عبور از پرانتزها ماموریت ویژه دیپلمات ها در نیویورک

 اعتماد - سارا معصومی : محمد جواد ظریف، وزیر خارجه کشورمان به همراه اعضای تیم مذاکره کننده هسته یی صبح روز سه شنبه برای شرکت در مجمع عمومی سازمان ملل راهی نیویورک شدند. به گفته سیدعباس عراقچی، معاون حقوقی و امور بین الملل وزیر امور خارجه کشورمان قرار است محمدجواد ظریف و کاترین اشتون، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا ظهر امروز برابر با 26 شهریور، ناهار کاری داشته باشند. چهارشنبه عصر و پنجشنبه صبح نیز رایزنی های دوجانبه بین هیات های ایرانی و گروه 1+5 برگزار خواهد شد و عصر پنجشنبه نیز هفتمین دور مذاکرات جامع ایران و 1+5 برگزار خواهد شد. به نظر می رسد این بار نیز به سبک و سیاق سال گذشته مجمع عمومی سازمان ملل بهانه یی برای برگزاری جلسات ایران و 1+5 در قالب مذاکرات هسته یی باشد. در حالی که هنوز در خصوص برگزاری جلسه مشترک میان وزیر امور خارجه ایران با وزرای امور خارجه شش کشور حاضر در مذاکرات هسته یی در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل تصمیم خاص و همگانی گرفته نشده است هرچند پیش بینی می شود که این دیدار نیز مانند سال گذشته انجام خواهد شد. با وجود آنکه برخی گمانه زنی ها دال بر این بود که روسای جمهور ایران و امریکا احتمالادر حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل با هم دیداری خواهند داشت اما کاخ سفید روز گذشته با صدور بیانیه یی اعلام کرد که چنین برنامه یی برای دیدار دو رییس جمهور تدارک دیده نشده است. تیم مذاکره کننده ایرانی در حالی راهی نیویورک شده است که فضای حاکم بر مذاکرات برخلاف شش ماه نخست پس از امضای برنامه اقدام مشترک در ماه نوامبر سال 2013، به نوعی آمیخته یی از بدبینی و خوش بینی و بعضا برتری یافتن ناامیدی ها بر امیدواری برای امضای متن توافق جامع در 24 نوامبر 2014 است. ایران و شش کشوری که ماراتن رسیدن به توافق هسته یی را 26 سپتامبر سال گذشته در نیویورک و در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل با دیدار وزرای امور خارجه کشورهای حاضر در مذاکرات آغاز کرده بودند امروز کمتر از سه ماه برای برداشتن آخرین گام در این خصوص فرصت دارند.
    
    یک سال مذاکره برای مذاکره
    در زیر نگاهی می اندازیم به آنچه از 26 سپتامبر 2013 تا به امروز که شانزدهمین روز از ماه سپتامبر سال 2014 است در جریان مذاکرات میان ایران و 1+5 بر پرونده هسته یی ایران گذشته است.
    
    26 سپتامبر: وزرای امور خارجه کشورهای ایران و 1+5 در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل با هم دیدار کرده و توافق کردند که دور آتی مذاکرات را در ژنو برگزار کنند.
    
    27 سپتامبر: رییس جمهور ایالات متحده، باراک اوباما، به همتای ایرانی خود حسن روحانی زنگ زد. این نخستین تماس مستقیم میان روسای جمهور دو کشور از زمان انقلاب اسلامی ایران در سال 1979 بود. اوباما در توضیح مختصری در خصوص محتوای این تماس تلفنی کوتاه گفت: ما دو نفر در خصوص تلاش هایی که در آینده برای رسیدن به توافق در پرونده هسته یی ایران انجام خواهد شد، گفت وگوی کوتاهی داشتیم.
    
    16 اکتبر: دیپلمات هایی از ایران و 1+5 در ژنو با هم دیدار کردند تا شاید بتوانند راهی برای حل پرونده هسته یی ایران بیابند. در این دیدار مقرر شد که گفت وگوها در ماه نوامبر با نگاه به آینده و در فضایی سازنده ادامه پیدا کند.
    
