روس‌ها نمی‌خواهند صرفا نظاره‌گر باشند

محمد علی مهتدی، تحلیلگر مسائل خاورمیانه

دیپلماسی ایرانی: اگر به گذشته برگردیم، روشن می شود که اتحاد جماهیر شوروی، جزء اولین کشورهایی بود که در سال 1948 رژیم صهیونیستی را به رسمیت شناخت و از آن زمان، روابط نزدیکی بین اتحاد جماهیر شوروی و اسرائیل برقرار بود. بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی که روسیه جانشین آن شد، همین روابط با اسرائیل ادامه داشت. به ویژه که بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، تعداد بسیار زیادی از یهودیان روسی اجازه یافتند که به فلسطین اشغالی مهاجرت کنند. امروز یهودیان روسی، بخش مهمی از جمعیت اسرائیل را تشکیل می دهند و حتی دارای حزب هستند. آویگدور لیبرمن که وزیر دفاع رژیم صهیونیستی است، از جمله این یهودیان روس تبار در اسرائیل است. به همین دلیل، روسیه برای روابط با رژیم صهیونیستی در منطقه خاورمیانه اهمیت زیادی قائل است.

این در حالی است که از نظر ژئوپولتیک، اسرائیل در چارچوب منافع و بلوک غرب تعریف می شود اما روسیه، از زمانی که تصمیم گرفت وارد منطقه خاورمیانه شود و با امریکا رقابت کند، سعی کرده که روابط خود را، نه فقط با تمامی کشورهای منطقه، بلکه با رژیم صهیونیستی هم گسترش دهد تا از آن به عنوان ابزار نفوذ خود در منطقه استفاده کند. اما درباره موضعی که اخیرا روسیه اعلام کرد و بر اساس آن، روس ها بخش غربی قدس را به عنوان پایتخت اسرائیل و بخش شرقی آن را به عنوان پایتخت فلسطین به رسمیت شناختند، دو جنبه مثبت و منفی قابل بررسی است. جنبه مثبت این تصمیم آن است که رژیم صهیونیستی همواره اعلام کرده است که قدس واحد، اعم از شرقی و غربی، پایتخت اسرائیل است. در حالی که قدس شرقی، از نظر سازمان ملل متحد و همچنین از منظر حقوق بین الملل، بخشی از اراضی اشغالی در سال 1967 است. طبق قطعنامه های 242 و 348 و قطعنامه های بعدی شورای امنیت و مجمع عمومی سازمان ملل متحد، رژیم صهیونیستی بایستی از این اراضی عقب نشینی کند. آن هایی هم که در پی تشکیل دو دولت مستقل اسرئیل و فلسطین هستند، از جمله امریکا (که در دوره ریاست جمهوری باراک اوباما، بارها تاکید شده بود که تنها راه حل مساله فلسطین، تشکیل دو دولت است)، قاعدتا بایستی اسرائیل را وادار کنند تا از اراضی اشغالی سال 1967 عقب نشینی کرده تا فلسطینی ها بتوانند در این اراضی دولت تشکیل دهند.

پایتخت دولتی هم که فلسطینی ها باید تشکیل دهند یا قرار است تشکیل دهند، قدس شرقی خواهد بود که مقدسات اسلامی، مسیحی از جمله مسجد الاقصی، مسجد صخره و کلیسای قیامت حضرت مسیح (ع)، در آن بخش قرار دارد. این موضوعی است که رژیم صهیونیستی آن را به هیچ عنوان نمی پذیرد. در چنین شرایطی، صهیونیست ها معقتدند که قدس واحد، اعم از شرقی و غربی پایتخت اسرائیل است. بنابراین، وقتی روسیه قدس شرقی را به عنوان پایتخت فلسطین اعلام می کند، بدین معنا است که اشغال گری اسرائیل بر این بخش از قدس را به رسمیت نمی شناسد و به طرح دو دولت اعتقاد دارد و قدس شرقی را پایتخت دولت فلسطین می داند. اما جنبه منفی این تصمیم آن است که روسیه اعلام کرده است که قدس غربی را به عنوان پایتخت اسرائیل می شناسد. البته تا لحظه نگارش این یادداشت، پایتخت اسرائیل از منظر رسمی تل آویو است. صهیونیست ها مدت ها است که قدس واحد را به عنوان پایتخت اسرائیل اعلام می کنند و تلاش دارند تا کشورهایی را که با رژیم صهیونیستی ارتباط دیپلماتیک دارند، سفارتخانه های خود را از تل آویو به قدس منتقل کنند.

