پولدارتر شدن امارات و ترکیه از جیب ایران

رگ حیات اقتصاد ایران در شرایط امروز، صادرات غیرنفتی است؛ صادراتی که بیشترین مزیت آن را در بخش کشاورزی باید جست وجو کرد. رضا نورانی، رییس کنفدراسیون صادرات اتاق بازرگانی ایران که از فعالان پرسابقه در حوزه صادرات محصولات کشاورزی است از روش هایی می گوید که در یکی دو سال پیش صادرکنندگان برای دور زدن تحریم ها از آن بهره بردند چراکه باید صادرات غیرنفتی به جهت حمایت از تولید انجام می شد.

به گزارش اعتماد، گلایه اصلی او اما از خودتحریمی هایی است که بیش از تحریم های ناعادلانه غرب بر اقتصاد کشور ضربه زده است. پس از تشدید تحریم ها کشتی های خارجی از ایران رفتند. یک کشتیرانی داخلی دولتی نیز داشتیم که به دلیل مقرون به صرفه نبودن فعالیت ها ادامه کار نداد. در چنین شرایطی انتظار از دولت آن بود که بخش خصوصی را برای تداوم تبادلات، حمایت کند. چراکه دور زدن تحریم ها برای بخش خصوصی کاری نداشت اما هزینه بر بود اما این حمایت اتفاق نیفتاد و ما مجبور شدیم کشورهای ثالث را پولدارتر کنیم مانند ترکیه و امارات. به هر حال نیاز به این داشتیم که محموله ها در یک کشور ثالثی تخلیه و بارگیری شود تا از تحریم ها بتوانیم عبور کنیم. این اتفاق، هم زمان بیشتری به ما تحمیل می کرد هم کیفیت کالاها را به دلیل گذر زمان بیشتر پایین می آورد و هم هزینه های ما را به شدت بالا می برد. در این شرایط دولت در کنار بخش خصوصی به عنوان یک حامی نقش خود را به خوبی ایفا نکرد. نورانی در این گفت وگو از آخرین آمارهای صادرات محصولات کشاورزی نیز خبر داد؛ ١٢ درصد افزایش در ١١ ماهه سال ١٣٩٣ نسبت به مدت مشابه سال قبل. اما او این افزایش را برای کشور کافی نمی داند. نورانی معتقد است باید در حوزه صادرات محصولات کشاورزی جهش داشته باشیم نه افزایش. مشروح گفت وگوی نورانی رییس اتحادیه ملی محصولات کشاورزی، رییس کنفدراسیون صادرات و رییس انجمن حمایت از تولیدکنندگان محصولات ارگانیک را با «اعتماد» می خوانید:

   در طول سال هایی که تحت فشار تحریم ها بوده ایم صادرات کشور نیز آسیب دیده است. اما این بار نمی خواهم این ماجرا را آسیب شناسی کنیم. به طور مشخص از شما می خواهم فرآیند صادرات یک محصول را پیش و پس از تحریم برای خوانندگان به تصویر بکشید.

برای من ثابت شد که در جریان تحریم ها می توان به خودکفایی رسید. اما تحریم ها آنجا آزاردهنده شد که ما خود را تحریم کردیم. این خودتحریمی ها خسارت هایی بیشتر از تحریم های بین المللی داشت.

  در چه زمینه ای خودتحریمی داشته ایم؟

پس از اعمال تحریم ها دیدیم که کشتی های خارجی از ایران رفتند. یک کشتیرانی داخلی دولتی نیز داشتیم که به دلیل مقرون به صرفه نبودن فعالیت ها ادامه کار نداد. در چنین شرایطی انتظار از دولت آن بود که بخش خصوصی را برای تداوم تبادلات، حمایت کند. دور زدن تحریم ها برای بخش خصوصی کاری نداشت اما هزینه بر بود اما این حمایت اتفاق نیفتاد و ما مجبور شدیم کشورهای ثالث را پولدارتر کنیم مانند ترکیه و امارات. به هر حال نیاز به این داشتیم که محموله ها در یک کشور ثالثی تخلیه و بارگیری شود تا از تحریم ها بتوانیم عبور کنیم. این اتفاق ، هم زمان بیشتری به ما تحمیل می کرد هم کیفیت کالاها را به دلیل گذر زمان بیشتر پایین می آورد و هم هزینه های ما را به شدت بالا می برد. در این شرایط دولت در کنار بخش خصوصی به عنوان یک حامی نقش خود را به خوبی ایفا نکرد.