    10 – 7 نوامبر: ایران و 1+5 گام های راهگشای بسیاری برداشتند اما با وجود آنکه وزرای امور خارجه کشورهای 1+5 به امید امضای توافق خود را به ژنو رسانده بودند عملامتن توافق به دلیل پاره یی از اختلاف ها امضا نشد. در آن زمان اعلام شد که زیاده خواهی های فرانسه برای اعمال برخی محدودیت های بیشتر بر برنامه هسته یی ایران منجر به عدم امضای این توافق شده است.
    
    11 نوامبر: دبیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی، یوکیا آمانو، به تهران سفر کرد. وی در جریان دیدار با رییس سازمان انرژی اتمی ایران علی اکبر صالحی، چارچوب همکاری را برای ادامه بررسی فنی پرونده هسته یی ایران در آژانس امضا کرد. بر این اساس ایران باید چندین گام عملی را در بازه زمانی 3 ماهه بردارد.
    نقطه اشتراک تمام طرف های حاضر در میز مذاکرات هسته یی این است که همگان به دستیابی به توافقی می اندیشند که یک دستاورد باشد: دستاوردی قابل دفاع در ایران و البته ایالات متحده. اصلی ترین واهمه یی که بر مذاکرات میان ایران و 1+5 سایه انداخته این است که 24 نوامبر آخرین فرصت برای رسیدن به توافق هسته یی باشد
    
    24 نوامبر: ایران و 1+5 به توافق موقتی دست یافتند که بر اساس آن ایران متعهد شد به مدت 6 ماه برخی فعالیت های هسته یی خود را در برابر لغو موقت برخی تحریم ها متوقف کند. بر این اساس ایران ذخیره اورانیوم 20 درصد خود را تبدیل، غنی سازی بالای 5 درصد را متوقف و نصب سانتریفیوژهای جدید را هم موکول به زمان دیگری کرد. علاوه بر این ایران متعهد شد که ساخت و ساز بیشتر در رآکتور اراک را هم متوقف کند.
    
 9 تا 12 دسامبر: ایران و 1+5 در ژنو در سطح کارشناسی دیداری داشتند تا در خصوص نحوه عملی کردن مفاد توافقنامه موقت به تفاهم برسند.
    
11 دسامبر: نمایندگان ایران و آژانس در وین دیدار داشتند تا در خصوص میزان تعهد ایران به 6 گامی که در چارچوب همکاری ماه نوامبر متعهد به انجام آن شده بود، گام های لازم را بردارند.
    
 19 دسامبر: کارشناسان تحریم و هسته یی از ایران و 1+5 در وین دیدار کردند تا در خصوص جزئیات فنی نحوه اجرایی شدن توافقنامه موقت ژنو رایزنی های لازم را انجام دهند. تیم ایران ناگهان و بدون برنامه از پیش تعیین شده به تهران بازگشت. در آن زمان گفته شد که دلیل این ترک ناگهانی تیم ایران اعتراض به تحریم های جدیدی بود که امریکا به شکل یکجانبه انجام داد. در این دست از تحریم ها 19 فرد و شرکت به اتهام دور زدن تحریم های ایران به لیست سیاه وارد شدند.
    
 31- 30 دسامبر: ایران و 1+5 بار دیگر در ژنو با هم دیدار کردند. در این جلسه بحث های فنی در خصوص نحوه عملی کردن برنامه اقدام مشترک مصوب ماه نوامبر گفت وگوهایی میان طرفین انجام گرفت.
    
 12- 9 ژانویه 2014: ایران و 1+5 در ژنو با هم دیدار و در خصوص نحوه عملی کردن برنامه اقدام مشترک به توافق رسیدند. هیات های نمایندگی برای گرفتن تاییدیه نهایی به پایتخت های خود بازگشتند. در دوازدهمین روز از ماه ژانویه طرفین اعلام کردند که از بیستم ژانویه همگان رسما اجرایی کردن مفاد توافقنامه موقت را آغاز خواهند کرد.
    
 20 ژانویه: جرقه اجرایی شدن برنامه اقدام مشترک رسما زده شد. آژانس بین المللی انرژی اتمی در گزارشی اعلام کرد که ایران عمل به تعهدات خود در خصوص کاهش ذخیره اورانیوم 20 درصدی را آغاز کرده است و کار ساخت و ساز در رآکتور آب سنگین اراک هم متوقف شده است. امریکا و اتحادیه اروپا اعلام کردند که گام های تعهد داده شده برای تعلیق برخی تحریم های ایران را برداشته اند و برای آزادسازی پول حاصل از فروش نفت ایران که در کشورهای آنها بلوکه شده بود هم جدول زمانی را ارایه کردند.
    