این درحالی است که تا به امروز، این درخواست را نپذیرفته اند. در چنین شرایطی، دونالد ترامپ در تبلیغات انتخاباتی خود، اعلام کرده بود سفارت امریکا را از تل آویو به قدس منتقل خواهد کرد. اما ترامپ در سخنان خود، اشاره به بخش شرقی یا غربی قدس نکرده بود. معنای چنین سخنی آن است که قدس را پایتخت رژیم صهیونیستی می داند. موضع روسیه از نظر آرمان فلسطین، جنبه منفی دارد. هرچند روسیه و بسیاری از کشورهای اروپایی و امریکا، وجود رژیم صهیونیستی در اراضی اشغالی 1948 را به رسمیت شناخته اند اما این که روسیه، قدس غربی را به عنوان پایتخت اسرائیل اعلام کرده است، عملا تاثیری بر صحنه سیاسی و بین المللی نخواهد داشت. لذا جنبه مثبتی که پیشتر به آن اشاره شد، تاکیدی است از سوی روسیه بر این موضوع که طرح دو دولت مستقل اسرائیل و فلسطین باید اجرا شود و اسرائیل ملزم است تا از اراضی اشغالی سال 1967 عقب نشینی کرده تا فلسطینی ها در قدس شرقی، دولت خود را تشکیل دهند. این موضوع، جوهر همان طرح عربی است که در سال 2000 توسط ملک عبدالله که در آن زمان، ولیعهد عربستان سعودی بود، در کنفرانس سران کشورهای عرب در بیروت مطرح کرد و تصویب شد. در همان زمان، رژیم صهیونیستی از زبان آریل شارون، این طرح را به شدت رد کرد و حتی با لحن اهانت آمیزی اعلام کرد که ارزش این طرح عربی، حتی به اندازه کاغذی که بر روی آن نوشته شده، نیست.

اما در مورد انتخاب زمان برای اعلام چنین موضعی از سوی روسیه، باید گفت که به نظر می رسد روس ها اطلاع دارند که اخیرا امریکا و اسرائیل، به همراه بعضی از کشورهای عربی، از جمله اردن، امارات متحده عربی، عربستان سعودی و احتمالا مصر، برنامه مفصلی را برای رشته عملیات هایی ضد محور مقاومت در سوریه، عراق و یمن برنامه ریزی کرده اند. هر زمان که رژیم های عربی و امریکا با یکدیگر متحد می شوند تا چنین برنامه ای را که خلاف آرمان های ملت های عرب است، پیاده کنند، برای راضی نگه داشتن افکار عمومی، می کوشند نشان دهند که در فکر حل مساله فلسطین هستند. این موضوع بارها در گذشته مشاهده شده است. زمانی هم که ائتلافی در دولت جورج بوش پسر برای حمله به عراق تشکیل شد، آنها چنین بحثی را راجع به فلسطین به راه انداختند و نشان دادند که امریکایی ها متعهد شدند تا راه حل دو دولتی را عملیاتی کنند و کشور مستقل فلسطینی تشکیل شود. امروز هم به نظر می رسد که برای فریب افکار عمومی، احتمالا به زودی شاهد مذاکراتی بین تشکیلات خودگردان فلسطینی و دولت نتانیاهو خواهیم بود تا نشان داده شود که در مقابل هم پیمانی کشورهای عربی با امریکا و اسرائیل برای ضربه زدن به محور مقاومت، تلاشی هم برای حل مساله فلسطین صورت می گیرد. البته مذاکراتی که نتیجه ای برای آن وجود ندارد و صرفا مذاکره برای مذاکره است. احتمالا روس ها از این برنامه مطلع هستند و خواسته اند در این زمینه موضع خود را اعلام کنند تا در تحولات آینده در موضوع فلسطین، نقشی داشته باشند و صرفا نظاره گر نباشند.