۲۰۱۹، سال طوفانی روابط ایران و هند

دیپلماسی ایرانی: هند در زمینه روابطش با ایران در سال 2019 با گزینه هایی دشوار مواجه خواهد شد. نفت همواره نقشی مهم در روابط این دو کشور داشته و حالا ایالات متحده صادرات نفت ایران را با تحریم ها هدف گرفته است. اگرچه واشنگتن هشت مشتری نفت تهران از جمله دهلی نو را از تحریم ها معاف کرده، اما این معافیت تنها تا ماه مارس دوام دارد. و در حالی که هند روابط خود با ایالات متحده را به رو رشد ارزیابی می کند، نمی خواهد که به هیچ قدرت بزرگی وابسته به نظر برسد. سوال اینجاست که دهلی نو در واکنش به فشارهای واشنگتن و با توجه به منافع خود در منطقه و در جهان، چه خواهد کرد؟

نفت، بازارها و منافع مشترک

هند با 1.3 میلیارد مصرف کننده، بازاری بزرگ برای صادرکنندگان سوخت های فسیلی در حوزه خلیج فارس به شمار می رود. رشد سالانه واردات نفت این کشور حدود 5 درصد است که به بار تجاری این کشور می افزاید و انتظار هم نمی رود در کوتاه مدت از میزان تقاضا برای انرژی های فسیلی کاسته شود. هند برای کسب اطمینان از امنیت انرژی خود همواره سعی کرده است تا سبدی متنوع از تولیدات کشورهای شورای همکاری خلیج فارس، ایران و عراق را خریداری کند. اما در معامله با ایران، هند شرایط اعتباری، بیمه و حمل و نقل مطلوب تری دریافت می کند که همگی انگیزه هایی قابل توجه برای کشوری هستند که حدود 83 درصد از نفت مصرفی خود را وارد می کند. به علاوه، برخی از شرکت های هندی همچون «ریلاینس» با ظرفیت های پالایشگاهی بالا، از صادرات محصولات پالایش شده نفتی به ایران کسب و کار سودآوری دارند.

منافع هند و ایران فراتر از امنیت انرژی است. هر دو کشور با پاکستان که هند آن رابزرگ ترین تهدید امنیتی خود می داند، مرز دارند. هند با پیشبرد تفکرات باستانی ژئوپولتیک «چاناکیا»، همسایه کشور رقیب را دوست بالقوه می داند. اختلافات ایران و پاکستان تا همین اواخر که در تنش های فرقه ای ریشه داشت نیز به این تفکر دامن زده است. از این رو، هند همواره ایران دوست را برای مقابله احتمالی با پاکستان ترجیح می داده و ایران نیز هدف هند برای جهان چندقطبی را با منافع خود در کاهش سلطه جهانی آمریکا، همراستا می دانسته است. دو کشور در افغانستان بیشترین همگرایی استراتژیک را داشته اند. دو کشور از مدت ها پیش از آنکه آمریکا متوجه تهدید تروریستی طالبان شود، از اتحاد شمالی به خوبی محافظت کردند.

یکی دیگر از زمینه های کلیدی همکاری دهلی نو و تهران، بندر در حال توسعه چابهار ایران است. پاکستان دسترسی هند را از مسیرهای زمینی به سمت غرب دور می کند و توسعه چابهار به هند در از بین بردن این انزوا کمک می کند. توسعه چابهار کوریدور شمال-جنوب را به مسیر بهتری برای تجارت با آسیای میانه تبدیل و هند را به سرزمین های استراتژیک افغانستان متصل می کند. هند برای توسعه سه اسکله در این بندر و ساخت یک خط ریلی از شهر زاهدان تا دروازه افغانستان وعده 500 میلیون دلار سرمایه گذاری داده است. ایالات متحده با تایید نقش سازنده هند در افغانستان، بندر چابهار را از تحریم ها علیه ایران معاف کرد.

تحریک های دوجانبه

با این حال، دهلی نو و تهران اختلافاتی هم دارند. هند همواره از جامعه بین المللی در اقدامات برای ایران غیر هسته ای حمایت کرده است. در کشمیر، ایران گاهی اوقات از مخالفانی که علیه کنترل هند بر منطقه می جنگند، حمایت دیپلماتیک کرده است.

