ماجرای نامه اوباما به رهبر انقلاب

وزیر اسبق امور خارجه در برنامه شناسنامه به بیان ناگفته هایی از چگونگی عزلش در سفر سنگال و همچنین نامه اوباما به رهبر انقلاب پرداخت.

به گزارش فارس، برنامه امروز شناسنامه به شخصیتی پرداخت که در عرصه سیاست خارجه جمهوری اسلامی ایران و از بدو ورود به این نظام مقدس در مجلس اول نامش با سیاست خارجه گره خورده است و الان نیز سالیانی است که در این زمینه حضور فعال داشته است.

مهمان امروز شناسنامه منوچهر متکی بود که مشروح سخنان وی در برنامه شناسنامه را در ادامه می خوانید:

مجری: آقای متکی به عنوان وزیر اسبق امور خارجه تا چه حد مسائل مربوط به وزارت خارجه را پیگیری می کنید. آیا مثلا در موضوع هسته ای و مذاکرات اخیری که دارد اتفاق می افتد پیگیر مسائل هستید؟ البته ما نمی خواهیم خیلی به جزئیات ورود کنیم بلکه کلیات کار و مذاکرات و روشی که در این چند ماه اخیر و در دولت جدید در پیش گرفته شده است را چه طور ارزیابی می کنید؟

متکی: معمولا تعقیب اخبار و تحولات هر رشته برای کسانی که در آن حوزه کار کرده اند و سابقه ای هم دارند معمولی است، ما نیز همان طور جناب عالی فرمودید از بدو پیروزی انقلاب اسلامی در این عرصه سابقه داشته ایم، بنابراین پیگیری تحولات در کشور چه در حوزه داخلی و چه در حوزه خارجی برای من هم مهم است و من نیز مانند سایر هم وطنانم مسائل را پیگیری می کنم و تصور می کنم که راه انتخاب شده راه درستی است به این معنا که ما همواره در بحث گفتگو و مذاکره در یافتن راه کار نهایی حل این مسأله پیش قدم بوده ایم و مشکل عمدتا در طرف مقابل ما بود.

من در ماه های پایانی مسئولیتم در وزارت خارجه در دیدارهای جداگانه با مقامات کشور این بحث را مطرح کردم که ما به آن چیزی که در حوزه هسته ای دنبالش بوده ایم رسیدیم و الان حتی در مرز 20 درصد می توانیم تولید سوخت بکنیم، لذا شاید مناسب باشد ما طراحی هایی انجام دهیم تا در یک توازن، موضوع هسته ای را با طرف مقابلمان یعنی 1+5 به سامان برسانیم.

مقام معظم رهبری با این نگاه موافقت کردند و ما مأمور شدیم تا سناریوی لازم برای این کار را تدوین کنیم.

مجری: چه سالی؟

متکی: اواسط سال 89 بود، کمیته ویژه ای در وزارت خارجه تشکیل دادیم و بحث را شروع کردیم و نگاهمان هم این بود که در دو سوی این ترازو طرفین باید فکر کنند که دست آوردی داشته اند و این در واقع محور اصلی هر توافق بین المللی است.

ما آن چه را که باید در کفه خودمان به دست می آوردیم روشن بود مواضع ما در بحث هسته ای کاملا روشن، منطقی و قانونی و قابل دفاع است. نکته مهم در رابطه با طرف مقابل بود که در کفه ترازوی آنان چه چیزی قرار می گرفت.

آن ها در طول این 12 سال مشاجرات و مباحثات و تبلیغات و سروصداهایی که راه می انداختند حرفشان این بود که ایران به دنبال سلاح هسته ای است و در حقیقت می خواستند به دنیا بگویند که ما مطلع شده ایم که ایران به دنبال سلاح هسته ای است و گاهی که مقداری شیطنت می خواهند بکنند می گویند که ما ایران را متقاعد کرده ایم که به سمت سلاح هسته ای نرود که این بخش تبلیغاتی قصه است. لذا من تصور می کنم راهی که در دولت جدید شروع شد باید طی شود.

توجه به چارچوب ها، عدم ذوق زدگی و شتاب زدگی، توجه به ترفندهای طرف مقابل چه به لحاظ فنی و مذاکراتی و چه خصوصا به لحاظ تبلیغاتی و حاشیه سازی هایی که انجام می دهند که معمولا هم دعب غربی ها است ضمن هوشیار کردن ما نباید از اصل کار بازمان بدارد.

تیم مذاکراتی دقیقا اشراف دارد که حقوق ملت ایران در بحث هسته ای چگونه تعریف می شود و این حقوق به ویژه در حوزه های اصلی و خط قرمزها قابل مجامله و معامله نیست لذا باید برایشان دعا کنیم و از آنان حمایت کنیم تا به اهداف مورد نظر جمهوری اسلامی ایران برسیم.

مجری: یک سؤال اساسی این است که چرا دولت یازدهم که آمد پرونده هسته ای از شورای عالی امنیت ملی به وزارت خارجه رفت و می گویند که آن جا تصمیم گیری می شود اما مجری وزارت امور خارجه شده است؟ چرا در دوره شما این اتفاق نیفتاد و پرونده در شورای عالی امنیت ملی ماند و وزارت خارجه این چنین فعالانه در آن نقش نداشت؟

متکی: من یکی دوبار این موضع را مطرح کردم، اعتقاد من بر این بود که تیم مقابل ما در مذاکره تیم وزارت خارجه های 1+5 است هم در سطح معاونین وزارت خارجه و هم در سطح وزرای خارجه و لذا این موضوع که در دوره دبیری شورای امنیت ملی آقای دکتر روحانی و وزارت آقای خرازی به دبیرخانه شورای امنیت ملی رفت اعتقاد من این بود که خوب است که این برگردد ولی این تصمیم در کلیت اتخاذ نشد.

من در ماه های پایانی سال 91 مقاله ای نوشته بودم. قبل از انتخابات دوره یازدهم نوشته بودم که پرونده هسته ای را به وزارت خارجه برگردانید ولی به دلیل این که مطرح بود که دبیر وقت شورای عالی امنیت ملی ممکن است یکی از کاندیدای ریاست جمهوری باشند من از درج این مقاله در سایت خود پرهیز کردم و آن مقاله الان هم هست اما آن را منتشر نکردم. بنابراین من فکر می کنم این تصمیم که نهایتا با موافقت مقام معظم رهبری انجام شد تصمیم درستی بود.

