انتخابات مصر؛ آیا پایان کار سلفی‌ها فرا رسیده؟!

محمدرضا عشوری مقدم، کارشناس مسائل گروه های اسلامی

دیپلماسی ایرانی: نتایج انتخابات پارلمانی مصر برای بسیاری از ناظران سیاسی غیرمنتظره است. گذشته از انتقادها درباره شیوه برگزاری این انتخابات و ممنوعیت فعالیت گروه های مخالف همانند اخوان المسلمین، شکست سنگین حزب «نور» شاخه سیاسی جریان سلفی مصر بسیار مورد توجه محافل مختلف قرار گرفت. از تمامی 120 نامزد حزب «نور» هیچکدام نتوانستند در مرحله اول انتخابات پیروز شوند که شکستی سنگین در کارنامه این حزب به شمار می رود.

کارنامه سلفی های مصر در نخستین انتخابات پارلمانی پس از انقلاب 2011 بسیار درخشان بود. حزب نور در آن انتخابات موفق شد با کسب 22 درصد کرسی های مجلس پس از اخوان المسلمین دومین حزب پیروز انتخابات باشد. سلفی ها تنها طی چند ماه، خیلی سریع توانستند به بازیگری موثر و اساسی در صحنه تحولات سیاسی مصر تبدیل شوند. از مراکز تصمیم سازی تا محافل مختلف رسانه ای حضور رهبران و فعالان جریان سلفی مشهود بود. با این حال اما برکناری محمد مرسی رئیس جمهور اخوانی مصر توسط ژنرال عبدالفتاح السیسی در سال 2013 سلفی ها را پیش روی انتخابی سخت قرار داد. آنها تصمیم گرفتند بر خلاف رویه جریان اسلامگرا از نظامیان حمایت کنند و آب پاکی را روی دست اخوانی ها و دیگر گروه های اسلامگرای متحد خود ریختند. رسما و عملا اعلام کردند که با نظامیان حاکم هیچ مشکلی ندارند و از ژنرال سیسی در مقام ریاست جمهوری حمایت می کنند. سلفی ها به این جهت امید آن را داشتند تا در سایه حمایت دولت نظامی بتوانند در این انتخابات نیز نتایج خوبی کسب کنند.

گذشته از بحث استقبال کم مردمی از این انتخابات واضح آن است که سلفی ها با محدودیت چندانی در فعالیت سیاسی و تبلیغات انتخاباتی مواجه نبودند و اکنون شکستی تلخ را تجربه کرده اند. حال، سئوال اینجاست که آیا آنگونه که بسیاری از رسانه ها می گویند می توان این انتخابات را نشانه ای بر پایان کار سیاسی و جایگاه مردمی جریان سلفی در مصر دانست؟ آیا ستاره اقبال سلفی ها در این کشور عربی رو به افول است؟!

به نظر می رسد که باید گفت لزوما خیر این طور نیست که بتوان قاطعانه چنین نتیجه ای گرفت، چرا که شرایط و عوامل مختلف در این شکست تاریخی دخیل بوده است. یکی از مهمترین این موارد، فضای رسانه ای به وجود آمده علیه احزاب و جریان‏‏‏های اسلامگرا بعد از سرنگونی حکومت اخوانی در مصر و حتی در منطقه است. واقعیت آن است که حمایت جریان سلفی از دولت نظامی نتوانست رضایت و استقبال افکار عمومی از این جریان را در پی داشته باشد. به هر حال نفس این موضع‏گیری در قبال نظامیان مصری تصمیمی بود که رهبران دعوة سلفیه همانند یاسر برهامی اتخاذ کردند و مسئولیت آن را نیز بر عهده گرفتند و اکنون نیز به شدت از سوی گروه‏‏های اسلامگرا سرزنش می شوند.

از سوی دیگر رفتار سیاسی رهبران جریان سلفی در دو سال اخیر با آنچه که ادعا می کرده اند همخوانی نداشته و تصویری «فرصت طلبانه» با «گفتمانی متناقض» در قبال تحولات سیاسی کشور از این گروه ارائه داده است. این رفتار متناقض، صداقت رهبران جریان سلفی را در میان افکار عمومی مصر به شدت تنزل داد تا جایی که بسیاری از ناظران سیاسی، سران این جریان را در جایگاه سیاستمدارانی با اصول و گفتمانی ثابت نمی بینند و ترجیح می دهند که همچنان به چشم واعظان و خطیبان مذهبی به آنها نگاه کنند.

با این حال، مهمتر از همه این موارد به نظر می رسد علت عمده این پدیده را باید در «فقه سیاسی» دعوة سلفیه جستجو کرد. اسلوبی که به شدت نسبت به درک واقعیت های سیاسی و مولفه های قدرت ناتوان است. جریان سلفی برای فرار از سرکوب دولت همانند آنچه بر سر اخوان المسلمین آمد خود را گرفتار یک تناقض کرد و به توجیه فرمانبرداری خود از دولت نظامی(طاعة السلطة) با توسل و سوءاستفاده از قاعده فقهی که «وقتی مفسده ای باشد دفع آن مهمتر از مصالح است» به ائتلاف خود با جریان های اسلامگرا پشت کرد. بسیاری امروز این توجیه «عملگرایانه» را با خرده گیری های سلفیان به دولت مرسی به بهانه هایی چون اهمال در ثبت شریعت در قانون اساسی، تلاش برای بهبود روابط با ایران و فشار به وی برای نزاع با لیبرال ها و نظامیان مقایسه می کنند و معتقدند که چنین ادعاهایی با همپیمانی با دولتی سکولار و نظامی مخالف اجرای شریعت، همخوانی ندارد.

با این حال باید گفت که نمی توان با قاطعیت این انتخابات را نقطه پایانی سرنوشت سیاسی سلفیان در مصر دانست. حزب سلفی نور پیش از این نیز دچار شکافی جدی شده بود که دودستگی در حزب و جدایی بسیاری از اعضا را در پی داشت. حتی امروز نیز بسیاری از رهبران جریان سلفی در مقابل سیاست های این حزب قرار گرفته اند و مخالف اقدامات نظامیان مصری هستند.

با این همه آنچه باید درباره نتیجه این انتخابات مورد تاکید قرار گیرد آن است که در هر صورت، نام جریان اسلامگرا در بازی شطرنج سیاست در مصر در جبهه مخالفان دولت «ژنرال سیسی» ثبت شده است و هر گروهی از این جریان خواه اخوانی و خواه سلفی که بخواهد در سایه حمایت های دولت به مسیر خود ادامه دهد از پایگاه مردمی چندانی در مصر برخوردار نخواهد بود.

انتشار اولیه: چهارشنبه 6 آبان 1394 / انتشار مجدد: چهارشنبه 20 آبان 1394