راه نه چندان هموار قاهره برای نزدیکی به تهران

نویسنده: مونالیزا فریحه

دیپلماسی ایرانی: در میان صف بندی های موجود در منطقه، زمزمه های بسیاری درباره گشایش در روابط ایران و مصر شنیده می شود. برخی می گویند دو طرف می خواهند در بحران سوریه به هم نزدیک شوند. در حالی که بسیاری هم می گویند که سنگ بنای روابط دو کشور نمی تواند به دور از توجه به ارتباطات کشورهای عربی حوزه خلیج فارس با ایران باشد که نسبت به هر گونه نزدیکی به تهران هشدار می دهند.

نشانه هایی وجود دارد که نشان می دهد دو طرف مصری و ایرانی تمایل دارند روابط خود را به هم نزدیک کنند. شاید تازه ترین آنها اظهارات بهرام قاسمی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران باشد که دوشنبه گذشته از تماس های دو طرف برای "ارتقای سطح دیپلماتیک" میان دو کشور خبر داد اگر چه در حال حاضر تحولی حقیقی در روابط آنها دیده نمی شود.

یاسر عثمان، رئیس دفتر حافظ منافع مصر در تهران اخیرا با علاء الدین بروجردی، رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی ایران و محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه و حسین امیر عبداللهیان، مشاور وزیر امور خارجه دیدار کرد. بعد از سلسله دیدارهای او با مقامات ایرانی، مسئولان مصری از تمایل کشورشان به تحکیم روابط با ایران به عنوانی "یکی از کشورهای موثر و اصلی در خاورمیانه" صحبت کردند و گفتند که دو کشور در قبال بسیاری از قضایای منطقه ای، دیدگاه هایی نزدیک به هم دارند، از جمله در ضرورت مبارزه با تروریسم و استفاده از راه های سیاسی به جای رویارویی های نظامی برای حل بحران های موجود در منطقه.

این اظهارات به خوبی نشان می دهد که نزدیکی روشنی میان مواضع دو کشور در قبال بحران سوریه وجود دارد، به گونه ای که به نظر می رسد دیدگاه قاهره به تهران نزدیک تر از کشورهای عربی حوزه خلیج فارس برای حل بحران سوریه است.

این در حالی است که گزارش ها حاکی از آن است که تهران توافقی عراقی – مصری برای صادرات نزدیک به نیم میلیون بشکه نفت در روز از عراق به قاهره را ترتیب داده که در پی تعلیق قرارداد دولت مصر با شرکت آرامکوی عربستان سعودی صورت گرفته است.

تلاش ها برای نزدیکی روابط میان دو کشور

تا کنون تلاش های بسیاری برای نزدیکی روابط دو کشور صورت گرفته است. سید حسین موسویان، دیپلمات سابق ایرانی در مقاله ای که به همراه یاسین العیوطی، استاد روابط بین الملل در دانشگاه نیویورک در سایت "آسیا تایمز" منتشر کرده است، می نویسد که در سال 2004 نشستی سری میان رئیس کمیته روابط خارجی و امنیت ملی ایران با اسامه البارز، مشاور سیاسی وقت حسنی مبارک، رئیس جمهوری سابق برگزار شد. بعد از این که مذاکرات در قاهره انجام شد، توافقی به وجود آمد تا روابط مصر و ایران عادی شود. اما این توافق به دلیل مخالفت تصمیم گیران در قاهره و تهران به سرانجام نرسید.

هیثم حسنین، پژوهشگر در مرکز واشنگتن در این باره می گوید که تلاش های بسیاری برای نزدیکی روابط تهران و قاهره بعد از سقوط حسنی مبارک، رئیس جمهوری مصر در سال 2011 صورت گرفته است. وی می گوید: «تنها شش روز بعد از کناره گیری مبارک، شورای عالی نیروهای مسلح به ناوهای ایرانی اجازه داد که برای نخستین بار طی سی سال گذشته از کانال سوئز عبور کنند.»  

بعد از آن هم عبدالفتاح السیسی، رئیس جمهوری مصر برای مراسم انتصابش از حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران دعوت به عمل آورد. با این حال روابط دو کشور همچنان محدود به بحث های اقتصادی و تجاری باقی مانده است.

با این حال موسویان و العیوطی خوش بین هستند که اگر تلاش های تازه ای برای از سرگیری روابط دیپلماتیک میان دو کشور صورت بگیرد، این بار موفق خواهد شد. به نظر آنها، دو کشور می توانند برای نزدیکی بیشتر روابط، همکاری ها در بحث "مبارزه با تروریسم" را آغاز کنند.

درباره آن چه "تهدید شیعی" گفته می شود و عده ای در مصر تلاش دارند برای آن تبلیغ کنند، العیوطی می گوید: «اصولا تقسیم بندی سنی – شیعی در مصر وجود ندارد و چنین حرف هایی بی اساس است.»