  یک بار دیگر به فرآیند صادرات برگردیم. پیش از تحریم ها، تولیدات باغی و زراعی سورت و بسته بندی می شد، پس از دریافت مجوز بازرگانی، به بنادر رفته و با بارگیری در کشتی های خارجی به خاور دور و سایر کشورها فرستاده می شد. این فرآیند را پس از اعمال تحریم ها توضیح دهید.

وقتی تحریم شدیم تا رسیدن به بنادر کار طبق روال قبل انجام می شد اما دیگر کشتی خارجی وجود نداشت تا از طریق آن کالا را به سایر نقاط دنیا ارسال کنیم. بنابراین ناگزیر بودیم کالا را به کشور ثالث منتقل کرده و آنجا سوار بر کشتی های خارجی کنیم. این اتفاق هزینه های حمل را دو و حتی سه برابر می کرد. علاوه بر آن کالایی که ١٢ ساعته به مقصد می رساندیم پس از تحریم ها ١٢ روز در مسیر می ماند. یعنی کالا تا پیش از تحریم ها تا رسیدن به عربستان یا بحرین ١٢ ساعت بیشتر زمان نیاز نداشت اما پس از تحریم ها یک بار بارگیری می شد و به سمت امارات حرکت می کرد؛ آنجا دوباره فرآیند تخلیه و بارگیری به سمت کشورهای مقصد انجام می شد و زمان طی این فرآیند تا ١٢ روز افزایش می یافت. تحت تاثیر این جریان هم هزینه های حمل بالا می رفت و بر قیمت عرضه محصول نهایی تاثیر می گذاشت و همزمان باعث افت کیفیت محصول می شد به این ترتیب بازار هدف می توانست جای محصولات ایرانی را به سایر رقبا با کیفیت و قیمت مناسب تر بدهد. با این وجود ما صادرات را قطع نکردیم و به عنوان رگ حیات اقتصاد به آن نگریستیم.

  گفته می شود برخی کشتی ها با عوض کردن پرچم خود برای حمل بار به بنادر ایران آمده و ایران هم در مقابل با استفاده از همین روش کالاهای خود را به دیگر کشورها صادر می کند. این موضوع نتوانسته ماجرای کوتاه شدن مسیرها را تا حدی حل کند؟

امروز بخشی از تحریم های کشتیرانی برداشته شده اما کماکان برای دور زدن تحریم ها ناگزیر به رفتن به کشور ثالث هستیم.

  اینکه می گویید بخشی از تحریم ها برداشته شده منظور لغو تحریم بیمه کشتی هاست؟

ایران یکی از امن ترین دریاهای دنیا را دارد. شاید با تبلیغات منفی ذهن کمپانی های کشتیرانی را توانستند متاثر کنند اما در مجموع اگر مقایسه کنیم در سه دهه گذشته خلیج فارس از امن ترین دریاها بوده است. با این وجود کشتی های خارجی در طول تحریم هم آمدند و تبادلات مویرگی را انجام داده ایم.

  شما از سال ٦٢ به امر صادرات پرداخته اید. آن سال ها هم ایران درگیر جنگ تحمیلی عراق بود. چه مشابهتی بین صادرات در آن برهه تاریخ با امروز وجود دارد؟