مجری: اشاره کردید به این که به نوعی در زمان شما و در اواسط 89 بود که این پیشنهاد را داده بودید که یک روال جدید برای پرونده هسته ای به خصوص در عرصه دیپلماسی گشایشی پیدا کند.

متکی: بله

مجری: آیا عملیاتی که شروع شده و ما حاصلش را می بینیم از همان نقطه است. آیا کارهای دیگری هم شما انجام داده اید؟ مثلا یکی از چیزهایی که در این 8، 9 ماه اخیر استفاده  شد موضوع گفتگو کردن با خود آمریکا در موضوع هسته ای ما بود. آیا این پیشنهاد آن زمان هم مطرح شد؟ آیا تحرکات در این زمینه مثل بعضی از نشست ها و یا نزدیک قرار  گرفتن میز شما و خانم کلینتن هم به نوعی با تدبیربود و یا نه کاملا اتفاقی بود؟

متکی: در اجلاس هایی که ما می رفتیم و شرکت داشتیم به هر حال وزاری خارجه دور یک میز می نشستند، در نشست های مربوط به همسایگان عراق و نشست وسیع بین المللی درباره عراق که خانم رایس وزیر خارجه بود و بعد هم که خانم کلینتن در دوره اوباما وزیر خارجه شد آن ها هیچ کدام حداقل از سوی ما طراحی خاصی نشده بود اما درباره کاری که ما شروع کرده بودیم فهم من این بود که نگاه رهبری منحصر بودن مذاکرات در بحث هسته ای با 5+1 و در رابطه با امریکاست.

همان زمان که ما داشتیم سناریو را طراحی می کردیم کسان دیگری معتقد بودند که باید مقوله تعامل و تناسبات با آمریکا هم در اینجا قرار بدهیم. من تجربه مذاکره با آمریکایی ها را در بحث عراق داشتم و آن در دوران مسئولیت من بود. ما سه دور با آمریکایی ها در خود عراق و با حضور خود عراقی ها و در موضوع قرار مذاکره کردیم. چیزی که آن زمان و تقریبا همزمان با شروع این گفتگوها، مقام معظم رهبری در سخنرانی شان در مشهد تأکید کردند این بود  که گفتگوها صرفا برای بحث عراق است.

دلیلش هم کاملا روشن است، مسائل ما با آمریکا دارای پرونده بسیار قطوری است و اگر روزی بخواهد به آن مسائل رسیدگی شود در وهله اول باید شرایطش فراهم شود و آمریکایی ها علی رغم ادعاهایشان هنوز در شرایط یک گفتگوی جدی و یا یک تصمیم جدی برای بازگشت از گذشته غیرقابل دفاعشان نیستند و هنوز هم به این تصمیم سیاسی نرسیده اند. بنابراین تاکتیکی از آن استفاده می کنند و هوشیاری طرف ایرانی این است که توجه به این نکته خاص را داشته باشد.

بله کسانی بودند که در آن زمان وقتی مشورت می کردیم می گفتند موضوع آمریکا هم قرار بگیرد اما چون نص صریح مقام معظم رهبری را در این موضوع داشتیم بنابراین کاری را که داشتیم آماده می کردیم مقوله آمریکا به معنای خاص آن نبود، 5+1 بود و موضوع هم فقط موضوع هسته ای بود تا بعد از تحولات انتخابات 92.

مجری: در صحبت هایتان اشاره کردید به آن توافقی که در تهران و با حضور اردوغان و رئیس جمهور برزیل و آقای احمدی نژاد صورت گرفت و یک توافقی نوشتید به نام توافقنامه تهران. چه شد که آمریکایی ها به آن چه که خودشان ظاهرا پیشنهاد داده بودند پایبند نماندند؟

متکی: ظاهرا که نه بلکه قطعا این گونه بود. دو نامه بود که من هر دو نامه را دیدم که آقای اوباما به آقای لولا رئیس جمهور برزیل و نخست وزیر ترکیه نوشته بود و گفته بود که ممکن است ایرانیان نپذیرند.

مجری: یعنی نامه را خود اوباما نوشته بود؟

متکی: بله. گفته بود که ایرانیان ممکن است اطمینان نکنند به این که اگر 20 درصد را بدهند ما 5/3 درصد را ندهیم و من به عنوان رئیس جمهور آمریکا تضمین می کنم که این کار را انجام می دهیم.

تلقی من این است که دو عامل موجب شد تا آمریکایی ها دوباره راه را کج کنند اولش این بود که گمان نمی کردند ما مبادله سوخت را بپذیریم و لذا خواستند بگویند که ما به هر زبانی که گفتیم آماده تفاهم با ایران هستیم ایرانیان نپذیرفتند.

مجری: یعنی از اول محاسبات اولیه شان اشتباه بود؟

متکی: بله یعنی بنا نداشتند که یک چنین توافقی جدی صورت بگیرد و فکر می کردند به دلیل عدم پذیرش ایران می توانند یک دور جدید تبلیغات علیه ایران را طراحی بکنند اما ما موضعمان در 20 درصد مشخص بود 20 درصد تولیدش به دلیل لجبازی طرف های خارجی ما در عدم فروش این سوخت، برای رآکتور اتمی تهرانمان بود.

مجری: که مربوط به مسائل پزشکی بود.

متکی: بله، علت دوم به اعتقاد من این بود که وقتی که به توافقات رسیدیم و می بایست در اجلاس 3جانبه سران، نهایی و امضا می شد طبق معمول عوامل منطقه ای، خارج منطقه ای و جریان های رادیکال درون آمریکا به دولت آمریکا فشار آوردند که شما چرا دارید به این توافق صحه می گذارید.

مجری: 4 سال پیش آقای اوباما نامه ای به رهبری معظم انقلاب نوشتند، البته اگر اشتباه نکنم. اصلا یادتان هست که نخستین بار چگونه نامه به دست شما رسید؟ و چه طور به دست حضرت آقا رساندید؟

متکی: بیش از 4 سال پیش بود. سال 84 و در واقع در 6 ماهه اول دولت نهم بود که ایشان نامه ای نوشت و بعد هم نامه دیگری را نوشتند. این نامه توسط سفیر آمریکا در سازمان ملل به سفیر ما تحویل داده شد و ایشان به ایران آوردند که ما در وزارت خارجه آن را ترجمه کرده و آماده کردیم و برای مقام معظم رهبری فرستادیم.

