده است.

سرانجام اینکه دو کشور با پایان یافتن محاصره سه و نیم ساله علیه قطر در ژانویه 2021، با سرعتی متفاوت به عادی‌سازی روابط با دوحه پرداخته‌اند. عربستان سعودی در تلاش برای اثبات عبرت گرفتن از اشتباهاتش در دوران ریاست جمهوری ترامپ و جلب اعتماد دولت جو بایدن، رئیس جمهوری دموکرات و متفاوت ایالات متحده، در این مسیر از امارات جلو افتاده است.

هرچند بیشتر اختلافات دپیلماتیک بین عربستان و امارات – مثلا اختلاف بر سر سوریه و اسرائیل – حل شده اما لازم به یادآوری است که سرد شدن دوستی نزدیک بین دو کشور در سال 2018 خلاف قاعده و غیرمتعارف بود. به بیان دیگر، روزهای بد گذشته بازگشته‌اند.

منبع: فوربس / تحریریه دیپلماسی ایرانی/11