تهران با نزدیکی به پکن می خواهد دهلی نو را ترغیب کند؟ ​​​​​​​

نویسنده: کاوه افراسیابی

دیپلماسی ایرانی: مقامات در دهلی نو اوایل ماه جاری میلادی با شوک گزارش های مربوط به اخراج هند از پروژه سرمایه گذاری کلیدی در ایران به نفع چین، مواجه شدند. چشم انداز از دست رفتن نقش هند در پروژه خط ریلی  ایران (که بندر چابهار در حاشیه اقیانوس هند را به شهر زاهدان در مرز افغانستان متصل می کند) در نتیجه ناتوانی در سرمایه گذاری، سوالاتی را درباره اولویت های سیاست خارجی در هند پیش آورده است. دیپلمات های این کشور که ظاهرا به اقدام تحریک شده اند، بلافاصله در جهت محافظت از منافع هند در بندر چابهار ایران که در جاه طلبی های منطقه ای هند نقش مهمی دارد، گام برداشتند.

با توجه به اینکه هند در همکاری کامل با تحریم های ایالات متحده علیه ایران، واردات انرژی از این کشور را تعلیق کرد و سطح فعالیت ها در پروژه های چابهار را کاهش داد، جای تعجب ندارد که ایران به کاهش امتیازات هند در پروژه ها در این بندر بیندیشد. اگرچه دولت در تهران خبرها را «شایعه» توصیف کرده، اما بیشتر به نظر می رسد که آنها اخطاری ضمنی به دهلی نو بوده اند.

همزمانی این تحولات با افزایش تنش های مرزی هند و چین از یک سو، و اخبار مربوط به توافق استراتژیک 25 ساله بالقوه بین تهران و پکن از سوی دیگر، بسیار اهمیت دارد. اگر تهران به این نتیجه برسد که پکن شریک بهتری در قیاس با دهلی نو است، هند احتمالا شکست سختی از سوی چین متقبل می شود. چین احتمالا به محض پایان توافق 10 ساله ایران و هند در چابهار در سال 2026، خیلی سریع این بندر را وارد ابتکارعمل راهبردی کمربند و جاده خواهد کرد. سفیر ایران در پاکستان پیشتر مساله ایجاد ارتباط بین دو بندر «خواهر» گوادر (ساخت چین) و چابهار را مطرح کرده و این در حالی است که دهلی نو به چابهار به چشم نقطه نفوذ مقابل در برابر نفوذ منطقه ای پکن می نگرد. اما ایران برداشتی جامع تر را ترجیح می دهد که طبق آن، چین و هند بتوانند به طور همزمان از پروژه بندر چابهار بهرمند شوند. به هر حال، با نزدیک شدن ایران به چین از طریق توافق بلندمدت احتمالی، بررسی آینده چابهار ناگزیر برای همه طرفین فوریت پیدا کرده است.

مساله این است که آیا ایران حقیقتا می تواند هر دو طرف را بازی دهد و به نوعی، منافع چین و هند را به طور همزمان حفظ کند؟ این سوال به ویژه با توجه به سیاست خارجی هند مبنی بر نزدیک شدن به رقبای اصلی ایران یعنی آمریکا و اسرائیل و همچنین رقابت آن با چین، مطرح می شود.

در حال حاضر، تفکر غالب در ایران این است که جمهوری اسلامی می تواند از مزایای تجارت همزمان با چین و هند بهره ببرد. با این حال، معدود افرادی هم هستند که اعتقاد دارند هند در حال فاصله گرفتن از ایران است و تهران نباید به بهبود قابل توجه روابط با دهلی نو امیدی داشته باشد.

در داخل ایران مباحثات بر سر مزایا و معایب تغییر جهت ژئواستراتژیک به سمت چین، به طور بالقوه به هزینه از دست دادن هند، بسیار داغ است. 

یک استاد علوم سیاسی در تهران که خواست نامش فاش نشود، اقدام ایران در تحریک هند به اقدام «تاثیر مطلوب» داشته و دولت این کشور را به رسیدگی به شکایات ایران واداشته است. سفیر هند در ایران اخیرا برای بازنگری همکاری ها در پروژه خط ریلی چابهار-زاهدان با مقامات ایران دیدار کرده است.

با این حال، اقدامات از اظهارات اهمیت بیشتری دارند و آنچه ایران را راضی می کند، مشاهده توانایی هند در نشان دادن استقلال و محافظت از سیاست گذاری در قبال ایران از نفوذ رقبای منطقه ای و فرامنطقه ای آن است. ایران به دنبال مشاهده شواهد قطعی مبنی بر تعهد هند به پروژه چابهار است. از دیدگاه ایران، معافیت تحریمی که دولت دونالد ترامپ برای هند برای فعالیت در چابهار قائل شده، یک فرصت منحصر به فرد برای سرمایه گذاری خارجی در ایران فراهم آورده که تحت فشار مضاعف تحریم ها و همه گیری کووید 19 است.

هند تا کنون چندان به پروژه چابهار اولویت نداده و انتظارات ایران را برآورده نکرده است. اما پروژه چابهار به وضوح نمایش قدرت هند در برابر نقش چین در توسعه بندر گوادر در پاکستان است. از جمله مسائلی که بر عدم قطعیت هند در توسعه بندر چابهار تاثیر گذاشته، می توان به پیچیدگی رقابت چین و هند، نزدیکی هند به ایالات متحده و کارزار اعمال فشار حداکثری علیه ایران اشاره کرد. استاد علوم سیاسی در تهران معتقد است: «ایران نمی خواهد که معافیت از تحریم ها لغو شوند و اگر از هند بخواهد که چابهار را ترک کند، چنین احتمالی وجود خواهد داشت. اما گزینه جایگزین موافقت با حق انحصاری بهره برداری هند از جنوب ایران بدون اینکه سود زیادی به این کشور برسد نیز به همان اندازه نامطلوب است.»

در همین حال، برای ایران، حفظ روابط سالم با هند در میانه افزایش و وابستگی متقابل در روابطش با چین در زمینه انرژی و تجارت، همچنین به دولت ایران در مقابله با تبلیغات منفی علیه توافق استراتژیک با چین کمک می کند. به علاوه، هند یک منبع بالقوه ای برای سخت افزارهای نظامی مهم برای ایران به شمار می رود. می توان انتظار داشت که دولت هند در نتیجه تحریکات اخیر ایران، در جهت تکرار و تقویت تعهدات خود در چابهار گام بردارد؛ اما می توان گفت که از بین رفتن تدریجی منافع هند در داخل ایران به نفع چین، یک اتفاق نسبتا قطعی است.

منبع: آسیا تایمز / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34