ملک عبدالله؛ اصلاحاتی که ناکام ماند

دیپلماسی ایرانی: ملک عبدالله بن عبدالعزیز ششمین پادشاه عربستان سعودی و دهمین فرزند «عبدالعزیز آل سعود» بنیانگذار عربستان جدید بود. عبدالله که در سال ١٩٢٤ متولد شد مانند فهد، یکی از فرزندان عبدالعزیز آل سعود، بنیانگذار عربستان سعودی نوین بود. وی پیش از رسیدن به مقام پادشاهی، پست های سیاسی مهمی همچون شهرداری مکه، فرماندهی گارد ملی عربستان سعودی و قائم مقامی وزیر دفاع  را بر عهده داشت و در سال ۱۹۸۲، وقتی فهد به سلطنت رسید، وی به عنوان ولیعهد عربستان سعودی منصوب شد. وی از اول آگوست ٢٠٠٥ (١٠ مرداد ١٣٨٤) به دنبال مرگ برادرش ملک «فهد بن عبدالعزیز»، به تخت سلطنت نشست و به طور رسمی به عنوان پادشاه عربستان معرفی شد. در بعد داخلی مطالبات زنان، وضعیت شیعیان، مسئله جانشینی و بطور کلی چالش مشروعیت از چالش های جدی این کشور در دوران ملک عبدالله بود. در عرصه سیاست خارجی نیز موج بیداری اسلامی، مذاکرات هسته ای ایران با 1+5 و فرایند صلح خاورمیانه از مهمترین چالشهای پیش روی وی در دوران پادشاهی اش بود. حال که ملک عبدالله بعد از حدود 10 سال پادشاهی، سریر قدرت را ترک نموده می توان به تحلیل سیاست های وی در عرصه سیاست داخلی و خارجی پرداخت.

ملک عبدالله در ابتدای رسیدن به مقام پادشاهی اعلام نمود که قصد انجام اصلاحات داخلی و خارجی زیادی را دارد. در این راستا وی به زنان اجازه رای دهی و شرکت در بازی های المپیک را  داد. همچنین سیاست عبدالله در قبال شیعیان عربستان که یک اقلیت کمتر از 10 درصدی را تشکیل می دهند، نیز تا حدی منعطف تر شد و ضمن اعطای برخی آزادی های سیاسی به آنها کوشید با سفر به مناطق شیعه نشین و دستور ساخت نیروگاه برق و نیز ساخت کارخانه پتروشیمی در این مناطق، برای شیعیان ساکن در این شهرها که آمار بیکاری آنها بسیار بالاست، اشتغال ایجاد کند. با این وجود طبق آمار سازمان عفو بین الملل وضعیت زنان و اقلیت ها از جمله شیعیان در عربستان همچنان ناگوار است و بسیاری از حقوق اساسی آنها همچنان نقض می شود.

در عرصه سیاست خارجی نیز عبدالله در زمان سلطنتش، روابط نزدیکی با ایالات متحده و بریتانیا داشت و میلیاردها دلار تجهیزات نظامی از آن ها خریداری نمود. البته روابط ریاض و واشنگتن پس از حادثه ۱۱ سپتامبر، تحت الشعاع روابط خاندان سعودی با برخی از تروریست ها و حمایت از آنها قرار گرفت. با این وجود همکاری های دو کشور همچنان در سطح بالایی ادامه داشت. در این خصوص به نظر می رسد وابستگی ایالات متحده به نقش توازنگر عربستان در خاورمیانه و بازار انرژی، بیش از آن چیزی است که از دید مقامات آمریکا قابل صرف نظر کردن باشد. به همین دلیل عربستان همچنان به عنوان مهمترین متحد کلیدی ایالات متحده در خاورمیانه باقی ماند.

در روابط منطقه ای نیز ملک عبدالله که در اثر موج بیداری اسلامی شاهد سقوط متحدین، تضعیف جایگاه کشورش و نیز بروز چالش مشروعیت در عرصه داخلی بود، کوشید با اتخاذ رویکردهای مداخله¬جویانه و تهاجمی نسبت به کشورهایی همچون بحرین، یمن و سوریه، امواج بیداری اسلامی یا به تعبیر خودشان بهار عربی را کنترل و مهار کند. هر چند این سیاست منجر به شکل گیری گروه های افراطی از جمله داعش گردید که در حال حاضر موجودیت کل منطقه و از جمله خود عربستان را نیز تهدید می کنند. در رابطه با ایران نیز اختلاف نظر دو کشور در حوزه هایی همچون سوریه، لبنان، یمن و بحرین سبب بروز نوعی جنگ سرد بین دو کشور شد و حتی دشمنی عربستان با ایران تا جایی پیش رفت که این کشور به طور محرمانه خواستار حمله نظامی ایالات متحده امریکا به ایران و متوقف کردن برنامه هسته ای ایران شد.

از سوی دیگر تحولات سیاسی جدید منطقه خاورمیانه و براوردهای ملک عبدالله، عربستان سعودی را به سمت«هم پیمانی استراتژیک جدید» با اسرائیل سوق داد؛ به خصوص اینکه هر دو کشور ایران را تهدیدی علیه موجودیت خویش می دانستند. ملک عبدالله معتقد بود که ثبات و استقرار در سرزمین های اشغالی به ایران زمینه نفوذ کمتری در منطقه اعطا خواهد کرد. از سوی دیگر مانع تراشی در برنامه هسته ای ایران و تضعیف قدرت جریان های شیعی از جمله دیگر منافع مشترک ریاض و تل آویو بود که آنها را به هم نزدیک می کرد. از این رو در روزهای پایانی عمر ملک عبدالله، ایران، سوریه، عراق، حماس و حزب الله به مهمترین چالش های مشترک عربستان و اسرائیل تبدیل شده و تلاش های پشت پرده ای برای تقویت روابط آنها صورت گرفته بود.

بنابراین در مجموع ملک عبدالله هر چند با چهره ای اصلاح طلب روی کار آمد اما اصلاحات مد نظر وی نتوانست وضعیت و موقعیت داخلی و بین المللی عربستان را چندان متحول کند و در مقابل با پر و بال دادن به گروه های افراطی، تضعیف همبستگی کشورهای اسلامی و تقویت اسرائیل ضربات مهلکی نیز بر پیکره جهان اسلام و صلح و ثبات در منطقه وارد نمود. حال با مرگ وی پادشاهی به ولیعهدش ملک عبدالله سلمان بن عبدالعزیز رسیده است. او که با داشتن  79 سن، از بیماری های متعددی نیز رنج می برد، دارای شخصیتی بسیار محافظه کار و مخالف با انجام اصلاحات سریع در کشور است. به همین دلیل، به نظر می رسد دوران پادشاهی وی نیز تداوم سیاست های ملک عبدالله باشد که البته با اندکی احتیاط و محافظه کاری بیشتر نسبت به ملک عبدالله به پیش خواهد رفت.

انتشار اولیه: سه شنبه 7 بهمن 1393 / انتشار مجدد: یکشنبه 12 بهمن 1393