 6 فوریه: وزرات خزانه داری امریکا باز هم دست به تحریم یک جانبه بیش از 12 شرکت و فرد مرتبط با ایران زد. این بار هم اعلام شد که این افراد تحریم های ایران را دور زده اند و در برنامه های هسته ای، موشکی و آنچه حمایت از تروریسم خواندند به تهران کمک کرده اند.
    
7 فوریه: وزرات خزانه داری امریکا با صدور یک مجوزنامه کلی به ایران اجازه داد کامپیوتر، موبایل، نرم افزار، برنامه های موبایل و سرویس های اینترنتی را خریداری کند.
    
 20 – 18 فوریه: گروه 1+5 و ایران بر سر چارچوب کاری در تاریخ 20 فوریه پس از سه روز بحث و تبادل نظر توافق کردند.
    
 3 مارس: یوکیا آمانو، مدیر کل آژانس بین المللی انرژی اتمی اعلام کرد که ایران به شش تعهدی که در قالب چارچوب همکاری داده بود عمل کرده است. در بخش هایی از این گزارش هم آمده بود که هنوز برای حل تمامی گره های موجود در پرونده کار بسیاری باقی مانده است.
    
 19 مارس: ایران و 1+5 دور دیگری از گفت وگوها برای رسیدن به توافق جامع را پشت درهای بسته برگزار کردند. اشتون و ظریف گفت وگوها در خصوص رآکتور آب سنگین اراک و تحریم های غرب را مفید و سازنده خواندند.
    
 20 مارس: آژانس بین المللی انرژی اتمی گزارشی را منتشر کرد که در آن به جزییات نحوه تعهد ایران به وظایفش در قالب برنامه اقدام مشترک اشاره شد. در این گزارش به صراحت اعلام شد که ایران غنی سازی اورانیوم بالای 20 درصد را متوقف کرده است اما هنوز تاسیسات مورد نیاز برای آنکه گاز اورانیوم غنی شده با درصد پایین را به اکسید تبدیل کند، تکمیل نکرده است.
    
 9 – 7 آوریل: نمایندگان ایران و 1+5 در وین با هم دیدار و در خصوص نحوه رسیدن به تفاهمی برای امضای توافق جامع گفت وگو کردند. کاترین اشتون و محمد جواد ظریف پس از این دیدار اعلام کردند که در خصوص تمام مسائل بحث های جزئی و بسیار خوبی داشته اند.
    
 17 آوریل: وزارت امور خارجه امریکا اعلام کرد که واشنگتن گام هایی را برای آزادسازی 450 میلیون دلار از اموال مسدود شده ایران برداشته است. این آزادسازی پس از آنکه آژانس بین المللی انرژِی اتمی حرکت ایران در راستای برنامه اقدام مشترک را تایید کرد انجام شد.
    
 16 – 13 مه: نمایندگان ایران و 1+5 در وین با هم دیدار و در مورد چگونگی نیل به توافق نهایی مذاکره کردند. گفت وگوها بدون رسیدن به هیچ توافق خاصی به پایان رسید. هر دو طرف به ادامه گفت وگوها در ماه ژوئن متعهد شدند.
    
21 مه: ایران و آژانس بین المللی انرژی اتمی موافقت کردند که تهران تا تاریخ 25 آگوست پنج گام دیگر اساسی را بردارد. دو مورد از این موارد به توضیح ایران در خصوص ابعاد نظامی احتمالی برنامه هسته یی این کشور مربوط بود.
    
  10 – 9 ژوئن: معاون وزیر امور خارجه ویلیام برنز سرپرستی تیم امریکایی را بر عهده داشت که در ژنو با تیم ایرانی دیدار دوجانبه یی را پیرامون مذاکرات هسته یی برگزار کردند.
    
20 – 16 ژوئن: نمایندگان ایران و 1+5 در ژنو با هم دیدار و پیش نویس توافقنامه جامع را مهیا کردند. با این همه این دور از مذاکرات هم در پیشبرد این پیش نویس ره به جایی نبرد و اصلی ترین مشکل در خصوص غنی سازی اورانیوم همچنان مفتوح باقی ماند. طرفین بر سر تاریخ دوم جولای برای برگزاری دور آتی مذاکرات توافق و متعهد شدند که تا ضرب الاجل 20 جولای مداوم با هم در تماس باشند.
    
