راه حلی جدید برای مساله سانتریفیوژها در ایران

دیپلماسی ایرانی: در حالی که مقامات ایرانی و آمریکایی در ژنو پای میز مذاکره نشسته اند، حسین موسویان؛ سخنگوی سابق تیم مذاکره کننده هسته ای ایران راه حلی را برای بحث تعداد سانتریفوژها در ایران پس از اجرای توافق نهایی، مطرح می کند. گروهی از کارشناسان هسته ای پیشنهاد می کنند که ایران می تواند سانتریفوژهای نسل اولی خود را با تعداد کمتری سانتریفوزهای پیشرفته تر جایگزین کند و این سانتریفوژها نیز تحت نظارت دقیق بازرسان بین المللی قرار داشته باشد.

المانیتور در گزارشی در این زمینه نوشت: این پیشنهاد به ایران امکان می دهد که سانتریفوژهای قدیمی را با تعداد کمتری سانتریفوژهای پیشرفته تر در بازه زمانی 5 ساله تعویض کند. به این ترتیب تعداد سانتریفوژهایی که حتی ایران برای برنامه راکتور هسته ای صلح آمیز نیاز دارد نیز کاهش می یابد اما در عین حال نگرانی ها را در مورد افزایش توانایی ایران برای تولید مواد مورد نیاز برای ساخت سلاح هسته ای افزایش می دهد.

برای مقابله با این نگرانی ها، پیشنهاد دهندگان این طرح – موسویان، الکساندر گلیزر ، زیا میان و فرنک هیپل- می گویند که ایران و گروه 1+5(آمریکا، انگلیس، فرانسه، چین، روسیه و آلمان) ، می توانند یک تاسیسات غنی سازی چند جانبه ایجاد کنند که می تواند سوخت هسته ای ایران و دیگر کشورهای منطقه را تامین کند. این ساختار می تواند یک راه حل دراز مدت برای نگرانی های بین المللی ایجاد کند.

تعداد و نوع سانتریفیوژهایی که در ایران فعالیت می کند نگرانی عمده طرف مذاکرات هسته ای ایران است که بارها در وین، نیویوک و ژنو به آن اشاره کرده است. یکی از اهداف مذاکرات مستقیم جاری در ژنو بین دیپلمات های ایرانی و آمریکایی نیز رایزنی در مورد این موضوع پیش از آغاز پنجمین دور از مذاکرات در هفته آینده است. ایران هم اکنون بیش از 18 هزار سانتریفیوژ در اختیار دارد که از این تعداد 10 هزار دستگاه فعال اند. تهران می گوید به 100 هزار سانتریفیوژ نیاز دارد تا بتواند سوخت مورد نیاز راکتور بوشهر را به صورت بومی تولید کند. این در حالی است که روسیه برای تامین سوخت ایران راکتور قرادادی 10 ساله با ایران دارد که در سال 2021 به پایان می رسد. از سوی دیگر ایران می گوید که قصد دارد 5 راکتور کوچک تر برای تولید ایزوتوپ های دارویی و عملیات تحقیقاتی احداث کند.

این درحالی است که برخی کارشناسان آمریکایی می گویند ایران باید تعداد سانتریفیوژهای خود را به 4 هزار دستگاه کاهش دهد تا به این ترتیب زمان برای واکنش جامعه بین المللی به انحراف احتمالی در برنامه های هسته ای ایران از شش ماه به یک سال برسد.

این در حالی است  که موسویان و دیگر نویسندگان این گزارش می گویند ایران می تواند تضمین هایی ارایه دهد که به دنبال انحراف در برنامه های هسته ای نیست و این تضمین ها را می توان از طریق نظارت های دقیق آژانس بین المللی انرژی اتمی ارایه داد.