مجری: جایی خواندم که شما گفته بودید دیپلماسی حرف خوب زدن و خوب حرف زدن است .منظورتان چه بود؟

متکی: در دیپلماسی شما می توانید موضع تندی را اتخاذ کنید اما در ادبیات دیپلماتیک. در دیپلماسی شما باید مسیرها و تاکتیک هایی را که انتخاب می کنید بایستی یک نوع هماهنگی در آن از آغاز تا پایان وجود داشته باشد، حرکت های زیگزاگی در سیاست خارجی سم است برای موارد خارجی آن کشور.

ما اگر در آغاز مدیریتمان به گونه ای سخن بگوییم مثلا در مورد آمریکا که برای ناظرین این تلقی بشود که احتمالا در چند ماه آینده جنگ خواهد شد و در پایان مدیریتمان و در فاصله زمانی کوتاه مکرر و مکرر تکرار کنیم که می خواهیم با آمریکا مذاکره کنیم این دو باهم نمی خواند. منظور از خوب حرف زدن یعنی چارچوب ها را رعایت کردن و بهانه دست طرف مقابل ندادن است این که رئسای جمهور به مسائل خارجه وقوف ریز نداشته باشند، کاملا طبیعی است.

مجری: کما این که در همه حوزه ها نمی تواند تخصص داشته باشد.

متکی: بله، الزما در حوزه حساسی مثل سیاست خارجی ممکن است به موارد تاکتیکی و فنی و ظرافت های کار وقوف نداشته باشد این طبیعی است و انتقادی هم به آن نیست. اما معمول در دنیا این است که رئسای جمهور از کارشناسی وزارت خارجه و از راه کارها و متدها و تاکتیک های وزارت خارجه و تهیه متون فنی وزارت خارجه استفاده می کنند. من معاون وزارت خارجه بودم و مقام معظم رهبری در نطق هایی که در مجامع بین المللی مانند اجلاس سران غیرمتعهدها و جاهای دیگر استفاده می کردند...

مجری: در دوران ریاست جمهوری شان؟

متکی: بله در دوران ریاست جمهوری شان از نطق هایی استفاده می کردند که توسط وزارت خارجه تهیه می شد یا آقای هاشمی همین طور.

مجری: شما در نهمین دوره انتخابات رئیس جمهوری رئیس ستاد انتخاباتی آقای لاریجانی بودید یعنی رقیب آقای احمدی نژاد. یک دفعه برای وزارت خارجه مطرح شدید و بعد هم رفتید صحبت کردید و وزیر هم شدید. آن موقع من شنیدم که آقای علی لاریجانی که دبیر شورای عالی امنیت ملی شده بودند شرط گذاشته بودند که شما وزیر امور خارجه باشید. آیا این طور بود؟

متکی: من رئیس ستاد کاندیدایی شدم که منتخب آن شورای مرکزی هماهنگی بود بنابراین ضمن علاقه ای که به همه کاندیدا داشتم هر کدام از آن چند نفر دیگر از کاندیدای دیگر مورد نظر هم انتخاب می شد من آمادگی داشتم که رئیس ستادشان باشم یا همکاری هایی که از دستم برمی آمد انجام دهم.

مجری: البته قبول کنید که یک انشقاق خیلی واضحی به وجود آمده بود.

متکی: که عشق آسان نمود اول ولی افتاد مشکل ها. به هر حال با همین حرکت جمعی، وفاق و همدلی در شوراها موفق شدیم. شورای دوم.

مجری: و در انتخابات مجلس هفتم.

متکی: بله و در انتخابات مجلس هفتم. در انتخابات ریاست جمهوری همان روش انتخاب شد حالا ممکن است که انتخاب به عمل آمده اشکالاتی داشته است ولی به هرحال آن شورای مرکزی آن را انتخاب کرد بنابراین من حضورم در انتخابات ریاست جمهوری از باب همراهی با وفاقی بود که از سال 81 تا سال 84 که یعنی انتخابات ریاست جمهوری دولت نهم، همین طریق را طی کردیم.

در مورد وزارت خارجه نه تنها برای مسئولیت این وزارت بلکه برای هیچ یک از مسئولیت هایی که من از سال 1359 تا 1384 انقلاب فرصتش را برای ما به وجود آورد برای مایی که محلی برای اعراب نداشتیم. بنده قبل از انقلاب از کنار وزارت خارجه هم راهمان نمی دادند که عبور کنیم، برای هیچ کدام از این مسئولیت ها، نماینده مجلس شدن، رفتن به وزارت خارجه، مسئولیت در وزارت خانه و سفارت خانه ها، معاونت وزیر خارجه و نهایتا وزیر خارجه هیچ کس نمی تواند بگوید که من یک کلمه در این زمینه در رابطه با خودم صحبتی کرده باشم.

خدا را شکر که جمهوری اسلامی این فرصت برای خدمت را برایم فراهم کرده است بنابراین من اساسا مستقیم و غیرمستقیم در جریان هیچ گفتگویی برای این کار نبوده ام. حتی وقتی که آقای احمدی نژاد انتخاب شد یک فضای بسیار سنگینی در دنیا علیه ایشان به وجود آمد، در حالی که ایشان نه هنوز دولت انتخاب کرده بود و نه چیز دیگری. خیلی سریع شاید به فاصله 20 روز، 25 روز بعد شروع کردند به یک سری تبلیغاتی که نشانگر این بود که فضای بیرون و عناصری که دنبال می کردند تحولات ایران را منتظر یک رخداد دیگری در انتخابات ریاست جمهوری بودند ایران که من وارد جزئیاتش نمی شوم.

من چون رئیس کمیته روابط خارجی بودم در کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجه آن جا گفتم این گونه که نمی شود که یک کسی با رأی مردم انتخاب شده است و هنوز هم دولتش را تشکیل نداده است چنین جوی به وجود بیاید، ما پیشنهاد بدهیم به وزارت خارجه که سفرا را دعوت کنند بیایند به تهران، سمیناری گذاشته شود و این سفرا ممحض شوند که بروند از اراده ملی ایران دفاع کنند، این پیشنهاد را من مطرح کردم و گفتم خیلی خوب است که این اتفاق بیفتد.

به فاصله کمی آرام آرام در روزنامه ها که اسم کم می آوردند اسم ما را هم مطرح کردند به عنوان یکی از کاندیدای احتمالی برای وزارت خارجه، من زمانی که این قصه در رسانه ها مطرح شد برای این که این شائبه را ایجاد نکند همان پیشنهاد را هم پیگیری نکردم. بنابراین من نه در ارتباط با مسئولیت هایم بازی پشت پرده داشتم و نه بازی پشت پرده ای را خبر دارم.پیشنهاد مطرح شد.