موسویان و العیوطی تاکید می کنند که اختلافات مذهبی جایی در روابط میان ایران و مصر ندارد و دو کشور می توانند با همکاری هم به بسیاری از درگیری ها در خاورمیانه خاتمه دهند و از شدت نگاه های تند طایفه ای سنی – شیعی در منطقه بکاهند، به ویژه که "مواضع منسجمی در قبال مسائلی همچون داعش و القاعده دارند."

در همین رابطه هیثم حسنین به عنوان پژوهشگر در مرکز "سیاست های خاور نزدیک واشنگتن" در روزنامه امریکایی "هیل" می نویسد، ترس از اسلام گراییِ تندِ سنی سبب شده تا مصر سیاست خارجی خود را متوجه نزدیکی به ایران کند، همچنین تمایل قاهره به بازسازی قدرتِ خود در منطقه به همراه بحران عمیق مالی سبب شده تا مصر گرایش بیشتری به ایران پیدا کند.

با توجه به نشانه ها و همچنین وقایع موجود که احتمال می رود تحولی در روابط مصر و ایران به وجود آید، محمد سعید ادریس، استاد علوم سیاسی در دانشگاه قاهره می گوید که بحث های بسیاری برای همگرایی در روابط دو کشور وجود دارد و دو طرف تلاش دارند سنگ بنای روابط را بگذارند، در حالی که مصر تنها کشور عربی است که روابط کاملی با تهران ندارد.

وی تفاوت اساسی در روابط دو کشور را نوع نگاه هر کدام از آنها نسبت به قضیه فلسطین می بیند و می گوید: «مصر راه صلح با اسرائیل را برگزید و خود را از راه مبارزه با اسرائیل بیرون کشید در حالی ایران فرهنگ مقاومت را انتخاب کرده است. در حالی که کشورهای عربی تهدیدی از سوی ایران نمی بینند که نخواهند با آن رابطه نداشته باشند اما برای مصر همیشه موانعی برای نزدیکی روابطش با ایران وجود داشته است، از جمله روابط امریکا و تهران، و اولویت های مصر که در راس آنها رابطه با عربستان سعودی و امارات متحده عربی وجود دارد.»

در این میان آن چه در روابط دو طرف جدید به حساب می آید و سبب شده روابط دو کشور را به هم نزدیک کند، بحران سوریه است، که با وجود این که به هم نزدیک است، مشترک هم نیست. هر دو کشور بر لزوم حفظ تمامیت ارضی سوریه و نهادها و ارتش آن به جای فروپاشی نظام تاکید دارند. اما نکاتی هم هست که دو کشور را از هم دور می کند از جمله مواضع کشورهای عربی حوزه خلیج فارس که مصر توجه بسیاری به آن می کند. ادریس می گوید: «موضع مصر نسبت به ایران مغرضانه است. شاید تفاهم هایی با ایران حاصل شود اما غیرممکن است دو کشور متحد هم شوند.» وی عوامل بسیاری را باعث دوری دو کشور از هم می داند.

در حالی که مصر تلاش می کند قدرت منطقه ای خود به عنوان بزرگترین کشور عربی را بازیابد و همواره بر اصول عربی تاکید داشته است، ادریس می گوید در سایه طرح "ناتوی عربی" بعید است قاهره به تهران گرایش پیدا کند در حالی که چنین رویکردی می تواند نقش آن در طرح های بلندپروازنه منطقه ایش را از بین ببرد.

درباره روابط مصر با حزب الله نیز تردیدهایی وجود دارد. عبداللطیف نصار، مدیر سابق دفتر الاهرام در بیروت که 28 فوریه گذشته بیروت را ترک کرد، در این باره به النهار می گوید: «حزب الله در سفر سامح شکری، وزیر امور خارجه مصر به بیروت دیدار با او را رد کرد در حالی که شکری با همه رهبران احزاب و جریان های لبنانی قبل از انتخابات ریاست جمهوری لبنان دیدار کرد.» این مساله نشان می دهد که روابط دو طرف چندان حسنه نیست.

با وجود این که سید حسن نصرالله، دبیر کل حزب الله همواره از عبدالفتاح السیسی، رئیس جمهوری مصر بابت نزدیکی روابطش با سوریه به نیکی یاد کرده است، اما نشانه ای از نزدیکی روابط مصر با حزب الله دیده نمی شود.

درباره احتمال نزدیکی روابط ایران و مصر نصار می گوید: «فکر نمی کنم تا زمانی که راه حلی برای بحران سوریه و جنگ بیهوده یمن یافت شود، تحولی در روابط دو کشور به وجود آید.»

منبع: النهار / ترجمه: علی موسوی خلخالی