آمریکا حتی در زمان شاه هم دوست ایران نبود

دیپلماسی ایرانی: دونالد ترامپ در سخنرانی خود رویکرد جدید آمریکا نسبت به ایران را توصیف کرد و این کشور را به تمام اقدامات خشونت بار رخ داده در خاورمیانه و جنوب غربی آسیا متهم کرد. اتهامات او حتی حمایت از طالبان و القاعده، که دشمنان قسم خورده شیعه و ایران هستند را نیز در بر می گرفت.

مهم تر از همه اینکه، ترامپ از تأیید پایبندی ایران به برجام سر باز زده و بدین وسیله، راهی برای اعمال تحریم های جدید و فشار بر ایران باز کرد. این اقدام حتی گامی در جهت مقابله نظامی دو کشور به شمار می رفت.

کسانی که تنها بر پیشرفت های اخیر در روابط ایالات متحده و ایران متمرکز هستند، مشکلات موجود را به ایدئولوژی های رادیکال جمهوری اسلامی و سیاست های مخرب و بی ثبات کننده آن در خاورمیانه و جنوب غرب ربط می دهند.

اما این سوال مطرح می شود که چرا آمریکا به دنبال نوعی زیستن مسالمت آمیز با ایران نیست. کسانی که از وضعیت فعلی روابط ایالات متحده و ایران شکایت می کنند، از روابط خوب ایران و آمریکا در زمان شاه یاد می کنند. اما در واقعیت، آمریکا هرگز ایران یا شاه را به عنوان یک متحد ضروری مانند عربستان سعودی یا ترکیه در نظر نگرفت.

به عنوان مثال، علیرغم درخواست شاه، آمریکا قرارداد امنیتی با ایران را امضا نکرد. همچنین به مقدار اندک به ایران کمک اقتصادی کرد و علیرغم اتخاذ سیاست های متفاوت در آمریکای لاتین، آسیا و دیگر مناطق خاورمیانه، آماده تغییر اجتماعی و سیاسی در ایران بود. یک مثال خوب در این خصوص، فشار دولت کندی به شاه برای اجرای اصلاحات وسیع است، که به شدت به تحولات اجتماعی و فرهنگی منجر شده و زمینه را برای انقلاب اسلامی آماده کرد. همچنین دولت کارتر یک دستور کار حقوق بشر ارائه داد که باعث مخالفت بسیاری در ایران شده و به سرنگونی شاه کمک کرد.

حتی بازیگران منطقه ای، مانند عربستان سعودی و اسرائیل، که اکنون از نبود شاه گلایه می کنند نیز نقش مهمی در سرنگونی شاه ایفا کردند. به عنوان مثال، استفاده عربستان سعودی از قدرت نفتی خود برای تضعیف اقتصاد ایران، و هشدارهای اسرائیل به حامیان خود در ایالات متحده نسبت به جاه طلبی های شاه. در غرب نیز اغلب شکایاتی با این مضمون شنیده می شد که شاه "پایش را از گلیمش درازتر کرده است".

این رویکرد ایالات متحده نسبت به ایران نتیجه عدم علاقه آمریکا به این کشور است. همین امر در خصوص بریتانیا نیز صادق بود؛ اما چون ایران حائلی بر سر راه امپراتوری روسیه، قدرت بزرگتر آن زمان، به شمار می رفت، روابط خود را با ایران به کم ترین حد خود رساند، اما آن را کاملا قطع نکرد.

اساسا آمریکا روش بریتانیا را دنبال کرد، بعنی روابط خود را با ایران کم کرد، اما به طور کامل از بین نبرد. واشنگتن، هرگز ایران را به عنوان یک متحد قوی به حساب نیاورد.

در اواخر دهه 1970، هیچ کس فکر نمی کرد با سقوط شاه و به ویژه پس از سقوط دولت بازرگان، چنین حکومتی بر سر کار بیاید. بلکه فکر می کردند سلطنت شاه جای خود را به یک حکومت، ناسیونالیست و سکولار، ولی بدون جاه طلبی های شاه بدهد.

با تغییر تعادل بین المللی قدرت و سقوط  شوروی، ارزش ایران برای ایالات متحده به طور کلی از بین رفت. از آن به بعد، ایالات متحده از پذیرش هر گونه راه حل برای حل مشکل ایران سر باز زد. به عنوان مثال، در سال 2003 ایران پیشنهاد کرد برای حل مسائل بین دو کشور به مذاکره بنشیند، اما آمریکا آن را رد کرد.

اکنون آمریکا به عنوان قدرت بزرگ، قدرت های میانه را قبول ندارد. رقبای منطقه ایران نیز به همین صورت، علاقه دارند ایران تحریم شود، نه به خاطر مسئله تهدید امنیتی، بلکه به این دلیل که از قدرت ایران می ترسند.

تمامی دولتها در ایران، صرف نظر از ایدئولوژی و جهت گیری آن، خواهان شناخته شدن پتانسیل کشور در بین جوامع بین المللی هستند. البته ایران باید بر اساس هنجارهای بین المللی رفتار کند. اما اگر به تاریخ مراجعه کنیم، می بینیم حتی زمانی که ایران به عنوان یک نیروی ثبات دهنده در منطقه عمل کرده، باز هم از سوی غرب متهم شده است.

اگر از قابلیت های آینده برجام بگذریم، سوال اینجاست که آیا ایالات متحده به دنبال نوعی سازش با ایران و درک متقابل خواهد بود، یا اینکه سعی خواهد کرد یک بار و برای همیشه مسئله ایران را به روش خود حل کند. راه دوم بسیار خطرناک و پر هزینه است و موفقیت آن به هیچ وجه تضمین شده نیست.

منبع : لوبلاگ / ترجمه تحریریه دیپلماسی ایرانی/ 33