مجری: چه طور به شما گفتند؟

متکی: ملاقاتی با آقای احمدی نژاد داشتم و در آن جا یک مقدار درباره سیاست خارجه و روابط خارجی پرس و جو شد و من مطالبی گفتم و بعد هم که به ظاهر کمیته ای بود که این ها با افراد گفتگو می کردند که با من هم صحبت کردند و اتفاقا یک نکته ای که به عنوان اشکال طرح کردند این بود که شما در وزارت خارجه اگر بروید ممکن است تغییراتی که مد نظر است به وجود نیاورد.

گفتم که انتخابات ریاست جمهوری در ادامه انتخاباتی است که در سه چهار سال اخیر انجام شده است و یک نگاه جدید و برآیند جدید است و من این را می فهمم من رسالتی را که برای خودم حس می کنم همین وزارت خارجه را باید در این راستا هدایت کنم. بنابراین این که من افراد را کلی تغییر بدهم و یا کسانی جدید که بعدها به من می گفتند باید گروهی ببرید به وزرات خارجه این ها را من پذیرا نبودم در همان گفتگو هم با برادری هم که آمده بود و با من صحبت می کرد به ایشان گفتم که منتقل بکنند و نهایتا بعد از این به ایشان گفتم که منتقل بکنند.

مجری: آیا در گفتگوی آخر که بین شما و آقای احمدی نژاد شرط خاصی مطرح نشد؟

متکی: شرایط کلی همان بود که برای کل وزرا طرح می شد، اما به طور خاص برای خود بنده چیز جداگانه ای مطرح نشد.

مجری: یادم می آید که شما در دولت دهم هم آخرین وزیر بودید که انتخاب شدید، من یادم است که من پاستور دیدم که شما آمدید و تقریبا آخرین نفر بودید که جمع کابینه تکمیل شد. آن زمان هم طول کشیدن این مراحل برای انتخاب شما به خاطر همین نقاط اختلافی بود؟

متکی: از دو ماه قبل مطرح بود که در کابینه دهم نیستیم بنابراین من اصلا به این فکر نبودم.

مجری: پس چه شد و چه اتفاقی افتاد که شما را دعوت کردند؟

متکی: از خودشان باید بپرسید، نمی دانم.

مجری: از زبان شما هم شنیدن دارد که پشت صحنه چه بود. قطعا شما می دانید.

متکی: من در اجلاس غیرمتعهدها بودم در شرم الشیخ.

مجری: همان چیزی که خواندیم که شما را احضار کرده اند. قرار بود که شما اجلاس غیرمتعهدهای تهران را بگیرید بعد به شما زنگ زدن که بیایید تهران و دوباره برگردید؟ آیا واقعا این گونه بود؟

متکی: همین طوری شد ما برای غیرمتعهدها خیلی تلاش کردیم. تعبیری مقام معظم رهبری دارند که دیپلماسی مثل کار مینیاتوری است یعنی ذره ذره باید کنار هم چیده شود تا یک نتیجه ای را بتوان به دست آورد و ما از سال 85 یعنی سال دوم دولت نهم تقاضای میزبانی مان را در نشست سران کوبا دادیم.

قبل از ما قطر داده بود. از سال 85 تا سال 88 که سران بعدی در شرم الشیخ مصر بود ما تلاش کردیم همین طور ذره ذره، که حالا جزئیاتش را من در همان دست آورد بزرگ دیپلماتیک ایران نوشتم. در اجلاس وزرای خارجه در کوبا که به فاصله یک ماه قبل از شرم الشیخ تصویب وزرا را گرفت و آمد برای سران که آن جا چکش آخر را بخور.

ما آمدیم در شرم الشیخ و در شرم الشیخ تا اجلاس وزرا چون دو روز اجلاس کارشناسان ارشد بود و یک روز وزاری خارجه بود و یک روز هم سران بود مجموعا 4،5 روز جلسه بود. منتهی ما وزاری خارجه این را مصوب کردیم یعنی مصوبات نشست کوبا را تأیید کردیم که از جمله میزبانی ما بود. برای فردا در اجلاس سران چکش آخر را می خورد.

به من خبر دادند که یکی دو کشور دارند بازی در می آورند و این ها می خواهند فردا طرح کنند که امروز میزبان بعدی نهایی نشود سه سال وقت است به اجلاس بعدی وزرا اختیار بدهیم که میزبان بعدی را انتخاب کنند و این یعنی یک بازی حساب شده. ساعت 12 بود که اجلاس وزرا تمام شد که گفتند آقای شیخ الاسلامی پشت خط هستند، من تلفن را گرفتم و گفتند که آقای احمدی نژاد گفتند که به تهران بیایید.

گفتم می دانید که الان اجلاس وزرا تمام شده است ساعت 12 اجلاس تمام شده و من سه دقیقه پیش بیرون آمده ام و فردا هم  سران است، آقای احمدی نژاد هم که نمی آیند ما فردا در اجلاس سران باید این را چکش نهایی بزنیم و باید اینجا باشیم تا بتوانیم جلوی بعضی از شیطنت های احتمالی را بگیریم. گفت پس صبر کنید تا من به ایشان بگویم و نتیجه اش را به شما بگویم. که ایشان تقریبا نیم ساعت بعد به من زنگ زدند که در این فاصله من مقدمات بازگشت را گفتم آماده کنند.

مجری: باتوجه به شناختی که داشتید.

متکی: بله با توجه به شناختی که داشتم. ایشان زنگ زدند و گفتند جلسه فردا مهم است ولی شما امروز بیایید و برگردید که این قسمت را من در خاطرات نوشته ام من آمدم و از فرودگاه رفتم دفتر ایشان و مباحثی بین ما در این یک ساعت و اندی گذشت که مربوط به اجلاس نبود و اگر زمانی مقتضی باشد در فرصت مناسبش گفته می شود ما در آن ملاقات که رفتیم پیش ایشان یک مقدار از نتیجه اجلاس پرسیدند و من برایشان توضیح دادم، و بعد گفتند که ما دولت دهم را داریم انتخاب می کنیم. گفتم ان شالله مبارک است. آن زمان تیرماه بود و کمتر از یک ماه از انتخابات گذشته بود و کمتر از دو ماه به تعیین دولت جدید مانده است. گفتند ما معاون فلان قسمت و مسئولیت در نظر گرفتیم که شما آن جا باشید.

