روابط ایران و عراق در دولت جدید متحول می شود؟

تهیه شده توسط تحریریه المانیتور

دیپلماسی ایرانی: ابراهیم رئیسی 19 ژوئن به عنوان رئیس جمهوری جدید جمهوری اسلامی ایران انتخاب شد. مراسم تحلیف رسمی او در اوایل ماه اوت برگزار می شود. روابط ایران و عراق در دوره رئیس جمهوری جدید ایران چگونه تحولی خواهد داشت؟

رئیسی یک روحانی برجسته در سیاست ایران است. اگرچه او از اردوگاه اصول گرایان آمده، اما هرگز با هیچ یک از رهبران اصلاح طلب درگیری نداشته است. او از روحانیون سیاسی است که از اوایل انقلاب اسلامی دارای مناصب عالی رتبه بوده: در سال 1981 در حالی که تنها 20 سال داشت، دادستان شهر کرج بود. در سال 2019 رئیس قوه قضائیه شد که یکی از ارشدترین مناصب به شمار می رود. 

با این حال، رئیسی در طول زندگی حرفه ای خود، و به رغم سیاست های راست گرایانه، رابطه متعادلی را با رهبران عالی رتبه در هر دو جناح محافظه کار و اصلاح طلب در ایران حفظ کرده است. سید ابراهیم رئیسی مورد احترام مقامات سپاه پاسداران انقلاب اسلامی است و با بسیاری از چهره ها از مشهد، شهر زادگاهش، از جمله اسماعیل قاآنی، فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران، و محمد باقر قالیباف، رئیس مجلس، رابطه خوبی دارد.

انتظار می رود سیاست ایران در قبال عراق در دوره ریاست جمهوری رئیسی ثبات بیشتری داشته باشد، به ویژه اینکه او با نهادهای مختلف ایرانی متولی پرونده عراق روابط نزدیکی دارد.

پس از ترور ژنرال قاسم سلیمانی در حمله هوایی آمریکا در ژانویه 2020، سیاست ایران در عراق با چالش هایی روبرو شد که خلاء و هرج و مرج در اردوگاه طرفدار ایران در عراق را در پی داشتند. این مساله سبب شده برخی از جناح های نظامی طرفدار ایران در عراق گاها بدون هماهنگی با تهران وارد عمل شوند. به علاوه، رقابت بین نهادهای مختلف ایران، به ویژه سرویس اطلاعاتی و سپاه، در آشفتگی بیشتر اوضاع نقش داشته است. انتظار می رود رئیسی به نقطه تعادل بین نهادهای مختلف ایرانی تبدیل شود. ارتباط نزدیک شخصی او با رهبر معظم انقلاب آیت الله علی خامنه ای و قاآنی و قالیباف به این معنی است که می شود انتظار ثبات بیشتر در سیاست ایران در قبال عراق را داشت.

ایران به خوبی می داند که موقعیت آن در عراق پس از ترور سردار سلیمانی و به دلیل افزایش اعتبار دولت عراق و نهادهای آن تحت دولت جدید (مصطفی کاظمی)، با چالش هایی روبرو است. بنابراین می توان انتظار داشت که ایران روابط کاری خوبی با دولت عراق داشته باشد و در عین حال، از نفوذ خود در واحدهای بسیج مردمی (حشد الشعبی) که انتظار حمایت از ایران دارند و گاها با دولت عراق در تعارض بوده اند، دست نکشد. رئیسی در اولین کنفرانس خبری پس از انتخابات گفت که با ایالات متحده درباره حمایت ایران از گروه های شبه نظامی منطقه ای، از جمله گروه ها در عراق، مذاکره نخواهد کرد.

اعتراض ها در مناطق شیعه نشین عراق که از اکتبر 2019 آغاز شده، و همچنین تقابل آمریکا و ایران در عراق چالش های جدی برای ایران و شرکای آن در عراق ایجاد کرده است. 

روابط متعادل عراق با طرف های منطقه ای و بین المللی به جلوگیری از درگیری در خاک این کشور و تبدیل عراق به یک میانجی و محل دیدار طرفین مختلف کمک کرده است. عراق میزبان جلسات متعددی بین کشورهای منطقه از جمله گفت و گوهای عربستان سعودی و ایران بوده و تلاش کرده است تا به جای تبدیل شدن به میدان جنگ بین ایران و ایالات متحده، پلی بین آنها باشد. 

مذاکرات جاری غیرمستقیم بین ایران و ایالات متحده درباره برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) یا همان توافق هسته ای ایران، احتمالا به نفع عراق نیز خواهد بود. روابط متعادل تر با همه طرف ها در عراق می تواند به ثبات بیشتر در روابط آن با ایران منجر شود. هیچ دلیلی وجود ندارد که فکر کنیم مذاکرات بین ایران با ایالات متحده، عربستان سعودی و چندین کشور عربی دیگر تحت ریاست رئیسی ادامه نخواهد یافت. تصمیم درباره این مذاکرات توسط آیت الله خامنه ای، عالی ترین مقام در ایران، گرفته شده و رئیسی هم در کارزار انتخاباتی از تمایل به ادامه این گفت و گوها سخن گفته است.

اگرچه تداوم در همه زمینه های سیاست خارجی محتمل است، اما چالش های جدی بین ایران و عراق وجود دارد که بیشتر آنها حل نشده باقی مانده و صرفا به طور موقت مدیریت شده اند. برای مصطفی الکاظمی، رئیس جمهور عراق، اعمال نظارت و قانون بر واحدهای بسیج مردمی و کنترل کامل دولت بر آنها، یکی از اولویت های اصلی است و این مساله همچنان یک منبع اصطکاک بین بغداد و تهران خواهد ماند. چالش رسیدگی به عناصر پنهان داعش، اولویت دیگر هر دو کشور است؛ هرگونه ناتوانی در عراق در رسیدگی به این مهم، بر ایران نیز تاثیر خواهد گذاشت. حفظ روابط اقتصادی در مواجهه با تحریم های مداوم ایالات متحده، به ویژه در مورد واردات گاز و برق عراق از ایران، نیز مساله بسیار مهمی برای هر دو کشور است.

در شرایط توضیح داده شده، عراق تحت دولت کاظمی همچنان به گسترش نقش خود به عنوان یک سازنده پل در منطقه اولویت خواهد داد و سعی خواهد کرد از درگیری های منطقه دوری کند.

منبع: المانیتور / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34