به موجب این توافقنامه ایران می تواند عملیات تحقیق و توسعه هسته ای را روی سانتریفیوژها ادامه دهد اما آنها را نصب نکند. به این ترتیب ایران می تواند سانتریفیوژهای نسل اول خود را با سانتریفیوژهای نسل 2 جایگزین کند که کارایی آنها 5 برابر سانتریفیوژهای قدیمی است.ذخیره اورانیوم تولیدی از این سانتریفیوژها که باید خلوص آن محدود به 5 درصد باشد نیز به پودر تبدیل می شود که برای غنی سازی بیشتر آماده نخواهد بود. این روندی است که ایران هم اکنون طبق توافق مقدماتی دنبال می کند اما به نظر نمی رسد منتقدان توافق هسته ای را راضی کند زیرا آنها ادعا می کنند که امکان تبدیل صفحه های سوخت به اورانیوم غنی شده و انجام عملیات فرآوری بیشتر روی آن وجود دارد. به گزارش المانیتور، موسویان طرح خود را به مذاکره کنندگان ایرانی و آمریکایی ارایه داده است.

رابرت آینهورن، مذاکره کننده سابق آمریکایی که یک سال قبل از سمت خود در وزارت خارجه آمریکا کنار رفت و پیشنهادهای متعددی را در مورد حل پرونده هسته ای ایران ارایه می دهد در گفت و گو با المانیتور این نکته را خاطرنشان می کند که احتمالا واکنش عمومی به طرح موسویان این بوده است که این پیشنهاد مبنای خوبی برای توافق نیست.

آینهورن می گوید،این پیشنهاد در واقع توجیه ایران برای تولید سوخت راکتور بوشهر را می پذیرد. درصورتی که ایران و گروه 1+5، در سال جاری میلادی به امضاء برسد هفت سال پس از آن قرارداد با روسیه به منظور تامین سوخت راکتور بوشهر منقضی می شود . از سوی دیگر ظرفیت غنی سازی که موسویان برای ایران پیشنهاد کرده ، راه را برای ورود ایران به باشگاه هسته ای کوتاه تر می کند و این برای آمریکا قابل پذیرش نیست.

یک راه برای مقابله با مخالفت ها این است که سانتریفیوژهای پیشرفته تر در یک تاسیسات چند ملیتی تحت نظارت آژانس بین المللی انرژی اتمی نصب شوند. پیشنهاد تاسیسات غنی سازی چند جانبه سال هاست که مطرح بوده و محمد البرادعی، مدیر کل سابق آژانس بین المللی انرژی اتمی نیز از آن حمایت می کرد. ارایه دهندگان این پیشنهاد بر این باورند که این تاسیسات چند ملیتی می تواند راه حلی دراز مدت برای تامین سوخت کشورهای منطقه باشند. اما موضوع اینکه این تاسیسات در چه مکانی احداث شوند نیز خود مشکل ساز خواهد بود.

موسویان و دیگر پیشنهاد دهندگان این طرح می گویند بسیاری از کشورها در جهان نمی توانند سوخت هسته ای مورد نیاز خود را تولید کنند و این سوخت را از یک کنسرسیوم مانند یورنکو و آروا در اروپا تهیه می کنند. این درحالی است که ایران تجربه بدی در زمینه این کنسرسیوم ها دارد. در دوران پهلوی، ایران در یکی از این کنسرسیوم ها به نام یورودیف سرمایه گذاری کرد اما پس از انقلاب اسلامی ایران نتوانست به اورانیوم غنی شده دسترسی پیدا کند.

البته این نخستین بار نیست که موسویان و همفکران اش می کوشند بر روند مذاکرات هسته ای تاثیر بگذارند. آنها ماه ها قبل نیز پیشنهادی را در مورد بازطراحی راکتور آب سنگین اراک مطرح کرده بودند که به نظر می رسد دست کم در بخشی از مذاکرات ایران و گروه 1+5 به آن توجه شده است.

در حالی که ایران و گروه 1+5 تا 20 جولای(29تیر) فرصت دارند تا به توافق نهایی دست یابند،در صورت عدم حصول نتیجه ، امکان تمدید مذاکرات برای شش ماه دیگر وجود دارد. اما برخی تحلیلگران بر این باورند که موضوعاتی نظیر تغییر مسئول سیاسیت خارجی اتحادیه اروپا، بازنشستگی ویلیام برنز و برگزاری انتخابات میان دوره ای کنگره آمریکا می تواند روند مذاکرات را پیچیده تر کند.

تحریریه دیپلماسی ایرانی / 10