گفتم من آن جا نمی روم هیچ کس دیگر را هم آن جا نگذارید. گفتند چرا؟ گفتم برای این که برای وزیر خارجه بعدی شاخ می شود.

مجری: معاون امور بین الملل؟

متکی: یکی دو مورد دیگر هم ایشان به من پیشنهاد دادند من گفتم من سنواتم را پر کرده ام، شما راحت وزیر خارجه بعدی را انتخاب کنید، همین جمله را تکرار کردم که قبل از انقلاب از کنار دیوار وزارت خارجه من را راه نمی دادند به برکت جمهوری اسلامی بنده 4 سال شدم وزیر خارجه. بنابراین من تقاضای بازنشستگی خواهم کرد و شما راحت وزیر بعدی را انتخاب کنید.

گفتند شما از جنس این دولت هستید و ما می خواهیم که شما در دولت باشید. گفتم دو دولت است یکی دولت 20، 30 نفره دور میز و یک دولت 70 میلیونی و کل ملت ایران. که من حتما جز دولت دوم هستم، شما نگران آن نباشید. وقتی دیدند  که من هیچ یک از موارد را نپذیرفتم گفتند پس در این باره و درباره این گفتگو با کسی صحبت نکنید. جمله دیگری هم گفتند و مطرح کردند که چون بعضی از مسئولین را می خواهم در جلسه دو روز بعد سه روز بعد هیئت دولت در مشهد برای دولت دهم اعلام کنم "که مشخصا نظرشان معاون اول بود".

می خواستند چند نفر دیگر را هم همزمان اعلام کنند. که البته بعد من متوجه این مسائل شدم و من خارج شدم و گفتم بسیار خوب من چیزی نمی گویم و در دو ماه باقی مانده به گونه ای در وزارت خارجه رفتار می کردم که همه فکر می کردند که من چهار سال و دو ماه دیگر در وزارت خارجه می مانم در حالی که برای من روشن بود و راحتم بودم تا تقریبا حدود 10، 15 روز قبل از تعیین کابینه جدید که رایزنی ها را شروع کرده بودند و همین طور جلو می رفتند.

مراسم تحلیف رئیس جمهور اکوادور بود و آقای احمدی نژاد را هم دعوت کرده بودند و ما هم برای آقای احمدی نژاد دعوت نامه را فرستاده بودیم در جلسه هیئت دولت دیدم جوابی از ریاست جمهوری نیامد یک یادداشتی دادم که تصمیم برای اکوادور چیست؟ گفتند شما شرکت کنید. گفتم با توجه به گفتگوهایی که در دفترتان داشتیم پیشنهادم این است که فرد جدیدی را که مد نظر دارید به عنوان نماینده ویژه‎تان تعیین کنید، ما او را می فرستیم که برود آن جا و بعدش هم که شما اعلام می کنید دیگر یه چیز عادی و طبیعی است.

ایشان مجددا نوشتند که شخص جنابعالی شرکت کنید. ما رفتیم اما قبل از رفتن که 10، 12 روز مانده بود به انتخاب هیئت جدید من دیدم معاونینی که سال هاست با آن ها کار کرده ام باید مطلع شوند چون ممکن بود من در سفر باشم و لیست کابینه دهم معرفی شود و آن وقت آن ها می گفتند ما با هم این همه سال کار کردیم اما به ما نگفته است.

من آن روز جلسه شورای معاونین را تشکیل دادم و به آن ها گفتم که چنین قصه ای واقع شده است. آن ها گفتند شما در این یک ماه و نیم چیزی نگفتید.گفتم بنا نبود چیزی بگویم الان هم که دارم به شما می گویم چون عازم سفرم اگر عازم نبودم نمی گفتم لذا ایشان آن موقع تصمیمشان را گرفته بودند و ظاهرا هم به دنبال افراد مختلفی به عنوان کاندیدای بعدی وزارت خارجه بودند من بازهم نمی دانم چه تحولاتی اتفاق افتاد که از دفتر رئیس جمهور در روزی که اعضا کابینه را دعوت کرده بودند که با آقای احمدی نژاد جلسه داشته باشند و متعاقبا عصرش لیست را بدهند به من زنگ زدند و گفتند شما هم بیایید در جلسه وزرا و ما هم رفتیم.

مجری: رسیدیم به مهم ترین موضوع. به سنگالیزاسیون. بالاخره به شما گفته بودند که در واقع وزیر خارجه نیستید و به آن سفر رفتید یا نگفته بودند؟

متکی: عرض شود که برخی از دوستان می گفتند که خود این به قول فرنگی ها دارد یک ترمینولوژی می شود و یک ترم جدید در ادبیات سیاسی کشورها می شود. ما معمولا کلیه تحولات یک ماه آینده را به اطلاع رئیس جمهور می رساندیم که در یک ماه آینده چه وزرایی به ایران می آیند وزیر و بالاتر از وزیر و چه کسانی از ایران سفرهایی خواهند داشت از جمله سفرهای وزیر خارجه.

ما 22 روز قبل از سفر یعنی در واقع اول آذر این نامه را برای رئیس جمهور فرستادیم که در آن جا سفر من برای سنگال ذکر شده بود. به نظر من سفر، سفر مهمی بود و خود ریاست جمهوری و نظام بر انجام این سفر تأکید داشتند، مقدمات سفر بسیار طبیعی انجام شد و من عازم شدم و برخلاف برخی اظهاراتی که شده اتفاقا من در آن سفر با هواپیمای مسافری رفتم نه با هواپیمای اختصاصی.

معمولا در سفرها اگر فرصت ایجاد می شد و یا موضوع مهمی مطرح بود با آقای رئیس جمهور دیدار می کردیم و نقطه نظرات ایشان را می فهمیدیم آن روز ما در واقع ساعت 10 صبح وقت گذاشتند که ما به دفتر رئیس جمهور برویم. تغییر کرد و گفتند مثلا این 10 شده ساعت 2، ساعت 2 تغییر کرد رسید به ساعت 5، و ساعت 5 تغییر کرد و شد ساعت 9 که من 9 شب رفتم در حالی که دو صبح هم پرواز داشتم. و دفتر رئیس جمهور نشستم یک ساعت و تا 10.