به هر حال در آن دوره نیز صادرات سختی های خود را داشت. درگیر دفاع مقدس بودیم و گاه جنگنده های عراقی در انجام کار مانع ایجاد می کردند اما آن زمان درگیر تحریم نبودیم و کشورها کالاهای ما را می پذیرفتند و مشکلاتی که امروز با آن دست به گریبان هستیم وجود نداشت. در جریان تحریم ها به نظرم کم کاری شد. ما خیلی بهتر و با ظرافت بیشتر می توانستیم از آن عبور کنیم. در همین دوران دیدیم به جای اینکه صادرکننده را تقویت کنند، گفتند باید پیمان ارزی بدهید یا گفتند ارز را باید مبادله ای بفروشید. در حال حاضر ثابت نگه داشتن نرخ ارز نیز شرایطی را مانند سال های پیش از سال ٩٠ ایجاد می کند. در آن دوره اجازه افزایش نرخ ارز متناسب با تورم را ندادند و سیاست تثبیت را در پیش گرفتند اما در سال های ٩٠ و ٩١ به ناگاه قیمت ها با جهش سه برابری مواجه شد. امروز هم همان روال در پیش گرفته شده است. اجازه افزایش نرخ را به طور سالانه و منطقی نمی دهند و صرفه صادرات را پایین نگه می دارند؛ بنابراین دور از ذهن نیست که دوباره با جهش نرخ ارز مواجه شویم. ما باید تراز تجاری مان را مثبت کنیم. هر زمان این اتفاق در اقتصاد ایران افتاد هم وضعیت تولیدکننده و هم تجارت مناسب خواهد بود. اما منفی شدن تراز بازرگانی نشان دهنده مشکل دار بودن تولید و صادرات است.

  امروز و پس از عبور از دو سال تحریم، تراز بازرگانی در بخش کشاورزی چگونه است؟ یا به طور مشخص تر بفرمایید تحریم ها توانسته این تراز را در طول دو سال گذشته منفی تر کند؟

تراز از ابتدا منفی نبوده است و گاه در اثر سیاست های اشتباه تراز منفی می شود. بر اساس آخرین آمار یعنی صادرات ١١ ماهه سال قبل ١٢ درصد افزایش صادرات محصولات کشاورزی نسبت به دوره مشابه سال گذشته داشته ایم. اما این افزایش برای ما کافی نیست. ما باید برای رسیدن به وضعیت مطلوب جهش داشته باشیم نه افزایش. سال ١٣٩٢ به دلیل مشکلات سرمازدگی تولید کمتری داشته و به تبع آن صادرات کمی هم داشتیم. بنابراین افزایش صادرات سال ١٣٩٣ به مفهوم مناسب تر شدن وضعیت تراز نیست. اگر بخواهیم مقایسه کنیم با صادرات نفت می بینیم که یک بشکه محصولات کشاورزی برابر با صادرات سه بشکه نفت ارزآوری دارد.

  برای اینکه صادرات غیرنفتی به عنوان یکی از حیاتی ترین زیرساخت های اقتصاد رونق یابد ایجاد پایانه های صادراتی را چقدر موثر می دانید؟

پایانه های صادراتی در کشورهای پیشرفته از اساس و پایه های کار است. در این کشورها یا حتی در نمونه نزدیک به ما در امارات می بینیم که پایانه ها در گلوگاه های کشور یعنی متصل به فرودگاه ها یا بنادر ایجاد می شود. در این پایانه ها معمولا در طبقات مختلف نمایندگانی از اتاق بازرگانی، سازمان حفظ نباتات، سازمان استاندارد، وزارت بهداشت و تمام ارگان های مسوول در این زمینه مستقر هستند و صادرکننده با ورود به این مجموعه از یک طرف کالای خود را وارد و پس از طی تمام مراحل کار در کوتاه ترین زمان از طرف دیگر وارد بار هواپیما یا کشتی شده و صادر می شود.

