کشمیر عامل شکاف در روابط ریاض و اسلام آباد شد

نویسنده: مدیحه افضل

دیپلماسی ایرانی: روابط «برادرانه» بین پاکستان و عربستان سعودی در هفته‌های اخیر پس از چند دهه نزدیکی اقتصادی، سیاسی و نظامی، در مسیر خود به مانع برخورده است. دلیلی ناگهانی این وقفه در روابط این بود که شاه محمود قریشی، وزیر خارجه پاکستان، 5 اوت در سالگرد انحلال خودمختاری کشمیر توسط دولت هند از عربستان خواست در خصوص این مساله «رهبری» خود را نشان دهد. او از ریاض تشکیل یک جلسه ویژه سازمان همکاری اسلامی در این خصوص را خواستار شد و گفت اگر ریاض جلسه وزرای خارجه تشکیل ندهد، اسلام آباد مجبور خواهد شد به کشورهای مسلمان، یعنی مالزی، ترکیه و ایران که پیشتر درباره کشمیر ابراز نگرانی کرده و طرف پاکستان را گرفته اند، روی آورد.

عربستان به این فشار چندان خوشایند پاسخ نداد و بلافاصله بازپرداخت وام یک میلیارد دلاری که به عنوان بخشی از وام 3 میلیارد دلاری در نوامبر 2018 به پاکستان داده بود را خواستار شد. چین برای پرداخت یک وام جایگزین به پاکستان وارد میدان شد. لازم به ذکر است که عربستان وعده تسهیلات اعتباری نفتی 3.2 میلیارد دلاری به پاکستان را پس از انقضای آن در ماه مه تمدید نکرده بود.

اگرچه بن بست جدید در مناسبات سعودی و پاکستان قابل توجه است، اما هنوز نمی توان از آن نتیجه ای گرفت. پاکستان و عربستان از دیرباز روابط نزدیکی داشته اند. عربستان چندین مرتبه به خروج اقتصاد پاکستان از بحران کمک کرده است. نفوذ عربستان در پاکستان در چند دهه گذشته افزایش یافته و کمک های مالی عربستان به مدرسه های پاکستانی ورود اسلام وهابی به این کشور را در پی داشته است. در همین حال، پاکستان همواره روابط خوبی با ایران داشته که بعضا به دلیل اقلیت شیعه پاکستانی بوده است. تمایل پاکستان به حفط تعادل در روابط با ایران یکی از دلایلی بود که این کشور در سال 2015 از اعزام نیرو به یمن به درخواست عربستان خودداری کرد. پاکستان حتی در پاییز گذشته در راستای این توازن در روابط، پیشنهاد میانجیگری بین تهران و ریاض را داد.

عمران خان، نخست وزیر پاکستان، عمدتا از سیاست خارجی مبتنی بر روابط مستحکم با همه کشورهای مسلمان سخن می گوید. تصمیم سال گذشته عمران خان به شرکت در اجلاس کشورهای اسلامی در مالزی که ایران، ترکیه و قطر (رقبای عربستان) نیز در آن شرکت می کردند، سعودی ها را خشمگین کرد و نهایتا عمران خان محبور به لغو برنامه خود شد؛ به گفته وزیر خارجه پاکستان، عمران خان اکنون به تلافی لغو آن برنامه از عربستان انتظار دارد که یک جلسه سازمان همکاری اسلامی تشکیل دهد. عربستان هیچ تمایلی به برگزاری چنین جلسه ای با موضوع کشمیر نشان نداده و دلیلش هم روابط فزاینده اقتصادی پادشاهی با هند بوده است: حجم تجارت دو جانبه بین هند و عربستان سالانه 27 میلیارد دلار، و تجارت پاکستان و عربستان فقط 3.6 میلیارد دلار است. تحلیلگران معتقدند که عربستان نمی خواهد بر سر کشمیر به روابط خود با هند آسیب برساند.

در همین حال، پاکستان سعی دارد واکنش سعودی ها و درخواست آنها برای بازپرداخت وام را بی اهمیت جلوه دهد. اما بلافاصله پس از آنکه پاکستان بدهی خود را پرداخت کرد، ژنرال قمر جاوید باجوا، فرمانده ارتش پاکستان، راهی عربستان شد. در توضیح این سفر، گفتند که برنامه آن از قبل چیده شده و اهداف آن همکاری ارتش با ارتش بوده است. در هر حال، اگر هدف ضمنی از این سفر تلاش پاکستان برای کنترل آسیب و بازگرداندن روابط حسنه با عربستان بوده، معلوم نیست که محقق شده یا خیر. جزئیات سفر افشا و هیچ بیانیه رسمی درباره آن منتشر نشده است. ظاهرا باجوا موفق نشده با محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی، دیدار کند که این خود مساله مهمی است و نشان می دهد بهبود روابط در این سفر چندان مطلوب نبوده.

اما اگر پاکستان از نتیجه سفر فرمانده ارتش خشنود نبوده، آن را نشان نداده است. عمران خان اخیرا در مصاحبه ای سعی کرده این احساس که شکافی در روابط با عربستان پیش آمده را برطرف کند؛ با این حال، معلوم بود که او از نحوه برخورد سعودی ها با مساله کشمیر چندان راضی نیست. او گفت: «سعودی ها سیاست خارجی خود را دارند. نباید فکر کنیم چون می خواهیم کاری انجام شود، سعودی ها باید آن را انجام دهند.»

آنچه که مشهود است این است که حرکت جسورانه پاکستان جواب نداده و پاسخ عربستان هم نشان داد که روابط دست کم وقتی موضوع کشمیر باشد، «برادرانه» نیست. کل این ماجرا تنها سبب شد که موقعیت چین به عنوان نزدیک ترین شریک پاکستان تثبیت شود. همچنین آشکار شد که پاکستان اگر به دنبال جلب پشتیبانی خارجی در رابطه با کشمیر است، باید به سایر کشورهای مسلمان رجوع کند. به نظر می رسد ترکیه، مالزی، ایران و قطر با پا پیش گذاشتن در این مسیر تمایل دارند. اما سوال اینجاست که آیا عربستان اجازه خواهد داد که پاکستان به این کشورها نزدیک شود؟ پادشاهی سعودی پاکستان را در یک جعبه قرار داده و بر اقتصاد آن نفوذ قابل توجهی دارد. پاکستان به طور بالقوه می تواند برای تسویه برخی از وام های سعودی به چین تکیه کند، اما شاید نه برای تسویه همه آنها. به علاوه، عایدی پاکستان از درآمد 2 میلیون تبعه این کشور که برای کار به عربستان سعودی سفر کرده اند نیز مطرح است. برای پاکستان قطع روابط با عربستان ساده نخواهد بود. به نظر می رسد در شرایط کنونی تنها چاره پاکستان تسهیل واکنش به انحلال خودمختاری کشمیر باشد. اگرچه ترک هایی در دوستی پاکستان و عربستان پیش آمده، اما هنوز برای نتیجه گیری درباره فاصله ای که بین این دو دوست قدیمی پیش آمده زود است.

منبع: بروکینگز / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34