19 – 3 جولای: نمایندگان ایران و 1+5 در سومین روز از ماه جولای با هم دیدار کردند. این تاریخ یعنی سه هفته زودتر از ضرب الاجل زمانی 20 جولای. پس از یک هفته و نیم مذاکره، وزرای امور خارجه برخی کشورهای عضو مذاکرات مانند جان کری، جواد ظریف و ویلیام هیگ به وین رفتند تا از نزدیک در جریان پیشرفت های حاصله قرار بگیرند. در نوزدهمین روز از ماه ژوئن، دو طرف اعلام کردند که برنامه اقدام مشترک را به مدت چهار ماه دیگر تا تاریخ 24 نوامبر تمدید کرده اند. این تاریخ به معنای گذشتن دقیقا یک سال از امضای توافقنامه موقت میان ایران و 1+5 بود. ایران متعهد شد که گام های بیشتری را برای کاستن از ذخیره اورانیوم 20 درصد خود بردارد. در مقابل هم طرفینی که در مذاکرات روبه روی ایران نشستند با آزادسازی 8/2 میلیارد دلار از دارایی های ایران موافقت کردند.
    
    7 چالش بر سر راه توافق
    سابقه مذاکرات بر سر فعالیت های هسته یی ایران به بیش از 10 سال برمی گردد. مذاکراتی که گاه تا یک قدمی امضای توافقنامه هم رفته است اما کارشکنی سیاسی یک کشور خاص از کشورهای حاضر در مقابل ایران بر سر میز مذاکره کار را صفر کرده است. با این همه در جریان 10 سال گذشته توان هسته یی ایران هر سال سیر صعودی خود را طی کرده و بازی به گونه یی پیش رفته است که امتناع غرب از به رسمیت شناختن حقوق هسته یی ایران به عنوان یک عضو امضا کننده ان پی تی به ضرر کشورهایی ختم شده است که امروز در پای میز مذاکره با ایران راهی ندارند جز عبور از خواسته یک دهه یی خود برای توقف کامل فعالیت های هسته یی ایران. با وجود آنکه پرونده هسته یی ایران به اعتراف بسیاری از تحلیلگران غربی گرفتار پیچ و خم های سیاسی است تا ایرادهای فنی اما هفت موضوعی که از یک سال پیش تاکنون بیشترین محور مذاکرات میان ایران و شش کشور مقابل آن بوده اند قابل بررسی هستند:
    
    1-غنی سازی اورانیوم
    ظرفیت غنی سازی ایران همچنان اصلی ترین گره در مذاکرات هسته یی به حساب می آید. در جریان توافقنامه موقت ژنو، غرب برای اولین بار با پذیرش غنی سازی اورانیوم ایران تا سقف پنج درصد در حقیقت با زبان بی زبانی حق غنی سازی ایران را به رسمیت شناخت. در حالی که جان کری، وزیر امور خارجه ایالات متحده ساعاتی پس از امضای این توافقنامه در ژنو در خاک کشور خود ادعا کرد که حق غنی سازی ایران را به رسمیت نشناخته است اما پذیرش حق غنی سازی پنج درصدی ایران در نوامبر گذشته به خودی خود گویای حق بدیلی است که تهران همواره در این سال ها با استناد به مفاد معاهده منع تکثیر تسلیحات هسته یی برای خود قائل بوده است. لازم به ذکر است که لزوم توقف بی قید و شرط غنی سازی ایران مساله یی است که در شش قطعنامه سازمان ملل به صراحت از آن نام برده شده بود.
    امروز نیز ایران اصرار دارد که برای تامین سوخت نیروگاه های تولید انرژی خود به گسترش ظرفیت غنی سازی خویش نیاز دارد. با این همه قدرت های مقابل ایران در میدان مذاکره اصرار دارند که تهران باید این ظرفیت را از بیم غربی ها برای دستیابی ایران به بمب هسته یی کاهش دهد. ایران در حال حاضر بیش از 19 هزار سانتریفیوژ برای غنی سازی اورانیوم را به شکل نصب شده در اختیار دارد و البته شایان ذکر است که این سانتریفیوژها از نسل اول هستند که در حال حاضر 10 هزار مورد آن فعالیت عملی دارند. قدرت های جهانی خواهان این هستند که این تعداد سانتریفیوژهای ایران به چندهزار مورد محدود شود و این در حالی است که تهران در حال رایزنی برای فعال کردن چند صدهزار سانتریفیوژ است. ایران اخیرا اعلام کرده است که بنابر متن توافقنامه موقت نیاز عملی ایران باید مدنظر گرفته شود و این نیاز عملی هم پس از سال 2021 که قرارداد تامین سوخت ایران با روسیه تمام خواهد شد 190 هزار سو است. البته در شرایطی که نسل سانتریفیوژهای ایران ارتقا پیدا کند بی شک این عدد برابر با رقم سانتریفیوژهای ایران نخواهد بود.
    رژیم صهیونیستی که تنها دارنده سلاح هسته یی در خاورمیانه است از ابتدای امضای توافق موقت ایران با 1+5 در ژنو اعلام کرده است که خواهان غنی سازی صفر در ایران است و مطالبه نابه جایی که دیگر امکان عملی کردن آن برای امریکایی ها نیز وجود ندارد. اورانیوم غنی شده تا درصد پایین می تواند در سوخت رسانی به نیروگاه ها هم کمک بکند که همین مساله هدف مورد نیاز ایران است.
    