بعد برای من مشخص شد که در یک جلسه سه نفره ای آقای احمدی نژاد با آقای رحیمی و آقای مشایی باهم هستند و برخی از خبرها این بود که احتمالا در رابطه با ما صحبت می کردند، اختلافی باهم داشتند و نداشتند جزئیاتش را من نمی دانم. ایشان ساعت 10 آمدند و من توضیح مختصری را به ایشان دادم که قصه نیجریه این گونه شده و من آفریقا بودم نشد بروم و الان باید بروم، ایشان هم دو سه جمله ای معمولا می گفتند که اینجا هم گفتند که مثلا به آقای رئیس جمهور این ها را بگویید و تأکید روی روابطی که داریم.

البته از سیاست خارجی مانند جلسات دیگرکه باهم داشتیم انتقادهایی هم کردند.این اظهارات که به من گفته شده نروید و من اصرار داشته ام که بروم و بعد گفته ام حالا این سفر را بروم و برگردم، اساسا واقعیت ندارد. اگر ایشان نکته ای را بیان می کرد که به چارچوب های اصلی برنمی خورد مسلما طبیعی است که وزیر باید حرف رئیس جمهور را مد نظر قرار بدهد. آن شب وقتی ایشان دو سه جمله در لفافه در نقد وزارت خارجه گفتند گفتم ببینید آقای احمدی نژاد من قبل از تشکیل دولت دهم در ملاقاتتان گفتم هروقت شما بگویید نه، من در عرض دو ساعت کارهایم را در دفترم جمع می کنم بنابراین مجدد تأکید می کنم که وزیر خارجه باید مورد اطمینان جدی رئیس جمهور باشد. و ایشان در آن دیدار نه به من گفتند که به سنگال نرید و نه گفتند که شما مثلا دیگر وزیر خارجه نیستید البته قبلا این حرف را به من زده بودند.

مجری: قبلا یعنی چه؟ کی به شما گفته بودند؟

متکی: همان موقع که از شرم الشیخ به تهران آمده بودیم.

مجری: یعنی از آن موقع صحبتی نشده بود؟

متکی: صحبتی برای تغییر نکردند ولی گه گاهی نقد می کردند من هم به ایشان انتقاد می کردم که شما پیش دانشجویان می نشینید از وزارت خارجه تان نقد می کنید این کار درستی نیست البته کلا در بحث سیاست خارجی ما تقریبا به نحوی شروع کردیم ولی در یک سال پایانی دولت نهم لجاجات جدی ایجاد شد که من فکر می کنم این مجال کوتاه مصاحبه شما فرصت مناسبی نیست.

مجری: برخورد سنگالی ها چه بود وقتی که شما رفتید صحبت کردید از این طرف خبر آمدند و آن ها هم مطلع شدند.

متکی: من باز از نظر شکل کار هم بگویم. ما ساعت 2 صبح بیست و دوم از تهران پرواز کردیم به استانبول. دو سه ساعتی در فرودگاه استانبول ماندیم که آقای داوود اوغلو هم آمده بود از سفر آسیای میانه اش به استانبول. از آن جا با پرواز مسافری دیگری به داکار پایتخت سنگال رفتیم که این مسیر حدود 10 ساعت پرواز است.

غروب روز دوشنبه رسیدیم و ملاقات با وزیر خارجه را داشتیم و به افتخار ما شام داد و یک دور مقدماتی هم گفتگو با رئیس جمهور من داشتم. بعد من رفتم محل اقامت. از دفتر رئیس جمهور گفتند که ما دور بعدی گفتگو با فلانی را فردا ساعت 10 یا 11(تردید از من است) از ریاست جمهوری داشته باشیم. گفتم خوب است. ما از تهران بلیط برگشتمان معلوم بود ما 4 بعد از ظهر از سنگال پرواز مسافری گرفته بودیم به کنیا، نایروبی به عنوان محل بعدی که ما از آن جابیاییم.

آن شبی که ما باهم ملاقات داشتیم ایشان گفتند که چه زمانی برمی گردید؟ گفتم ما فردا دوشنبه می رویم و بلیط برگشتمان از سنگال ساعت 4 بعد از ظهر به کنیا است و از کنیا یک پرواز از ایران می آید که اونجا هم 4 ساعت فاصله است اگر موافق باشید من فلان مأموریت را هم در رابطه با کشور بین راه هم انجام بدهم و بعد برگردم. ایشان گفتند بسیار خب. ما در واقع قرارمان این بود که سه شنبه اواخر شب به تهران برسیم که فکر می کنم که شب نهم محرم بود.

من در ملاقات با رئیس جمهور سنگال که بودم گفتگوی نسبتا سختی هم داشتم و باید ایشان را متقاعد می کردم که شما باید روی دوستی ایران تکیه کنید نه روی القائات دیگران. همزمان با من دو نفر از کشورهای اروپایی برای این که او را تنظیم کنند جهت برخورد با ایران در سنگال بودند تا به این طریق کل رابطه ایران با آفریقا را مورد و تحت تأثیر قرار دهند.

ملاقات ما یک ساعت طول کشید و بعد از یک ساعت و خورده ای به ایشان یک یادداشتی دادند بعد گفت ببخشید من چند دقیقه می روم و برمی گردم و رفتند و بعد از بیست دقیقه برگشتند و ما حدود یک ربع بعدش ملاقاتمان ادامه پیدا کرد، ایشان هیچ اظهاری به من نداشتند اما حس من این بود که این آدم متفاوت شده است نه در برخوردش با من که نمی داند چه کار کند. حس می کردم که یک چیزی شده به طور مثال یک اتفاقی در کشور افتاده است و خبرش را به او داده اند که البته این طور اتفاقات می افتد. یا هر اتفاقی که افتاده این آدم، آدم آرام یک ساعت پیش نیست و ما با همین به قول دوستان فیلمبردارمان شات از جلسه بیرون آمدیم. یک مصاحبه کوتاهی من کردم و آمدم بیرون.

مثلا ساعت یک بود و وزیر خارجه به اضافه یک وزیر دیگر که وزیر نفت و دو وزارتخانه دیگر که وزارتش با او بود یعنی این دو نفر ما را نزدیکی های ریاست جمهوری دعوت کرده بودند برای ناهار که من آمدم بیرون محافظین ما گفتند که تهران خیلی دنبال شما هستند که تلفنی با شما صحبت کنند گفتم تماس می گیریم.

