چشم‌انداز دستیابی به توافق هسته‌ای

نویسنده: آرمین روسن

دیپلماسی ایرانی: ممکن است وزیر امور خارجه ایران از روی عادت به اعتراض های خود به همتای آمریکایی ادامه دهد، اما این مسئله که دو مقام تصمیم گرفته اند این هفته بار دیگر در ژنو دیدار کنند و گفتگوها را از سر بگیرند، حاکی از افزایش احتمال حصول توافق در آینده ای نه چندان دور است.

زمان دارد از دست می رود: مهلت تمدید شده برنامه اقدام مشترک که در ماه نوامبر سال 2013 به امضا رسید، اول ماه ژوئیه به پایان خواهد رسید و طرفین درگیر در گفتگوها تصمیم دارند تا اول ماه مارس به توافقی سیاسی دست یابند.

همانطور که سوزان مالونی از موسسه بروکینگز نیز در مقاله منتشر شده در 21 ماه ژانویه تصریح کرد، در شرایطی که ایران انعطاف اندکی در مسائل کلیدی نشان می دهد، روند مذاکرات حتی برای طرفداران گفتگوها نیز ناامید کننده بوده است. در این حال طبق برخی ادعاها و گزارش ها، لزوم فوریت حصول توافق سبب شده است آمریکا در مورد برخی خواسته ها موضعی نرم تر اتخاذ کند.

این هفته مناقشات در پی افشای برخی جزئیات در مورد موضع آمریکا در مذاکرات توسط دفتر نخست وزیری اسرائیل آغاز شد، از جمله این مسئله که آمریکا قصد دارد در توافق نهایی با حفظ 6500 سانتریفیوژ غنی سازی اورانیوم در ایران موافقت کند.

روزنامه نیویورک تایمز در گزارش خود در هفدهم ماه فوریه اعلام کرد آمریکا در پاییز گذشته پیشنهاد کرده بود با فعال ماندن 4500 سانتریفیوژ در ایران موافقت می کند، اما اکنون گفتگوها بر سر افزایش این آمار و ارقام به 6500 سانتریفیوژ صورت می گیرد. اما به گفته یک مقام دولت آمریکا که به نام وی اشاره نشده است، این مسئله اهمیت چندانی ندارد.

این مقام آمریکایی در اشاره ای واضح به درز جزئیات توسط منابع اسرائیلی گفت: «آنها بخشی از داستان را همچون تعداد سانتریفیوژهایی که ممکن است با باقی ماندن آنها در ایران موافقت کنیم، نقل کردند. آنچه که آنها از گفتن آن خودداری کردند این بود که در مقابل حفظ سانتریفیوژها، در مورد ارسال بخش عمده سوخت هسته ای به خارج از ایران گفتگو می کنیم.»

برداشتی که می توان از این اظهارات داشت این است که کنترل ذخایر اورانیوم غنی شده کلید دستیابی به توافق هسته ای است. مذاکره کنندگان آمریکایی بر این باورند که محدود کردن غنی سازی و کاهش ذخایر اورانیوم غنی شده ایران در سطح بالا (بیست درصد) و دیگر اقدامات محتاطانه همچون مطرح کردن لزوم انتقال اورانیوم غنی شده در ایران به روسیه، جایی که قرار است ذخایر اورانیوم به میله های سوختی غیرقابل استفاده در تولید تسلیحات تبدیل شوند، ایران را از تولید اورانیوم غنی سازی شده مورد نیاز برای ساخت بمب هسته ای به طور پنهانی باز خواهد داشت.

در چنین منطقی، مسئله هسته ای ایران در حقیقت مشکلی کوچک و قابل حل است و به جلوگیری از تولید پلوتونیوم و یا اورانیوم غنی سازی شده در سطوح بالا که می توانند در ساخت تسلیحات مورد استفاده قرار بگیرند، محدود می شود.

طبق گزارش های اخیر، ایران احتمالا طبق توافق نهایی می تواند بین 4500 تا 6500 سانتریفیوژ داشته باشد. به گفته اولی هاینونن یکی از اعضای ارشد مرکز علوم و امور بین المللی دانشگاه هاروارد و معاون پیشین دبیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی، برای تولید یک سلاح هسته ای به پنج هزار واحد مجزای عملیاتی غنی سازی اورانیوم (سو/SWU) نیاز است. هر یک از سانتریفیوژهای ایران سالانه یک سو تولید می کند، اگرچه این کشور هزار سانتریفیوژ پیشرفته نیز دارد که قابلیت تولید آنها 5 سو در سال است. با توجه به این توضیحات، ایران با 10 هزار سانتریفیوژ و در صورت نداشتن ذخایر اورانیوم غنی شده در سطوح پایین تر، تا تولید یک سلاح هسته ای شش ماه فاصله خواهد داشت. ایران در حال حاضر هش تن اورانیوم غنی شده در سطوح پایین دارد که این مسئله مسیر دستیابی به بمب اتم را کوتاه می کند.

اما دلیل اصلی اینکه در هر توافقی به ایران اجازه داده می شود 4500 یا به روایتی 6500 سانتریفیوژ را فعال نگه دارد این است که تعداد این سانتریفیوژها برای ساخت سلاح هسته ای در فاصله زمانی اندک و پیش از شناسایی توسط ناظران بین المللی، کافی نیست. طبق باور حاکم، بحران هسته ای ایران را می توان با پایین نگه داشتن سطح ذخایر اورانیوم غنی شده (از سطح مورد نیاز برای ساخت بمب) حل کرد و در عین حال ایران می تواند زیرساخت های هسته ای خود را حفظ کند و اقتصاد این کشور نیز از انزوای بین المللی خارج خواهد شد.

اما به گفته هاینونن، دلیل توافقات احتمالی بر سر شمار سانتریفیوژهای فعال در ایران مسائل فنی نیست. سه دلیل اصلی برای موافقت با حفظ اورانیوم غنی شده توسط ایران پس از توافق هسته ای وجود دارد: کسب اطمینان از وجود اورانیوم غنی سازی شده مورد نیاز برای راکتورهای غیرنظامی، کسب مهارت در چرخه سوخت هسته ای، حفظ فاصله اندک با قابلیت دستیابی به تسلیحات هسته ای.

در مورد دلیل اول، به عقیده هاینونن، هزینه واردات سوخت هسته ای برای نیروگاه بوشهر برای ایران از هزینه تولید سوخت کمتر است و از سوی دیگر، روسیه می تواند قرارداد تامین سوخت مورد نیاز نیروگاه هسته ای ایران را تمدید کند.

دلیل دوم یعنی کسب مهارت در چرخه سوخت هسته ای از نظر هاینونن منطقی ترین دلیل ایران برای حفظ سانتریفیوژها محسوب می شود. او تصریح کرد: «برای حفظ مهارت های خود لازم است که به کار کردن با سانتریفیوژها ادامه دهید. نمی توانید آنها را به یکباره خاموش کنید.»

در عین حال، موافقت با فعال باقی ماندن 4500 تا 6500 سانتریفیوژ، ایران را در فاصله ای قابل توجه با ساخت سلاح هسته ای نگه می دارد.

اما مسئله مهم تر این است که توافقی که فعال ماندن 4500 سانتریفیوژ یا بیشتر در ایران را شامل شود، این کشور را به یکی از معدود کشورهایی در جهان تبدیل خواهد کرد که غنی سازی اورانیوم در آن طبق عهدنامه ای بین المللی به طور رسمی قانونی دانسته شده است.

منبع: بیزینس اینسایدر / ترجمه و اقتباس: طلا تسلیمی