    2-تحقیق و توسعه سانتریفیوژها
    ایران تاکنون بارها اعلام کرده است که از حق خود برای نصب ماشین های پیشرفته برای تصفیه اورانیوم دست نخواهد کشید. از سوی دیگر غرب خواهان اعمال محدودیت بر توسعه سانتریفیوژهای نسل جدید است که گفته می شود می تواند زمان لازم برای رسیدن به بمب اتم را کاهش دهد. ایران که در سال های گذشته با مشکلات فنی برای تامین تجهیزات و وسایل خود روبه رو بوده است تلاش فوق العاده یی را برای تولید سانتریفیوژهای نسل های بالاتر از IR-1 به کار گرفته است. این سانتریفیوژها در حال حاضر در تاسیسات زیرزمینی این کشور در نظنز و فوردو فعال هستند. در سال 2013، ایران حدود هزار مورد از سانتریفیوژهای نسل IR-2 را در نظنز نصب کرد اما هنوز استفاده از آنها را آغاز نکرده است. ایران همچنین آزمایش مدل های جدید در تاسیسات تحقیق و توسعه را هم آغاز کرده است.
    
    3- رآکتور آب سنگین اراک
    اراک به دلیل پتانسیل تولید پلوتونیومی که دارد مورد نگرانی غرب است. پلوتونیوم نیز مانند اورانیوم غنی سازی شده تا درصد بالامی تواند در تولید سوخت مورد استفاده قرار بگیرد. غرب خواهان بسته شدن رآکتور آب سنگین اراک یا تغییر کاربری آن به گونه یی است که تولید پلوتونیوم این تاسیسات کاهش چشمگیری پیدا کند. ایران اعلام کرده است که این رآکتور تنها تولید کننده رادیو ایزوتوپ هایی برای مصارف دارویی و کشاورزی است و البته به صراحت هم تاکید کرده که هرگز با متوقف کردن کامل فعالیت های این رآکتور موافقت نخواهد کرد. کارشناس های غربی برای بازکردن گره اراک اصرار دارند که بازطراحی این رآکتور باید به گونه یی باشد که میزان تولید پلوتونیوم آن به سالانه کمتر از 5 کیلو برسد که می تواند در تولید بمب کارایی داشته باشد. البته یک نگرانی دیگر غرب هم این است که بازطراحی اراک می تواند به گونه یی باشد که ایران در بازده زمانی کوتاه مدت دوباره آن را به حالت اولیه در صورت تمایل بازگرداند. رژیم صهیونیستی، کره شمالی و هند از معدود کشورهایی هستند که با استفاده از آن رآکتور سنگین موفق به تولید بمب هسته یی شده اند. با این همه به گفته یک منبع آگاه ظاهرا طراحی های ایران برای تغییر کاربری رآکتور اراک تا حدودی جواب داده است و به نظر می رسد که بحث بر سر این رآکتور به مقوله آسان تری در مذاکرات بدل شده است. در حال حاضر غرب با واژه آب سنگین اراک مشکل داشته و تاکید دارد که این رآکتور تنها زمانی مورد قبول است که به رآکتور آب سبک تغییر کاربری داده باشد.
    