  یکی از چالش های امروز حضور رقبایی است که می توانند حتی جای بی رقیب ترین محصولات ایرانی مانند پسته، زعفران و خرمای ایران را در بازار جهانی بگیرند. عدم ثبت ژنتیکی محصولات و قاچاق و سپس کشت آن در کشورهای دیگر، نداشتن بسته بندی مناسب و کوچک و نداشتن مزیت های قیمتی پررنگ ترین موانع در بازار بین المللی محسوب می شود. برای این مشکلات ساختاری بخش چه راهکاری می توان اندیشید؟

شاید انحصار تولید خیلی از کالاها به ایران تعلق داشت اما امروز دیگر نمی توان جلوی پیشرفت دنیا را گرفت. نمی توان گفت چرا افغانستان با بردن پیاز ایران امروز به عنوان تولیدکننده در این بخش مطرح است و چرا اسپانیا به عنوان یک رقیب جدی در بازار زعفران دنیا خودنمایی می کند. نمی توان گفت چون روزگاری صادرکننده اول دنیا در زمینه پسته محسوب می شدیم نباید امریکا با تولید بیشتر و قیمت پایین تر وارد بازار شود. باید ما بیاموزیم چگونه گوی سبقت را از سایر رقبا ربوده و سهم بیشتری را در اختیار بگیریم. برای این کار نیز نیاز به برنامه ریزی و حمایت است که دولت باید انجام آن را عهده دار شود. تشکل ها نمی توانند برنامه تدوین کنند و هنوز تشکل ها به معنای واقعی در کنار دولت ها قرار نگرفته اند. امروز که می بینیم چین بازار دنیا را قبضه کرده و تمام دولت ها از این اتفاق نگران و ناراضی اند، تمرکز این کشور برای افزیش صادرات کالاهای تولیدی اش است ولی ما هنوز سیاست های مان برپایه صادرات نفت اتخاذ می شود. امروز این ارقام صادرات و این تراز منفی با پتانسیل هایی که داریم برای کشور قابل پذیرش نیست  .

  به هر حال تشکل ها می توانند به عنوان یک پیشنهاددهنده در کنار دولت باشند. آیا پیشنهادی در این رابطه داشته اید؟

همین موضوعاتی که در این جلسه عنوان کرده ام پیشنهاد ما به دولت است. اینکه به اقتصاد غیرنفتی توجه بیشتری شود.

  فارغ از این کلیات. آیا پیــشنهــادات جــزیی تر مثلا در زمینه حل مشکلات بسته بندی خرما دارید؟ تشکل شما به این شکل پیشنهادی به دولت داده است؟

کمک به اصلاح واریته ها مثلا در محصول خرما یکی از این پیشنهادات بوده است. باید واریته های مرغوب با واریته های هزینه بر جایگزین شود. یا در بخش کشمش که صادرات آن در هفت ماهه امسال منفی شده است باید زاویه دید صادراتی تغییر کند. به جای اینکه چهارکیلو  انگور را به یک کیلو کشمش تبدیل کنیم می توانیم بازارهای جهانی برای صادرات تازه خوری انگور را هدفگذاری کنیم. یا در طول ٢٠ سال گذشته بارها عنوان کردیم که در بخش صادرات محصولات کشاورزی با کمبود کانتینر یخچالی مواجه هستیم اما تاکنون دولت برنامه ریزی و حمایتی نداشته است. در بحث صادرات به روسیه بارها این موضوع را عنوان کرده ایم که با توجه به تحریم روسیه، بازار این کشور می تواند پتانسل بالایی برای جذب محصولات ما داشته باشد. بسیاری از کشورها شبانه تیم های تجاری خود را برای عقد قرارداد به این کشور اعزام کردند اما در ایران برنامه ریزی دقیق و مناسبی صورت نگرفته است. روسیه امروز یک فرصت طلایی محسوب می شود اما ما به جای فرصت سازی، فرصت سوزی کرده ایم.

  اگرموافق باشید ورودی هم به بحث محصولات ارگانیک داشته باشیم. شما از سال ٨٥ به عنوان رییس انجمن حمایت از تولیدکنندگان ارگانیک در ایران مشغول فعالیت هستید. نخستین چالش اصلی مطروحه این است که کارشناسان معتقدند برای داشتن مثلا شیر سالم، آب و هوایی هم که دام در آن پرورش می یابد باید عاری از آلودگی باشد تا بتوان شیر تولید شده را ارگانیک دانست. اما با توجه به آلودگی های فراوان در ایران این امکان فراهم نخواهد شد. به همین دلیل نام این محصولات را بدون مواد شیمیایی گذاشته و از به کار بردن اسم ارگانیک حذر می کنند.