در ماشین تلاش کردم تماس بگیرم نشد. به محل ملاقات آمدیم آنجا یکی از همکاران به من گفت که این خبر در تهران منتشر شده است. گفتیم ان شالله خیر است. وقتی هم که نشستیم این دو وزیر نمی دانستند با من چه طور صحبت کنند. ما مناسباتمان با افراد طوری بود که به خود این ارتباطاتی که با خود اشخاص برقرار کرده بودیم، احترام می گذاشتند و برایش ارزش قائل بودند، وزیر خارجه قبلی کنیا که مشاور رئیس جمهور بود و الان دیگر وزیر خارجه نبود متوجه شد که من یک توقف سه چهار ساعته در کنیا دارم و بعد می خواهم بروم ایران از قبل پیغام داد که من به فرودگاه می آیم.

من قبلا از این که از سنگال که 10 ساعت پرواز بود راه بیفتم که ساعت دو سه صبح می رسیدم به کنیا، ایشان مطلع شده بود که من دیگر وزیر خارجه نیستم اما به فرودگاه آمد و گفت آقای متکی من برای خودتان آمده ام، در آن جا هم آن ها کلی عزت و احترام گذاشتند مهمانی ناهاری باهم بودیم. وقتی که وزیر خارجه ابراز کرد که خبر را شنیده است گفتم من و شما که باید عادت داشته باشیم. این مسئولیت ها موقت است، یک روز می دهند و یک روز هم می گیرند و نکته خاصی هم ندارد. ما به آن ها دلداری دادیم. و بعدش آمدیم به کنیا و بعد به ایران.

مجری: شما قطعنامه 598 هم جز هیئت مذاکره کننده مان بودید، آیا ناگفته ای از آن دوران دارید که در چه شرایطی پای میز مذاکره می رفتید.

متکی: مذاکرات سخت و تاریخی بود که رئیس دستگاه دیپلماسی به خوبی توانست تحت رهنمودهای مقام معظم رهبری مدیریت و هدایت کند که بعد هم تقدیر کردند. ما 8 سال با عراقی ها جنگ داشتیم و 4 سال هم دیپلماسی.در این 4 سال شرایطش به موازات جنگ، با عراقی ها سخت بود یعنی با تیم مذاکراتی عراق مذاکره کردن کار آسانی نبود. کارها را گیر می دادند و گاهی برای این که گیری رفع شود مثلا می آمدید امتیازی را برایشان لحاظ می کردید تا این گیر مذاکراتی رفع شود، برای ما بحث اسرایمان و بحث 1975 بسیار بسیار مهم بود. وقتی امتیازی هم مطرح می کردیم عراقی ها می گفتند چه قدر می دهید تا ما این امتیاز را بپذیریم. یعنی در مذاکرات سخت بودند. من بعدها هم که وزیر خارجه شدم همان طور که می دانید در این دوران بود که اولین امضا را ما از عراقی ها در تأیید 1975 گرفتیم که ما گزارشش را برای مسئولین فرستادیم. در واقع در مسئولیت معاونت بین الملل رئیس اولین هیئتی بودم که به عراق بعد از جنگ رفت.

مجری: با صدام دیدار نکردید؟

متکی: بعد از ملاقات هایی که من با همتایم، با وزیر خارجه داشتم این ها گفتند ما آمادگی داریم تا هماهنگ کنیم که ملاقاتی با صد ام داشته باشی. خیلی هم در آن سفر تحویل گرفتند یعنی 6 تا موتور اسکورت برای ماشینی که ما با آن می رفتیم هتل الرشید گذاشته بودند. من چون فکر می کردم هیچ ضرورتی ایم ملاقات ندارد و حرف خاصی را نداریم و شاید به لحاظ دیپلماتیک این کارخیلی مناسب نبود اما با ظرافت از زیر بار این ملاقات دررفتیم و من به ملاقات صدام نرفتم.

در آن سفر به ما اعلام کردند که شهید تندگویان خودکشی کرده من گفتم که ما چنین چیزی را از شما نشنیده می گیریم و از شما نمی پذیریم شخصیتی که ما از شهید تندگویان می شناسیم می دانیم که او هرگز خودکشی نمی کند، او را ما می شناسیم و خصوصیاتش این گونه است. بعد من برگشتم و دوباره همتای من به ایران آمد و در پیگیری های بعدی بنا شد کسی برود تا جنازه شهید تندگویان را بگیرد. و فکر می کنم پدر ایشان و یکی از دوستان دوران دانشگاهی ایشان که دندانپزشک بود و رئیس پزشک قانونی کشور را ما با تیم دیپلماتیک را همراه کردیم که به آن جا بروند.

موقعی که رفتند جنازه را در قبرستانی نشان بدهند دکتر دندانپزشک شهید تندگویان به نماینده صلیب سرخ گفته بود که من دندانپزشک ایشان بوده ام و وضعیت دندان های ایشان این گونه است وقتی جنازه را درمی آورند نماینده صلیب سرخ سریع به دندان های او نگاه می کند و می گوید این تندگویان نیست. آن ها وقتی متوجه می شوند که هیئت ایرانی متوجه شده است و حتی صلیب سرخ را هم توجیه کرده شروع می کنند به سرو صدا که چه کسی این قبر را نشان داده این قبر که برای شهید تندگویان نیست و بعد قبر اصلی شهید تندگویان را نشان دادند که بعدا معلوم شد ایشان حالت حلق آویزی داشته اند و فشارهایی که بر روی بدن ایشان بود و در پزشکی قانونی متوجه شده بودند که این ها باعث شد تا معلوم شود که ایشان را شهید کرده اند.

مجری: آقای متکی سال 92 برای ریاست جمهوری آمدید و به عنوان نامزد انتخابات وارد شدید و خیلی جاها سخنرانی کردید. برای بعضی غیرمنتظره نبود و می دانستند که می آیید برای بعضی هم جالب بود. بعد به آن ائتلاف 5 نفره رفتید بعد با آن ائتلاف 5 نفره قرار گذاشتید اما آن ائتلاف 5 نفره شکل نگرفت و شما به نوعی قبول نکردید آن نفری را که معرفی کرده بودند و انتهایش نه آقای ابوترابی ماند که به نوعی هم انصراف داد  و نه شما من در ذهنم نیست که انصراف دادید یا احراز صلاحیت نشدید؟ قصه چه بود؟

متکی: دو سال بعد از منفک شدنم از وزارت خارجه این موضوع را مورد بررسی قرار دادم و بعد از یک سال مطالعه باتوجه به شناختی هم که از کشور داشتم، فکر کردم که این عرصه می تواند مثمر ثمر باشد بنابراین تصمیم من تصمیم شخصی خودم بود. در جبهه پیروان خط امام و رهبری موضوع ریاست جمهوری از مدت ها قبل مطرح شد و نهایتا گفتند که جبهه کاندیدهایی را داشته باشد من بدون این که خیلی وارد جزئیات بخواهم بشوم باید عرض کنم که متأسفانه جبهه پیروان خط امام و رهبری اصلا بحث انتخابات ریاست جمهوری را جدی نگرفت و بنا نبود که هیچ یک از این 5 نفر به عنوان کاندیدا در فهرست بمانند.