    4-تحقیقات در خصوص ابعاد احتمالی نظامی برنامه هسته یی ایران
    مقام های غربی اصرار دارند که ایران باید به سوال های آژانس بین المللی انرژی اتمی در خصوص شک غرب به ابعاد نظامی برنامه هسته یی ایران از جمله تلاش برای تولید کلاهک هسته یی در سال های گذشته پاسخ دهد. ایران همواره چنین ادعاهایی را تکذیب کرده است. البته که ایران همکاری با آژانس بین المللی انرژی اتمی را آغاز کرده است اما ظاهرا میزان پیشرفت دو طرف در خصوص این محور از اختلاف ها بسیار کند است. همکاری های ایران با آژانس بین المللی انرژی اتمی در دو مسیر اجرای توافقنامه پادمان و بررسی ابعاد احتمالی نظامی برنامه هسته یی ایران حرکت می کند که ظاهرا در نخستین مسیر دو طرف با هم اختلاف چندانی ندارند. در مسیر PMD هم سوال هایی که آژانس بین المللی انرژی اتمی مطرح می کند به فعالیت های هسته یی ایران در 15 سال پیش بازمی گردد و در این خصوص 12 سوال تاکنون مطرح و به برخی از آنها هم پاسخ داده شده است. از آنجا که تحقیقات آژانس بین المللی انرژی اتمی در این خصوص به چندماه بازده زمانی نیاز دارد، مقام های غربی ادعا می کنند که برخی تحریم های اعمال شده بر ایران به دلیل برنامه هسته یی این کشور باید به میزان همکاری های ایران با آژانس بین المللی انرژی اتمی وابسته باشد. مساله مبهمی که در این خصوص وجود دارد این است که هیچ کس نمی داند آیا ایران باید در خصوص تمام فعالیت های تحقیقاتی خود در حوزه تولید سلاح هسته یی مورد ادعای غرب پاسخ های قانع کننده بدهد یا اثبات همین مساله که تهران دیگر هیچ گونه برنامه یی برای تولید سلاح ندارد، کفایت می کند.
    
    5-تحریم ها
    جدول زمانی و جنس تحریم های سازمان ملل و یکجانبه غرب و امریکا که بر ایران در هشت سال گذشته تحمیل شده است نیز یکی دیگر از موضوعاتی است که به چالشی برای مذاکرات هسته یی ایران تبدیل شده است. ایران به دنبال این است که در پایان مذاکرات تحریم هایی را که از سال 2006 میلادی به تدریج در قالب قطعنامه های سازمان ملل بر این کشور تحمیل شد، از میان برداشته شده ببیند. البته به نظر می رسد تیم هسته یی ایران هم به این نتیجه رسیده که لغو تحریم ها یک گام از سوی طرف مقابل است که باید همزمان با گامی از سوی تهران در چارچوب توافقنامه نهایی جامع برداشته شود. در حالی که باراک اوباما می تواند برخی تحریم ها را بدون در اختیار داشتن مجوز کنگره لغو کند به نظر می رسد که نمایندگان تندروی مخالف هرگونه توافق با ایران به نوعی در برابر لغو تحریم هایی که مجوز آن در دست های خودشان است مقاومت می کنند. مقام های امریکایی ادعا می کنند که اوباما به دنبال حرکت هم مسیر با نمایندگان کنگره است.
    
    6- موشک های بالستیک
    ایالات متحده با استناد به قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل مصوب 2010 که در آن فعالیت های ایران در حوزه موشک های بالستیک توانا در حمل کلاهک هسته یی را ممنوع کرده بود ادعا می کند که این موضوع هم باید در دستور کار مذاکرات قرار بگیرد. این در حالی است که ایران تاکنون بارها به صراحت اعلام کرده است که در خصوص سیستم دفاعی خود با هیچ کس وارد مذاکره نخواهد شد. ایران از ورود به این بحث در جریان نشست های 1+5 در وین هم خودداری کرد. با وجود اینکه ظاهرا این بحث بر سر میز مذاکرات تا حدود زیادی چالش برانگیز شده است اما به نظر نمی رسد که تبدیل به گره غیرقابل گشایشی شود.
    