اگر قرار باشد یک محصول کاملا ارگانیک که به گفته شما از آب و هوای غیرآلوده استفاده کرده باشد، داشته باشیم، باید بگویم در دنیا هم امکان تولید آن با توجه به حجم گازهای گلخانه ای و آلودگی های ناشی از سوخت فسیلی فراهم نخواهد بود. ولی نمی توانیم به بهانه اینکه کره زمین پاک نیست نام ارگانیک را تغییر دهیم چرا که خیلی استفاده های دیگر از این نام ها خواهد شد. اخیرا دیده ایم که محصولاتی با عنوان سالم، بیو یا جمو به بازار عرضه شده است. بنابراین نام ارگانیک همان طور که در مجامع بین المللی تایید شده باید مورد استفاده قرار گیرد چرا که محصول سالم و دیگر نام ها تعریف های جداگانه ای دارد. به عنوان مثال در محصول سالم می توان از مقدار مجاز از مواد شیمیایی استفاده کرد اما در تولید محصول ارگانیک به هیچ عنوان اجازه استفاده از مواد شیمیایی را نخواهید داشت. از این رو اینکه بگوییم چون کره زمین را بشر آلوده کرده نمی توان محصول ارگانیک داشت، در شرایط حاضر جهان قابل پذیرش نیست و در همان حد که می توانیم باید تلاش به تولید محصول ارگانیک داشته باشیم.

  شما اشاره کردید به احداث باغ ارگانیک خود که از سه سال گذشته تاکنون دوره گذار را طی می کند. متخصصان هم تاکید می کنند که برای داشتن یک محصول ارگانیک یک دوره دست کم شش ساله زمان نیاز است تا از ابتدایی ترین مراحل تولید تا انتهای پروسه را ارگانیک کرده باشیم. با این توضیحات در حال حاضر می توان ادعا کرد در ایران محصولات ارگانیک تولید می شود؟

بله. ما ١٥ هزار هکتار سطح زیرکشت پسته های وحشی داریم در جاده ابریشم قدیم و منطقه سرخس که به منطقه صفر مرزی رسیده و به کشور افغانستان ختم می شود. افغانی ها خیلی زودتر از ما متوجه شدند که این محصولات ارگانیک هستند بنابراین از اتحادیه اروپا گواهینامه گرفتند و با خرید پسته های ما، آن را با عنوان پسته ارگانیک به دنیا می فروختند. نخستین کاری که انجمن انجام داد این بود که گواهینامه ارگانیک این ١٥ هزار هکتار را از اتحادیه اروپا گرفت. به این ترتیب با تشکیل تعاونی برای ١٧ روستایی که در این منطقه واقع شده بود، اشتغالزایی صورت گرفت. به غیر از آن انجیر استهبان هم در منطقه بکری به عمل می آید که صادرکنندگان توانستند برای آن نیزگواهینامه اتحادیه اروپا را دریافت کنند. در منطقه نیریز نیز انار با گواهینامه ارگانیک وجود دارد. به خاطر دارم در نمایشگاهی در دوبی کره ای ها کنسانتره انار ارگانیک عرضه می کردند. وقتی پرسیدم مگر شما انار دارید گفتند ما انار را از ایران می خریم و در کشورمان به کنسانتره تبدیل می کنیم. بخشی از زعفران، زرشک، عناب و گیاهان کوهی نیز در عرصه طبیعی ایران به صورت ارگانیک پرورش می یابند. در سال ٢٠١٢، ٨٣ هزار هکتار از اراضی در عرصه طبیعی ایران گواهینامه ارگانیک اخذ کرده اند. گمان می کنم در این دو سال نیز این اراضی از ١٠٠ هزار هکتار بیشتر شود که البته با توجه به ظرفیت کشورمان مثلا در منطقه استهبانات بتوانیم اعداد محصول ارگانیک را بسیار بیشتر از این افزایش دهیم. اما کار بسیار مهم دیگری که انجمن ارگانیک کرده این است که با رایزنی هایی توانستیم فدراسیون بین المللی ارگانیک که در امریکا، اروپا، هند و ژاپن هم دایر است وارد ایران کنیم و در حال حاضر با کمک اتاق بازرگانی در حال تدارک دفاتر آن هستیم. این قدم مهمی است چرا که می توانیم میزان محصولات ارگانیک ثبت شده را افزایش دهیم و کشورهای همسایه را هم در صورتی که محصول ارگانیک داشته باشند با آی فوم ایران تحت پوشش قرار دهیم.