اختلافات آنها به تجارت انرژی نیز کشیده شده است. توافق در زمینه یک میدان گاز طبیعی کشف شده توسط شرکت ملی انرژی هند در سال 2010 به هم خورد و مذاکرات دو کشور برای ساخت خط لوله گازی که در سال 2008 شکست خورد، هرگز از سر گرفته نشد. هند و ایران یکدیگر را یک طرف مذاکره دشوار می دانند. اما در کل، اختلافات هیچگاه به روابط دو کشور آسیب نرسانده اند. هند و ایران یکدیگر را در شرایطی عملگرایانه می بینند و اگر به حال خودشان رها شوند، همکاری را به دشمنی ترجیح خواهند داد.

پیچیدگی های قدرت برتر

در کوتاه مدت، افزایش احتمال مواجهه آمریکا و ایران، هند را نگران می کند. ادامه تنش های منطقه ای و نوسانات در بازار انرژی محتمل ترین مخاطرات هستند و می توانند بر انتخابات سراسری هند که در نیمه اول سال 2019 برگزار می شود، تاثیر بگذارند. درگیری نظامی در خلیج فارس نیز چندان غیرمحتمل نیست و این مساله می تواند در انتقال محموله های نفت و گاز به هند از تنگه هرمز اختلال ایجاد کند. هر نتیجه احتمالی از مذاکرات احتمالا با کنترل طالبان بر بخش وسیعی از افغانستان همراه خواهد بود. ایران که از ابتدا مخالف طالبان بوده به همراه روسیه به حامیان جنبش سنی تبدیل شده است. در کل، روسیه، چین و پاکستان دلایل زیادی برای نزدیکی بیشتر با ایران دارند و این مساله هند را در خصوص افغانستان در شرایط بدی قرار می دهد.

افزایش هزینه ها

اگرچه هند فعلا از تحریم های نفتی ایالات متحده علیه ایران معاف است، اما این معافیت همیشگی نیست. معافیت امکان واردات حدود 305 هزار بشکه نفت خام در روز را برای هند فراهم آورده که 30 درصد از واردات در سال مالی 2017-2018 و 45 درصد از سال مالی پیش از آن، کمتر است. در دور قبلی تحریم ها علیه ایران هند فرصت داشت به طور تدریجی واردات خود را از ایران کاهش دهد، اما این کاهش هرگز از 50 درصد بیشتر نشد. به علاوه تحریم ها در آن زمان بین المللی بود هند آسان تر خود را با آنها وفق می داد.

اما درخواست های یکجانبه دولت دونالد ترومپ برای به صفر رساندن واردات از ایران برای هند هزینه اضافی به شمار می رود و در کوتاه مدت کسری تجاری هند را افزایش می دهد. به علاوه، هند در معامله با دیگر کشورها نمی تواند از مزایای معاملات با ایران بهرمند شود. کاهش خرید هند از ایران همچنین می تواند به افزایش قیمت نفت در بازار جهانی بیانجامد چراکه هند دومین مقصد بزرگ نفت ایران بوده است. حتی اگر آمریکا به معافیت چابهار از تحریم ها ادامه دهد، باز هم احتمال مواجهه هند با اقدامات تلافی جویانه ایران برای کاهش معاملات نفتی وجود دارد.

گزینه های نه چندان خوشایند

هند که در موقعیتی دشوار گیر کرده است، در نهایت در برابر خواسته های آمریکا تسلیم خواهد شد. دهلی نو احتمالا برای ممانعت از مواجهه مستقیم با دولت ترامپ، تلاش خواهد کرد تا در دیگر زمینه ها امتیازاتی از واشنگتن بگیرد. اما در عین حال، هند از شرکت های انرژی خود نخواهد خواست که واردات نفتی از ایران را به کل متوقف کنند و از این شرکت ها با استفاده از اقداماتی همچون پرداخت به ارز محلی و ابزاری جایگزین برای حمل و نقل و بیمه، در برابر تحریم های ایالات متحده محافظت خواهد کرد. دهلی نو همچنین به پیشبرد پروژه چابهار که چراغ سبز واشنگتن را گرفته، ادامه خواهد داد.

اگر هند خوش شانس باشد، ایالات متحده از سیاست «همه چیز یا هیچ چیز» در تجارت انرژی با ایران عقب نشینی خواهد کرد و این امر به هند اجازه می دهد با حفظ راه حل میانه، از شرایط بهره لازم را ببرد. اگر هند بدشانس باشد، اختلافات آمریکا و ایران تشدید خواهد شد و حتی ممکن است به درگیری نظامی برسد. هند به طور قطع با چنین درگیری‌ای مخالفت خواهد کرد و به بزرگترین تلفات جانبی آن تبدیل خواهد شد. با توجه به همه این فراز و نشیب ها، 2019 سالی طوفانی در روابط هند و ایران خواهد بود.

منبع: استرتفور / مترجم: طلا تسلیمی