    7- مدت زمان اعتبار توافق جامع
    این موضوع محوری دیگر بر سر میز مذاکره ایران و 1+5 است که فاصله طرفین در خصوص آن با هم بسیار زیاد است. یک مقام از شش کشوری که مقابل ایران در پای میز مذاکرات می نشینند ادعا می کند که غرب خواهان عدد دورقمی و ترجیحا 20 ساله برای این مدت زمان اعتبار توافق جامع میان تهران و غرب است. این در حالی است که ایران می گوید به دنبال عدد تک رقمی است که می تواند پنج سال باشد و پس از آن باید با ایران به عنوان یک عضو عادی ان پی تی برخورد شود. البته با توجه به اینکه قرارداد تامین سوخت روسیه با ایران در سال 2021 تمام می شود و ایران از نیاز عملی خود در آن زمان تلویحا سخن می گوید به نظر می رسد که بازده زمانی هفت سال هم می تواند برای ایران قابل قبول باشد.
    
    آخرین یا بهترین فرصت؟
    امروز کاترین اشتون و محمدجواد ظریف هفتمین دور از مذاکرات پس از امضای توافقنامه موقت در ژنو را در نیویورک با یک ناهار کاری آغاز می کنند. دو مقام ارشد از دو طرف حاضر در این مذاکرات در حالی باز رودرروی هم قرار می گیرند که اختلاف های بسیاری بر اراده سیاسی طرفین برای رسیدن به توافق سایه انداخته است. در جریان یک ماه و دو هفته گذشته از دیدار طرفین در وین و امضای توافقنامه تمدید برنامه اقدام مشترک برای چهار ماه دیگر، ایران دیدارهای دوجانبه یی را با شش طرف مقابل خود در مذاکرات پیش برده است. از دیدار ظریف با سرگئی لاوروف همتای روس خود در مسکو و بحث در خصوص مواضع جدید روسیه در روند مذاکرات تا دیدار با همتای چینی در دوشنبه پایتخت تاجیکستان و در حاشیه اجلاس شانگهای. از دوبار دیدار با امریکایی ها در مرداد و شهریورماه در ژنو تا دیدار دوجانبه سیدعباس عراقچی با همتای فرانسوی اش در پاریس و سپس هم تجدید دیدار معاون های ظریف با سه همتای اروپایی خود در مذاکرات هسته یی در وین. برآیند این دیدارها نشان می دهد که مذاکرات هسته یی گرفتار نوعی توقف شده است. به گفته یک منبع آگاه و نزدیک به تیم مذاکره کننده هسته یی نمی توان این توقف در مذاکرات را به بن بست تعبیر کرد اما حقیقت این است که دوطرف بر سر مواضع اصلی خود اصرار دارند و همین مساله روند نزدیک شدن مواضع به هم را در فاصله زمانی کمتر از سه ماه تا ضرب الاجل 24 نوامبر سخت کرده است.
    در شرایطی که پس از عدم توافق طرفین بر سر امضای توافقنامه جامع در 20 جولای برخی گمانه زنی های رسانه یی حاکی از این بود که دوطرف می توانند در سایه مجمع عمومی سازمان ملل امضای خود را پای توافقنامه جامع ثبت کنند اما به گفته سیدعباس عراقچی احتمال دستیابی طرفین به توافق نهایی در نیویورک بسیار دور از ذهن است. حتی در شرایطی که ایران و شش کشور دیگر بتوانند در بازده زمانی احتمالی دو هفته یی مذاکرات در نیویورک تمام محورهای اختلافی را حل و فصل هم بکنند باز به بازده زمانی دو ماهه برای بسترسازی های حقوقی و فنی برای امضای توافقنامه جامع نیاز دارند. در شرایطی که ضرب الاجل زمانی 24 نوامبر در حال نزدیک شدن است بررسی سناریوهای مختلف برای مذاکرات هسته یی ایران هم در راس تحلیل های بین المللی قرار گرفته است. در وضعیتی که مدت زمان برنامه اقدام مشترک در همان زمان تصویب هم یک سال پیش بینی شده بود، به نظر می رسد که امکان تمدید برنامه اقدام مشترک در بیست و چهارمین روز از ماه نوامبر ممکن نباشد. سید عباس عراقچی در