  به غیر از محصولات ارگانیک به صورت خودرو، محصولات تولید شده ارگانیک هم وجود دارد؟ آیا تقاضایی برای تولید این محصولات در انجمن مطرح شده است؟

حدود ٣٧ هزار هکتار از ٨٣ هزار هکتاری که اشاره کردم، عرصه طبیعی است و ٤٦ هزار هکتار باغات و مزارعی است که محصولات ارگانیک آن توسط پرورش دهنده ها تولید می شود. حتی واردات محصولات ارگانیک نیز آغاز شده است.

  این محصولات قاعدتا باید وارد بازار شده باشد. از چه مراکزی می توان آن را تهیه کرد؟ آیا نشانه ای وجود دارد که مشتریان آن را از سایر محصولات تمیز دهند؟

فروشگاه هایی دایر کردیم که محصولات ارگانیک را به فروش می رسانند. قبلا روی محصول می نوشتند این محصول سالم و ارگانیک است اما شعار بود. امروز وقتی محصول ارگانیکی را می خواهید بخرید از فروشنده گواهی آن را درخواست می کنید و در صورت دارا بودن گواهینامه محصول مورد نظرتان را خریداری خواهید کرد. این محصولات در حال حاضر محدود است. اگر به سایت انجمن مراجعه کنید می توانید آدرس فروشگاه های مورد نظر را ببینید.

  آیا این محصولات برند خاصی دارد؟

اینها با آرم انجمن به اسم IOA به فروش می رسد. زیر آرم نیز ١٨ رقم شماره شناسه وجود دارد. این شناسه را در سایت می توان وارد کرد تا از ارگانیک بودن آن اطمینان حاصل کرد.

  قیمت این محصولات چقدر بیشتر از سایر تولیدات    است؟

قیمت ها ٣٠ تا ٥٠ درصد از سایر محصولات بیشتر است اما در ایران این اضافه قیمت جا نیفتاده است. خیلی از محصولات با وجود ارگانیک بودن در حال حاضر با قیمت سایر محصولات در بازار عرضه می شود.

  برخی مراکز به صورت غیرمجاز محصولات با پایه مواد شیمیایی را به اسم ارگانیک عرضه کرده و هزینه هایی بالاتر از مشتریان دریافت می کنند. چه ارگان و نهادی مسوول برخورد با این مراکز است؟

انجمن با سازمان حمایت از مصرف کنندگان تفاهمنامه ای منعقد کرده که متخلفان را طی آن به تعزیرات حکومتی معرفی کرده و نسبت به جریمه یا پلمب واحد مزبور می توان اقدام کرد.

برش

وقتی تحریم شدیم تا رسیدن به بنادر کار طبق روال قبل انجام می شد اما دیگر کشتی خارجی وجود نداشت تا از طریق آن کالا را به سایر نقاط دنیا ارسال کنیم. بنابراین ناگزیر بودیم کالا را به کشور ثالث منتقل کرده و آنجا سوار بر کشتی های خارجی کنیم. این اتفاق هزینه های حمل را دو و حتی سه برابر می کرد. علاوه بر آن کالایی که ١٢ ساعته به مقصد می رساندیم پس از تحریم ها ١٢ روز در مسیر می ماند. یعنی کالا تا پیش از تحریم ها تا رسیدن به عربستان یا بحرین ١٢ ساعت بیشتر زمان نیاز نداشت اما پس از تحریم ها یک بار بارگیری می شد و به سمت امارات حرکت می کرد؛ آنجا دوباره فرآیند تخلیه و بارگیری به سمت کشورهای مقصد انجام می شد و زمان طی این فرآیند تا ١٢ روز افزایش می یافت.