آیا تا 24 نوامبر توافق می شود؟

دیپلماسی ایرانی: مذاکرات هسته ای فشرده میان ایران و قدرت های جهانی هفته گذشته در عمان برگزار شد و نشانه های چندانی از این که آیا این مذاکرات نشانه ای از رسیدن به توافق نهایی تا 24 نوامبر بود، در دست نیست. اما شرایط و فضا همانند هفته ی پایانی قبل از رسیدن به توافق موقت در سال پیش در ژنو است. اما اتفاقات مربوط به مذاکره اخیر در عمان دو موضوع مهم را مشخص کرد، اول، روسیه ممکن است نقش مهمی در حل اختلافات بر سر ظرفیت غنی سازی ایفا کند، مسئله ای که یکی از نکات مهم در مذاکرات بوده است. دوم، عدم توافق بر سر جدول زمان بندی برای برداشتن تحریم های شورای امنیت سازمان ملل که نیازمند یک قطعنامه بزرگتر است.

مجموعه ای از مذاکرات سه جانبه و دو جانبه میان جان کری، جواد ظریف و کاترین اشتون در روزهای یکشنبه تا سه شنبه در عمان انجام شد. بعد از آن هم جلسه ی معاونین برگزار شد تا تمام جزئیات برای آخرین دور مذاکرات که قرار است هفته ی آینده در وین برگزار شود، بررسی شده باشد. علاوه بر مسائل مربوط به غنی سازی و تحریم، مذاکره کنندگان همچنین باید در زمینه ی مدت زمان اجرای توافق هم به تفاهم برسند.

پیشنهادهای روسیه

مسئله غنی سازی از طریق تعدادی راه حل های فنی قابل حل است و نقشی بزرگتر در توافق نهایی به روسیه می دهد. به نظر می رسد که ایران توجه جدی ای به گزینه ی انتقال اورانیوم با غنای پایین خود به روسیه دارد. علاوه بر تعداد سانتریفیوژ، ظرفیت غنی سازی ایران هم وابسته به بهره وری سانتریفیوژ ها است، این که ذخایر اورانیوم غنی شده چگونه فرآوری شوند و چگونه این ذخایر حفظ شوند. اگر ایران با انتقال ذخایر اورانیومش به روسیه موافقت کند، روسیه می تواند این مواد را به میله های سوختی مورد استفاده برای نیروگاه هسته ای بوشهر تبدیل کند. این مسئله به کشورهای عضو 5+1 این اطمینان را می دهد که مقدار زمان مورد نیاز ایران برای ساخت سلاح هسته ای افزایش یافته است.

همزمان با مذاکرات عمان، ایران و روسیه روز سه شنبه توافقی را امضا کردند که براساس آن سازمان انرژی اتمی روسیه راکتورهای هسته ای دیگری برای ایران خواهد ساخت. روسیه موافقت کرده است که سوخت مورد نیاز این راکتورها را تامین کند و سوخت مصرف شده ی آنها را هم به روسیه بر می گرداند. این مسئله پیامد مهمی بر مذاکرات هسته ای خواهد داشت، چون نیازهای عملی میان مدت ایران به تولید اورانیوم با غنای پایین را کاهش می دهد.

تحریم ها

وقتی صحبت از لغو تحریم ها می شود، تمرکز در مذاکرات از تعلیق و حذف تحریم های یک جانبه ایالات متحده و اتحادیه اروپا (تحریم هایی که هدفشان بخش مالی و نفت ایران است) به تعیین جدول زمان بندی برای حذف تحریم های شورای امنیت سازمان ملل که از سال 2006 وضع شده اند، تغییر می کند. درحالی که ایران می داند که لغو کامل تحریم ها یک فرآیند مرحله به مرحله است، تاکید می کند که در توافق نهایی باید همه ی تحریم های مرتبط با مسئله هسته ای لغو شوند. این در حالی است که کشورهای 5+1 می گویند در ابتدا تحریم های یک جانبه را حذف خواهند کرد و لغو تحریم های سازمان ملل به موضوعات دیگری از جمله ابعاد نظامی برنامه هسته ای گره خورده است. در این مرحله تنها می توان از طریق مذاکرات جداگانه ای که با آژانس بین المللی انرژی اتمی جریان دارد، به نتیجه رسید.

مهلت نوامبر

آن گونه که وزیر خارجه آلمان، فرانک والتر اشتاینمایر این هفته گفته است، مذاکرات در لحظه ی مرگ  زندگی قرار گرفته است. با این حال این مسئله غیر محتمل است که اگر تا پایان این ماه توافق به دست نیاید، کل فرآیند مذاکرات فرو بپاشد. اگر تا مهلت مقرر توافق جامع به دست نیاید، دو گزینه مورد بحث قرار خواهد گرفت: پایان دادن به مذاکرات یا توافق بر سر مسائل سیاسی تا زمانی که بر روی مسائل فنی توافق حاصل شود. هر دو گزینه مخاطرات خودش را دارد، به ویژه در گزینه ی دوم چگونه مذاکره کنندگان می توانند براساس آن، بر سر مسائلی همچون غنی سازی و لغو تحریم ها به توافق برسند.

تمدید مذاکرات به وضوح بهتر از شکست مذاکرات است و شاید در نهایت دو طرف را به توافق برساند، اما چند جنبه ی منفی هم دارد. اول، این مسئله به مخالفین راه حل دیپلماتیک، فرصت می دهد تا مسائل غیر هسته ای را در روند اعتماد سازی دخالت دهند. دوم، مذاکرات فعلی اساساً توسط مقاماتی متعهد در دولت ایران و آمریکا هدایت می شود، اگر مسئله ی هسته ای حل نشود و روابط میان ایران و ایالات متحده در حالت بن بست باقی بماند، رئیس جمهور آینده آمریکا، چه جمهوری خواه و چه دموکرات، انتظارات دیگری از توافق خواهد داشت و موضع قوی تری در قبال ایران خواهد گرفت که احتمال رسیدن به توافق نهایی را بدتر می کند. اما اگر توافق هسته ای به دست بیاید و تنش زدایی میان ایران و آمریکا رخ دهد، در آن صورت رئیس جمهور بعدی آمریکا کار مشکلی برای تضعیف این روند خواهد داشت و شاید اساساً تمایلی به لغو این روند نداشته باشد.

منبع: لوب لاگ/ تحریریه دیپلماسی ایرانی/20

انتشار اولیه: یکشنبه 25 آبان 1393 / انتشار مجدد: جمعه 30 آبان 1393