سیاست واشنگتن در قبال تهران به نفع پکن تمام می شود

نویسنده: جان اس. ون اودنارن

دیپلماسی ایرانی: اقدام دونالد ترامپ در جهت خارج کردن آمریکا از توافق هسته ای ایران و تشدید تنش ها بین واشنگتن و تهران یک سری چالش های ناگهانی برای پکن در پی داشت: بزرگ ترین واردکننده نفت در جهان مجبور است هزینه بیشتری برای انرژی بپردازد، احتمال درگیری در یکی از مهم ترین نقاط جغرافیایی در ابتکار عمل کمربند و جاده و خطر غنی سازی هسته ای افزایش یافته اند. کارشناسان خاورمیانه در چین درباره این مساله ابراز نگرانی کرده اند که فشار بیش از حد تحریم های آمریکا می تواند به تضعیف عناصر میانه رو در تهران منجر شود و ایران را به «اتخاذ یک سیاست خارجی شدیدالحن تر» ترغیب کند و به افزایش مشکلات در منطقه ای ناآرام، بیانجامد.

یک روز پس از آنکه رییس جمهوری ترامپ از خروج آمریکا از توافق هسته ای ایران خبر داد، سرمقاله بزرگ ترین روزنامه رسمی حزب کمونیست به این مساله پرداخت که نگرانی عمده چین از آن است که ایالات متحده از چندجانبه گرایی به سمت یک رویکرد سیاست خارجی یک جانبه تر حرکت می کند. در این مطلب، آمریکا به دلیل «اقدام بی محابا در نادیده گرفتن مسئولیت های بین المللی» مورد انتقاد قرار گرفت. ژانگ شنگ، نویسنده این سرمقاله همچنین به این مساله اشاره کرد که دولت آمریکا مخالفت های گسترده از سوی جامعه بین الملل و لابی گری های متحدان دیرینه تجاری خود را نادیده گرفته است و این تمایل به اقدام یک جانبه نشان می دهد که ایالات متحده هر روز بیشتر از چندجانبه گرایی فاصله می گیرد.

چالش های کوتاه مدت، فرصت های بلندمدت

سیاست خارجی چین از دیرباز در تلاش برای تسهیل ظهور یک جهان چندقطبی بوده است. شی جین پینگ، رئیس جمهوری چین در سخنرانی سال گذشته خود در نوزدهمین کنگره حزب به این مساله اشاره کرد که اگر تمایلات به چندقطبی شدن در جهان نمایان می شد، نظام بین المللی برای چین جذاب تر بود.

تلاش های پکن برای رسیدن به جهانی چندقطبی بخشی از تلاش های گسترده تر برای از بین بردن برتری آمریکاست. رابرت بلکویل در این باره گفته است: «تلاش پکن برای دستیابی به قدرت در همه ابعاد ممکن از این تفکر ناشی می شود که چین به عنوان یک تمدن بزرگ هرگز نمی تواند سرنوشت خود را محقق کند مگر آنکه قدرت لازم برای مقابله با دشمنی آنهایی که با خواسته اش مخالف هستند را داشته باشد.»

چین در تلاش برای دستیابی به این هدف در صدد ایجا قدرت ملی برآمد، اما در عین حال سعی کرد امکان ظهور قطب های دیگری (همچون روسیه، هند و اروپا) را برای مقابله با ایالات متحده تقویت کند. برخلاف برخی اظهارات، دلیل این اقدامات این نیست که پکن می خواهد بر جهان حکومت کند، بلکه به این دلیل است که چین ایالات متحده را مانع اصلی دستیابی به هدف سیاست خارجی خود، یعنی احیای موقعیت تاریخی چین به عنوان قدرت برتر در آسیا، می بیند.

ظهور یک نظم جهانی چند قطبی که در آن حوزه های نفوذ تقسیم شده باشد، این امکان را برای چین فراهم می آورد تا بر منطقه شرق آسیا تسلط پیدا کند. گرچه جهان به طور فزاینده به سمت قطبی شدن پیش می رود، اما بسیاری مسائل در نظام بین المللی هنوز از ایالات متحده تاثیر می پذیرند و برای نمونه می توان به برتری دلار در نظام مالی جهانی اشاره کرد.

ایران، عامل جدایی متحدان در دو سوی اقیانوس اطلس

برخی این مساله را مطرح کرده اند که مناقشات تجاری ایالات متحده و اروپا می تواند به یک عامل بالقوه برای فاصله بیشتر در بین متحدان دو سوی اقیانوس اطلس تبدیل شود. اما نارضایتی مشترک آمریکا و اروپا از شیوه تجارت چین و سیاست های صنعتی این کشور، بر اختلافاتشان بر سر تجارت می چربد.

اما ایران مساله ای کاملا مجزاست. اروپایی ها ترامپ را به دلیل رویکرد شدیدالحن و کنار گذاشتن دیپلماسی به نفع مواجهه، مقصر می دانند. این احساس نارضایتی در مجمع عمومی سازمان ملل متحد کاملا قابل مشاهده بود. امانوئل ماکرون، رئیس جمهوری فرانسه در سخنرانی خود از ترامپ انتقاد کرد و تحریم ها و اعمال محدودیت ها را اقدامی نامناسب دانست. ترزا می، نخست وزیر بریتانیا هم مستقیما از موضع گیری ترامپ در قبال ایران انتقاد و برجام را بهترین فرصت برای بازداری از دستیابی ایران به تسلیحات هسته ای توصیف کرد.

چین و روسیه اکنون منتظرند از یکی از مزایای فوری اختلاف نظرهای ایالات متحده و اتحادیه اروپا بر سر ایران، استفاده کنند و آن هم تضعیف توانایی آمریکا در اعمال تحریم های یک جانبه است. چین و دیگر امضاکنندگان توافق هسته ای ایران اخیرا یک نظام پرداخت های ویژه ایجاد کرده اند که جایگزینی برای به سوئیفت شمار می آید. اگرچه سوئیفت در اروپاست، اما به دلیل مبادلات گسترده بر مبنای دلار تحت تاثیر قوانین آمریکاست.

این مساله نشان دهنده این است که سیاست ایالات متحده در قبال ایران فرصتی را برای همکاری چین با قدرت های اروپایی پدید آورده است تا به تدریج در صدد کاهش برتری دلار در نظام مالی جهانی برآید. اگرچه مخالفان ایران در دولت آمریکا حاضر نیستند به غیر از مخاطرات احتمالی ایران به هیچ مساله دیگری توجه کنند، اما نمی توانند این مساله را نادیده بگیرند که متحدان دیرینه آمریکا و شرکای تجاری این کشور به شدت از کمپین اعمال فشار واشنگتن بر تهران ناراضی هستند و این نارضایتی به اندازه ای است که آنها حتی به همکاری با رقیب دیرینه ایالات متحده روی آورده اند. اکنون سوال این است که پافشاری آمریکا بر رویکرد شدیدالحن در قبال ایران واقعا ارزش دوری از همه شرکا و متحدان دیرینه را دارد؟

منبع: راشا اینسایدر / مترجم: طلا تسلیمی