مجری: یعنی از قبل قرار نبود؟

متکی: تلقی من این هست که از قبل قرار نبود و با هر دلیل و تحلیلی که البته تحلیل هایش برای من روشن است.

مجری: تحلیلی که می شود کرد این است که با یک طرفی از لحاظ سیاسی بسته بودند؟

متکی: این در واقع حالت روشن تر آن است لذا من بر اساس مکانیسم مورد توافق 5 نفره کاندیده ها خروجی آن 5 نفره بودم که تمکینی به آن نشد. به هر حال آن چه که باید می شد اتفاق افتاد.

مجری: دیگه شما در جبهه پیروان نیستید؟

متکی: جبهه پیروان یک جبهه است، یعنی مجموعه ای از تشکل ها و مجموعه ها هستند و من هم در یکی از تشکلاتی که آن جاست هستم. البته چون دبیر کل آن تشکل نیستم و استعفا داده ام قائدتا عضو شورای مرکزی جبهه هم نیستم. لذا در جلسات جبهه هم شرکت نمی کنم.

مجری: الان روابط تیره و تار شده است؟

متکی: شما می توانید تعبیرهای خودتان را داشته باشید.

مجری: نه تعبیر خودم نیست از آن چه شما می گویید جمع بندی خودم را می گویم.

متکی: من تصور می کنم که دوستانمان در جبهه و کل دوستانمان در مجموعه جریان اصول گرایی و مسمی به اصول گرایی بایستی یک بازنگری اساسی داشته باشند.

مجری: شما صلاحیتتان احراز نشد یا این که اصلا انصراف دادید؟

متکی: از من دعوت شد که انصراف بدهید و من بحث مفصلی با دوستان کردم و فکر می کنم که متقاعد شدند که من انصراف ندهم.

مجری: ایرادی هم ندارد بعضی از آقایون نمی دانم چرا خیلی اصرار داشتند که ما یک طوری انصراف بدهیم که معلوم نشود صلاحیتمان احراز نشده است. یک قاعده خاص خودش هست و تمکین هم می کنند. چیز خاصی هم نیست. اتفاقا مردم هم خیلی از رفتار خیلی از بزرگانی که ثبت نام کردند و احراز نشدند و تمکین هم کردند خیلی خوششان آمد. این یک نوع ادبیات قانونمندی و نوجه به قانون است.

متکی: این یک رویه ای است که من هم به آن احترام می گذارم.

مجری: یک اسم می گوییم شما در حد یک کلمه یا یک عبارت کوتاه بفرمایید. دکتر علی اکبر ولایتی؟

متکی: اولین سکاندار دستگاه دیپلماسی بعد از دوره لیبرال ها و ...

مجری: سید کمال خرازی؟

متکی: آرام، متین، جدی و یک استاد قابل احترام

مجری: محمد جواد ظریف؟

متکی: وزیر خارجه با سابقه، پرانرژی و پرتلاش و الان متفاوت از زمان انتصابش برای این که بر ذوق زدگی ها و شتابزدگی هایش غلبه پیدا کرده است و من فکر می کنم که باید دعا کنیم که در چارچوب ها منافع ملت ایران بتوانند دیپلماسی را جلو ببرند.

مجری: هیلاری کلینتون؟

متکی: وزیر خارجه ای که هنوز سودای ریاست جمهوری در سردارد

مجری: سرگئی لاوروف ؟

متکی: دیپلمات جدی که منافع روسیه را خوب می شناسد و در راستی این منافع تلاشش را می کند.

مجری: احمد داوود اغلو؟

متکی: وزیر خارجه ای که نقش زیادی در توفیقات آقای اردوغان تا شروع بحران سوریه داشت و اشتباه تاریخی او از نحوه تعامل ترکیه با بحران سوریه آغاز شد.

مجری: سعود الفیصل؟

متکی: حلقه جدی اعمال سیاست های متحدین و دوستان غربی شان در منطقه

مجری: بانکی مون؟

متکی: آقای بانکی مون ضعیف ترین حلقه در زنجیره دبیران کل سازمان ملل متحد است و به خاطر دارم که آقای کوفی عنان بعد از مسئولیتش به تهران سفر کرده بود در ملاقاتی که با من داشت گفتم چرا دبیر کل های سازمان ملل یکی از بعد دیگری ضعیف و ضعیف تر می شوند. این طور نیست؟

گفت کاملا درست است و حق به جانب شماست حتی در دوره ای که من دبیرکل سازمان ملل بودم بعضی پیشنهاد داده بودند که ما آن کلمه کل را برداریم یعنی secretary general بشود Secretary- United Nations

یعنی این دبیر کلی کلش را هم برداریم  وی این ها کسانی بودند که می خواستند دبیر کل نقشی نداشته باشد در صورتی که ما در گذشته دبیرکل ها را در خط مقدم بحران های منطقه ای و دنیا صرف نظر از عملکردشان داشتیم امروز این نقش را ندارند.

مجری: بشار اسد؟

متکی: چهره ای که به راهش اعتقاد داشت و نشان داد که خلف صالحی برای پدرش بود و پدرش سوریه را در منطقه به لنگر دیپلماسی منطقه تبدیل کرده بود و ایستادگی بشار اسد و هم فکران او و ارتش سوریه نشان داد که می توان قوی ترین ائتلاف ها را شکست داد، برای امریکایی ها بعد از افغانستان و عراق شکست سوریه بسیار سخت بود.

مجری: سردار حاج قاسم سلیمانی؟

متکی: در مورد آدم هایی که در یک عبارت تعریف نمی شوند سخت است سخن گفتن، کسانی که خودشان را وقف مبانی اعتقادی شان کردند و تحولی که آقای سلیمانی در نوع تعامل با تحولات منطقه ای ایجاد کرده است از بعد روابط خارجی، به نظر من یک گنجینه ماندگاری است که آیندگان خواهند فهمید و حالا حالاها می توانند از آن استفاده کنند.