تمام اظهارنظرهای اخیر خود در یک ماه و اندی گذشته از زمان امضای توافقنامه تمدید در وین به صراحت اعلام کرده است که ایران هیچگاه میز مذاکره را ترک نمی کند و در صورت عدم امضای توافقنامه جامع در موعد مقرر هم راه برای دیپلماسی بسته نخواهد بود. به نظر می رسد دوطرف برای رسیدن به توافقنامه جامع باید تاحدودی از خط قرمزهای اصلی و فرعی خویش عبور کنند اما آنچه غرب باید ابتدا به عنوان هسته اولیه فکری خود مدنظر قرار دهد، این است که برنامه هسته یی ایران به نقطه غیرقابل بازگشت رسیده است. آنچه در یک سال گذشته بر پرونده هسته یی ایران گذشت نشان می دهد که حتی با در نظر گرفتن بدترین سناریو اگر سرنوشت این پرونده در بیست و چهارمین روز از ماه نوامبر به امضای توافقنامه جامع گره زده نشود هم شاکله تحریم ها و تهدیدها علیه جمهوری اسلامی ایران از هم پاشیده شده است. سرعت پیشرفت برنامه هسته یی ایران در 10 سال گذشته نشان داده است که نه تهدید نظامی و نه تحریم اقتصادی نمی تواند تاثیری بر میزان فعالیت های برنامه هسته یی ایران بگذارد. بی شک تحریم های اقتصادی رنگارنگی که در هشت سال گذشته بر ایران تحمیل شده بر زندگی عامه مردم ایران تاحدودی اثر گذاشته است اما این تحریم ها کوچک ترین تاثیری بر برنامه هسته یی ایران نداشته است. غربی که در سال های 2003 تا 2005 به دنبال متوقف کردن کامل برنامه های هسته یی ایران بود امروز به دنبال راهی برای به تاخیر انداختن زمان مورد نیاز ایران برای رسیدن به بمب اتمی است.
    ایران و 1+5 به دنبال پیشبرد بازی برد – برد در مذاکرات هسته یی هستند. بر هیچ کس پوشیده نیست که باراک اوباما، رییس جمهور ایالات متحده که کشورش به نوعی در راس هرم مذاکره کنندگان غربی با ایران در این پرونده ایستاده است به برگ برنده ایران در واپسین سال های حضور خود در کاخ سفید نیاز دارد. در داخل ایران هم دولت یازدهم به ریاست حسن روحانی با شعار تنش زدایی از رابطه های ایران با همسایگان و جامعه جهانی به میدان آمد و در یک سال گذشته حتی در بدترین شرایط هم میز مذاکرات را ترک نکرد تا موفق به تغییر نگاه غرب به ایرانی شود که سال هاست بر ماهیت صلح آمیز برنامه هسته یی خود تاکید دارد. نقطه اشتراک تمام طرف های حاضر در میز مذاکرات هسته یی این است که همگان به دستیابی به توافقی می اندیشند که یک دستاورد باشد: دستاوردی قابل دفاع در ایران و البته ایالات متحده.
    در حال حاضر اصلی ترین واهمه یی که بر مذاکرات میان ایران و 1+5 سایه انداخته این است که 24 نوامبر آخرین فرصت برای رسیدن به توافق هسته یی باشد. با پایان نوامبر کاترین اشتون که در حال حاضر مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا است جای خود را به وزیر امور خارجه ایتالیا می دهد که چندان در حوزه مذاکرات هسته یی ایران کارکشته نیست اما به نظر می رسد که رویکرد مثبتی به تهران داشته باشد. با این همه این جابه جایی بی تاثیر بر روند مذاکرات نخواهد بود. شاید به قول رابرت آینهورن، مذاکره کننده پیشین هسته یی امریکا که در آخرین نامه خود به تیم مذاکره کننده ایرانی به آن اشاره کرد، استفاده از عبارت آخرین فرصت چندان منطقی نباشد و بهتر است درراستای تلطیف فضای روانی این گونه ادعا کرد که در حال حاضر ایران و شش کشور مقابل آن در مذاکرات هسته یی ایران با بهترین فرصت خود برای رسیدن به توافق روبه رو هستند.