خویشتن داری در دامنه لغات اردوغان جایی ندارد

نویسنده: راجر کوهن

دیپلماسی ایرانی: کودتای ترکیه نمونه اعلای بی مهارتی بود. هیچ تلاشی برای بدست گرفتن رهبری سیاسی صورت نگرفت، هیچ رهبری برای حضور در راس در صورت موفقیت حاضر نبود، خبری از استراتژی ارتباطی مشخص نبود و توانایی لازم برای بسیج توده نیز وجود نداشت. تنها حضور یک گروه سرباز ناامید در استانبول و هدف قرار دادن چند سازمان دولتی در آنکارا کل کودتا را تشکیل می داد.

برای رجب طیب اردوغان کافی بود که با یک پیام کوتاه در شبکه های اجتماعی از حامیان خود بخواهد که به خیابان ها بریزند. جای هیچ شکی ندارد که اردوغان بیش از هر کسی از این آشوب منتفع می شود و می تواند فشارهای خود را برای تقویت اقتدارگرایی بیشتر کند. ارتش ترکیه منزوی و جدای از جامعه باقی می ماند. کاملا طبیعی است که گروهی از افسران تصور کرده باشند که با بروز کودتا جامعه متکثر و ناراضی ترکیه به آنها خواهند پیوست. اما آنها اشتباه می کردند و این تصور اشتباه به هزینه جان 260 نفر تمام شد.

در ترکیه اردوغان، مخفی کاری و بی ثباتی رونق دارد. جای هیچ تعجبی وجود ندارد که تئوری های توطئه فراوانند. از زمان شکست انتخاباتی در 2015  رئیس جمهور بر کشوری رهبری داشته که حتی خشونت در آن از قبل هم بیشتر شده بود. این تحولات به اردوغان این فرصت را داد که در انتخابات نوامبر بار دیگر بازگردد و خود را به عنوان فردی به تصویر بکشد که با خشونت ها مخالف است. تلاش وی برای محکوم کردن فتح الله گولن و حامیان آن، بدون ارائه هیچ گونه مدرکی بخشی از الگوی توطئه و فتنه را تشکیل می دهد.

به نظر می رسد که ملت ترک با گذشت 35 سال از آخرین کودتا و گذشت 20 سال از مداخله نظامی 1997، نمی خواهند به وضعیتی باز گردند که یک دولت نیمه نظامی بر آنها حکمرانی کند و شرایطی مشابه سال های میانی 1960 تا 1980 رقم بخورد. مردم نهادهای دموکراتیک و قانون اساسی کشور را قبول دارند و ارتش هم ضعیف تر شده است. همه احزاب سیاسی کودتا را محکوم کرده اند و صرفنظر از همه انتقادات نسبت به رئیس جمهور، ترک ها خواهان گذر از وی نیستند.

موفقیت کودتا می توانست یک فاجعه بیافریند. اردوغان در میان ساکنان آناتولی از محبوبیت قابل توجه برخوردار است. پیشوایان مساجد در نیمه شب، اعلان عمومی اردوغان برای به خیابان ریختن مردم را از بلندگوها پخش می کردند. جای هیچ شکی وجود ندارد که هر گونه دولت نظامی می توانست با شورشی شبیه آنچه در سوریه در جریان است مواجه شود. از میان بردن آنچه از نهادهای دموکراتیک در خاورمیانه باقی مانده، ویرانگر است.

جای تعجب ندارد که اوباما و جان کری اعلام کرده اند که همه احزاب باید از دولت منتخب مردم حمایت کرده و با خویشتن داری از هرگونه خشونت بپرهیزند.

اما خویشتن داری در دامنه لغات اردوغان جایی ندارد. به گفته «فیلیپ گوردون» دستیار ویژه سابق اوباما در خاورمیانه، اردوغان به جای استفاده از این موضوع برای از میان بردن تفرقه برعکس عمل کرده و به دستگیری مخالفان و دشمنان، محدودیت بیشتر رسانه ها و انباشت بیشتر قدرت می پردازد. تنها در چند ساعت بیش از 2 هزار و 800 نفر بازداشت شده و 2هزار و 745 قاضی نیز از کار برکنار شدند.

سرکوب و سخت گیری بیشتر برای حامیان گولن و حامیان نظم سکولاری قدیم بیشتر خواهد شد. تشتت و تفرقه در جامعه بیش از پیش می گردد.

احتمال می رود که اردوغان سعی کند همه پرسی زودهنگام برای تغییر قانون اساسی و تثبیت پست ریاست جمهوری با اختیارات فراگیر برگزار کند. وی هم اکنون از این فرصت برخوردار است که مردم را متقاعد کند که تنها چنین قدرتی می تواند دشمنان را مهار کند.

به گفته «جاناتان ایال» دموکراسی در ترکیه پیروز شد تا تنها با سرعتی کمتر (نسبت به کودتا) خفه گردد. سه سال پیش و زمانی که عبدل فتاح السیسی با کودتا دولت دموکراتیک مرسی را برکنار کرد، دولت اوباما از دولت دموکراتیک مصر حمایت نکرد و حتی از لفظ کودتا در مورد اقدام السیسی و هم دستانش صحبت نکرد. در واقع رئیس جمهور برای حفظ نظم و امنیت، جانب ژنرال ها را گرفت.

درست است که محبوبیت مرسی کم شده بود، کودتا در مصر از حمایت عمومی برخوردار بود و دولت اوباما هم در عمل انجام شده قرار گرفته بود. اما اصول در خاورمیانه کمترین جایگاهی ندارند. سیاست در این سرزمین همواره به دنبال انتخاب بین بد و بدتر است.

گزینه بد- مقابل گزینه بدتر-  در مورد ترکیه ابقای اردوغان بود و محقق گشت. اما این بدان معنا نیست که شرایط بدتر نخواهد شد. شکست کودتا به معنای پیروزی دموکراسی نیست.

منبع: نیویورک تایمز / ترجمه: تحریریه دیپلماسی ایرانی / 25